Wykresy zdania - czym jest rozbiór logiczny zdania, jak zrobić wykres zdania?

Magda Mazurek

2020-12-08 12:19

Wykresy zdania, nazywane także rozbiorem logicznym zdania, mają pomóc nam w określeniu związków składniowych w zdaniu. Jak zrobić wykres zdania?

Autor: Getty images Wykresy zdania - czym jest rozbiór logiczny zdania, jak zrobić wykres zdania?

Szkolny rozbiór zdania polega na określeniu części zdania. Pamiętajcie, że rozbiór zdania można przeprowadzić na dwa sposoby - za pomocą wyróżnienia części zdania (wykonujemy tzw. rozbiór logiczny) i części mowy (wykonujemy tzw. rozbiór gramatyczny).

Wykres zdania pojedynczego

Analiza logiczna zdania pojedynczego to podział tego zdania na podmiot, orzeczenie i ich określenia. W pierwszej kolejności należy zaznaczyć podmiot i orzeczenie właśnie, a potem zaznaczamy i opisujemy wyrazy, które wchodzą w skład grupy podmiotu (pamiętaj, że będzie to podmiot wraz z określeniami, najczęściej spotkasz w tej roli przydawki), a później – grupy orzeczenia (tworzy ją orzeczenie wraz z określeniami).

Dopiero na samym końcu przechodzimy do rozrysowania drzewka, które pomoże nam w określeniu części zdania.

To ci może pomóc:

Podmiot czyli kto? co? - oznacza osobę, zwierzę, zjawisko. To najczęściej rzeczownik.
Orzeczenie co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? - najczęściej jest to czasownik, często w formie osobowej. Orzeczenie może być także imienne - składa się wtedy z osobowej formy czasownika być, zostać, stać się (łącznik) i innej części mowy (orzecznik).
Dopełnienie uzupełnia treść czasownika, oznacza przedmiot, którego dotyczy czynność określona czasownikiem. Odpowiada na pytania przypadków zależnych (wszystkie przypadki oprócz mianownika).
Przydawka jest określeniem rzeczownika, oznacza cechę lub właściwość osoby, przedmiotu, który nazywa dany rzeczownik. Najczęściej odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? czyj? który? ile? czego? z czego?
Okolicznik: Miejsca: dokąd? gdzie? skąd? jaką drogą? którędy?
Okolicznik: Przyczyny: z jakiej przyczyny? dlaczego?
Okolicznik: Czasu: odkąd? kiedy? jak długo? o której godzinie? do kiedy?
Okolicznik: Celu: po co? w jakim celu?
Okolicznik: Sposobu: w jaki sposób? jak?
Okolicznik: Przyzwolenia: mimo co? mimo czego?
Okolicznik: Warunku: pod jakim warunkiem? (kiedy?)

Analiza gramatyczna to podział na części mowy, do których zaliczamy: rzeczownik, czasownik, wyrażenie przyimkowe, przysłówek, imiesłowy. Warto podczas rozbioru zdania określać związki wyrazowe (związek zgody, rządu i przynależności).

Czytaj: Zdania nadrzędne i podrzędne: przykłady, ćwiczenia

Strona bierna – czym różnią się od siebie strona bierna i czynna czasownika?

Pisownia "nie" z różnymi częściami mowy – dyktando

Wykres zdania złożonego

Zdania złożone dzielą się na zdania złożone podrzędnie i współrzędnie. Są to zdania zawierające więcej niż jedno orzeczenie. Wykresy zdań złożonych tworzy się zupełnie inaczej niż drzewko w zdaniu pojedynczym. Wszystko zależy tu bowiem od rodzaju zdania. A mamy zdania:

Zdania złożone współrzędnie

Jest to taki rodzaj zdania, w którym składowe nie określają się nawzajem. Oznacza to, że nie ma zdania określanego i określającego. Elementy zdania współrzędnego uzupełniają się, jak np.

Michał jest zdolny i uczy się dobrze. (zdanie współrzędne złożone łączne),
Idziesz z nami do kina czy zostajesz w domu? (zdanie współrzędne złożone rozłączne)
Ty się śmiejesz, a jej jest przykro. (zdanie współrzędne złożone przeciwstawne)
Chmurzy się, możemy zatem spodziewać się deszczu. (zdanie współrzędnie złożone wynikowe).

Teraz zobaczmy, jak wygląda wykres zdania:

1 ………. 2 >>> zdania leżą na tym samym poziomie. Nie są od siebie zależne.

Przykład: Klaudia jest pracowita i dobrze się uczy.

A teraz zobaczcie, jak łączymy zdania składowe, lub też inaczej zdania uzupełniające się, o których pisaliśmy wyżej (łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe). Zazwyczaj uczniom najwięcej problemy sprawia rozróżnienie, z jakimi zdaniami mają do czynienia. Najlepiej zobrazują to przykłady:

PRZYKŁAD zdania przeciwstawnego

1.....> <.....2

Miłego złego początki, ale koniec smutny.

PRZYKŁAD zdania łącznego

1..........2

W salach szkoły trwały lekcje, a na boisku olimpiada z matematyki. Wskazówka: części zdania łączą się ze sobą w czasie lub przestrzeni.

PRZYKŁAD zdania rozłącznego

1 ..... < > ......2

Idziesz, czy nie idziesz? Wskazówka: treści zdań rozłącznych nie mogą istnieć jednocześnie.

PRZYKŁAD zdania wynikowego

1 ........ > > ........2

Chmurzy się, więc będzie burza. Wskazówka: Treść drugiego członu zawsze wynika z treści członu pierwszego.