Marzanna to kukła, o której na pewno słyszałaś. Jeśli jednak nie mieszkasz w miejscu, gdzie zwyczaj jest podtrzymywany przez lokalną społeczność, raczej co roku nie topisz marzanny. To coś, co częściej kojarzy się z urozmaiceniem czasu przedszkolakom czy uczniom, kultywują go raczej nauczyciele, a nie rodzice. Chociaż i oni czasem muszą zastanowić się, jak zrobić marzannę z dziećmi.
Spis treści
- Marzanna - słowiańska bogini i kukła ze słomy. Co symbolizuje?
- Topienie marzanny - zwyczaj, który przetrwał
- Jak wygląda marzanna?
- Jak dziś wygląda zwyczaj topienie marzanny?
- Kiedy topi się marzanę?
- Jak zrobić marzannę?
Marzanna - słowiańska bogini i kukła ze słomy. Co symbolizuje?
Topienie marzanny to jeden z niewielu starosłowiańskich obrzędów, który do dziś jest kultywowany, choć w zależności od regionu - w różny sposób. Marzanna to - według ludowych podań - słowiańska bogini, która symbolizowała śmierć. Niektórzy uważali ją wręcz za demona.
Gdy po jesieni obumierała natura, wierzono, że to przez Marzannę - stąd utożsamianie jej z zimą. Śmierć Marzanny zgodnie z ludowymi wierzeniami oznaczała budzenie się przyrody do życia, a więc początek wiosny. W tym dniu boginię zastępowało inne słowiańskie bóstwo - Jaryła, które symbolizowało zieloną porę roku.
Zgodnie z podaniami, by nastała wiosna, należało uśmiercić Marzannę. Symbolem stała się kukła - marzanna, którą starosłowiańskim zwyczajem palono lub topiono. Wierzono, że obrzęd ten to pewnego rodzaju ofiara mająca zapewnić przyszły urodzaj.
Topienie marzanny - zwyczaj, który przetrwał
Kukła marzanny wykonywana była ze słomy, płótna i licznych ozdób (korali i wstążek). Najpierw kukłę po wszystkich domach na wsi obnosiły dzieci, które dodatkowo trzymały w rękach gałązki jałowca. W trakcie tego obrzędu marzanna była wkładana do każdego mijanego zbiornika z wodą, co miało symbolizować jej podtapianie.
Pod koniec dnia kukłę zabierali starsi mieszkańcy wioski i wyprowadzali poza granicę wsi, a następnie podpalali i wrzucali do wody. Zwyczaj symbolicznego uśmiercania marzanny był przez długi czas uznawany za pogański i nawet krytykowany przez Kościół katolicki. Mimo tego, tradycja przetrwała i do dziś jest kultywowana w rożnych regionach Polski.
Jak wygląda marzanna?
Wszędzie marzanna wygląda podobnie - jest kukłą ze słomy ubraną w łachmany lub lokalny strój ludowy. Najczęściej kukła nadziana jest na kij, dzięki czemu łatwiej ją trzymać w górze. Ciekawostką jest fakt, że w niektórych miejscowościach marzannę zastępuje jej męski odpowiednik - marzaniok.
Jak dziś wygląda zwyczaj topienie marzanny?
Na Śląsku poza typowym topieniem marzanny kultywuje się też zwyczaj „chodzenia z gaikiem”. Gaik to sosnowa gałązka ozdobiona wstążkami i innymi dekoracjami. Symbolizowała ona nadejście wiosny i rozkwit przyrody. Po wrzuceniu marzanny do wody, mieszkańcy wracali do wsi z samym gaikiem i obnosi go po domach, by nadchodząca wiosna przyniosła gospodarstwom dobrobyt. Czasem świętowanie pierwszego dnia wiosny kończyło się biesiadą.
Topienie marzanny to dziś bardziej zabawa niż obrzęd. Jest jednym ze sposobów świętowania nadejścia wiosny. W większości miejsc w Polsce przygotowaną własnoręcznie kukłę marzanny niesie się w grupie nad najbliższy zbiornik wody, tam ewentualnie podpala lub rozbiera ze szmat i przy tradycyjnych pieśniach wrzuca do wodnej toni. W wielu szkołach podstawowych zwyczaj ten najczęściej jest elementem świętowania dnia wagarowicza, który przypada właśnie w pierwszy dzień wiosny.
Kiedy topi się marzanę?
Symboliczne uśmiercanie marzanny odbywa się w pierwszym kalendarzowym dniu wiosny, czyli 21 marca (w 2025 r. ten dzień wypada w piątek). Najczęściej w obrzędach topienia marzanny uczestniczą dzieci i młodzież szkolna lub ludowe lokalne zespoły. W niektórych regionach kraju marzannę się topi, w innych - najpierw pali.
Topienie marzanny często ma jedynie symboliczny charakter, przygotowaną kukiełkę dzieci wrzucają np. do kałuży. Chociaż zwyczaj wygląda dziś inaczej niż przed laty, pożegnaniu zimy wciąż towarzyszą „zaklęcia”. Być może i ty znasz jedną z wersji tekstu, wypowiadanego podczas wrzucania kukły do wody.
Marzanno, Marzanno, ty zimowa panno, dzisiaj cię żegnamy, bo wiosnę witamy
- to jedna z nich, w innych pojawiają się słowa o topieniu czy paleniu.
Jak zrobić marzannę?
Kiedyś podstawą była słoma i kawałki materiału, dziś kukłę możemy przygotować właściwie ze wszystkiego - marzanna nie musi być tak okazała. Bez problemu zrobicie ją np. ze znalezionych na zewnątrz patyków i liści. To będzie też ekologiczne rozwiązanie, taką marzannę możecie wrzucić i do kałuży (mowa tu o takiej kukle, która naprawdę niedługo się rozpadnie i znów stanie się „zwykłymi” elementami podwórka).
Ekologiczna marzanna może powstać też z różnego rodzaju roślin, np. suchej trawy, bukszpanu. W mediach społecznościowych nie brakuje instrukcji, przydatne wskazówki znalazłam na profilu @operacjarzeka - ogólnopolskiej akcji społecznego sprzątania rzek oraz ich okolic.
Z czego zrobić marzannę? Przygotuj:
- rośliny: suche, ale nie tylko, pamiętaj jedynie, aby ich specjalnie nie wyrywać,
- sznurek,
- patyk (im prostszy, tym lepszy).
Marzana krok po kroku:
- Z suchej trawy uformuj głowę, tułów oraz ramiona (możesz przewiązać je sznurkiem albo długim źdźbłem).
- Osadź przygotowane elementy na patyku.
- Przygotuj kreację: możesz wykorzystać suchą trawę i inne rośliny (skarby znajdziesz np. na przydomowym trawniku).
Dzięki użyciu naturalnych, biodegradowalnych elementów unikamy tworzenia niepotrzebnych śmieci i zanieczyszczenia środowiska
- czytamy na profilu @operacjarzeka.
To naprawdę łatwy sposób, z którym poradzą sobie (z drobną pomocą) i maluchy. Będą miały też frajdę z wyszukiwania elementów potrzebnych do przygotowania kukły.
Jak zrobić marzannę zobaczycie na nagraniu udostępnionym na Instagramie:
Marzannę możecie zrobić i z recyklingu, wykorzystując na przykład puste butelki czy zamazane kartki. Puśćcie wodze fantazji, tworząc np. sukienkę z kartonu po soku, ale... nie wrzucajcie kukły do rzeki czy jeziora. Angażującą dzieci zabawą może być samo robienie marzanny, nie uczmy ich wrzucania śmieci do wody.
Polem do popisu będzie także przygotowanie pracy plastycznej, której tematem będzie właśnie marzanna. Polecam dodanie do rysunku elementów wypukłych, kukła może mieć np. spódnicę z suchej trawy i bluzkę z kawałków materiałów, włosy z włóczki, a korale - z kawałków zwiniętej bibuły. A może przygotujecie miniaturową marzannę i umieścicie ją w słoiku, tworząc coś na wzór szklanej kuli? Dodajcie do środka brokat i konfetti, a każde przekręcenie słoika będą niczym zaklinające pogodę czary.
Zobacz także: Memy o rodzicielstwie. Zrozumie je każdy, kto ma dzieci
