Estrogeny to najważniejsze żeńskie hormony płciowe, zaraz obok progestagenów. O pierwszych z wymienionych mówi (i słyszy) się najwięcej, ponieważ faktycznie – estrogeny można uznać za najistotniejsze z kobiecych hormonów.
Wśród związków z grupy estrogenów typowo wyróżnia się trzy hormony: estradiol, estriol oraz estron. Poza nimi wspomnieć warto jeszcze o estetrolu, który jest estrogen produkowanym podczas ciąży.
Spis treści
- Estrogeny: budowa i synteza
- Działania estrogenów w organizmie
- Estrogeny a cykl miesiączkowy
- Objawy niedoboru estrogenów
- Objawy nadmiaru estrogenów
- Zastosowanie estrogenów w lecznictwie
Estrogeny: budowa i synteza
Estrogeny należą do grupy hormonów steroidowych. Produkcja estrogenów zachodzi przede wszystkim w obrębie żeńskich narządów płciowych, czyli w jajnikach. Kontrola procesu produkcji estrogenów odbywa się przy udziale przysadkowej folikulotropiny (FSH).
Ogólnie estrogeny wywodzą się z przemian cholesterolu, co ciekawe jednak, substratem do ich syntezy są… hormony typowo uważane za męskie, czyli androstendion i testosteron. Związki te poddawane są działaniu enzymu aromatazy i dzięki działaniu tej substancji dochodzi do wyprodukowania właśnie estrogenów.
Jajniki stanowią rzeczywiście podstawowe miejsce, w którym są produkowane estrogeny, jednakże zdecydowanie niejedyne. Hormony te, choć w znacznie mniejszych ilościach, to jednak są produkowane również i m.in. w obrębie nadnerczy czy wątroby, oprócz wymienionych źródłem tych żeńskich hormonów płciowych jest również i tkanka tłuszczowa.
Wydawać by się mogło, że skoro estrogeny są żeńskimi hormonami płciowymi, to mężczyznom nie powinny one być potrzebne. Rzeczywistość jest jednak skrajnie odmienna – u mężczyzn estrogeny również są produkowane (dochodzi do tego m.in. w jądrach czy nadnerczach), a niedobór tych hormonów może prowadzić do różnych patologii, których przykładem mogą być zaburzenia męskiej płodności.
Działania estrogenów w organizmie
Skoro estrogeny to hormony płciowe, to z pewnością wpływają one przede wszystkim na narządy rozrodcze – tak jest w rzeczywistości. Substancje te odpowiadają za wykształcanie się u kobiet II- i III-rzędowych cech płciowych – to właśnie za pośrednictwem estrogenów u kobiet dochodzi do rozwoju gruczołów płciowych, a także do rozwoju zewnętrznych narządów płciowych.
Estrogeny w tym przypadku wywierają swoje działania już w okresie życia płodowego, a później i w dalszych etapach życia kobiety. W życiu pacjentek nadchodzi moment, kiedy to zaczynają one miesiączkować.
Już same powyższe informacje przekonują o tym, jak istotna jest rola estrogenów. Tak naprawdę jednak te żeńskie hormony płciowe posiadają jeszcze wiele innych funkcji, wśród których można wymienić:
- wpływ na funkcjonowanie psychiki kobiety i jej popęd seksualny,
- regulację gospodarki lipidowej: estrogeny mają tendencję do zwiększania stężenia we krwi cholesterolu HDL (nazywanego „dobrym” cholesterolem) i jednocześnie zdolność do obniżania stężenia we krwi cholesterolu LDL (który popularnie bywa określany jako „zły” cholesterol),
- zapobieganie osteoporozie: możliwe jest to dzięki temu, że estrogeny m.in. hamują resorpcję tkanki kostnej,
- udział w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej: estrogeny doprowadzają do retencji płynów, a także sodu w organizmie,
- działanie zwiększające krzepliwość krwi.
Estrogeny a cykl miesiączkowy
Od chwili wystąpienia menarche (terminem tym określa się pierwszą miesiączkę w życiu danej kobiety), stężenia estrogenów w jej organizmie podlegają cyklicznym, regularnym wahaniom, które związane są z cyklem miesiączkowym.
Estrogeny najistotniejsze są podczas pierwszej połowy cyklu, kiedy to ich zwiększone stężenie stymuluje pęcherzyki jajnikowe do dojrzewania. Ostatecznie wysoki poziom estrogenów doprowadza do wystąpienia tzw. piku LH (znacznie zwiększonego stężenia przysadkowej lutropiny), co stanowi bezpośredni bodziec do wystąpienia owulacji (czyli uwolnienia z jajnika, przygotowanej do zapłodnienia, komórki jajowej).
Podczas cyklu miesiączkowego estrogeny są istotne nie tylko ze względu na ich wpływ na jajniki, ale i na inne struktury należące do układu rozrodczego. Estrogeny pobudzają bowiem również macicę – stymulują one jej komórki do namnażania się i wzrostu (rozpoczynając w ten sposób zachodzenie przemian w macicy, które mają uczynić ją podatną na implantację ewentualnej zapłodnionej komórki jajowej).
Hormony te mają również związek z ilością powstającego śluzu szyjkowego – estrogeny stymulują bowiem gruczoły obecne w szyjce macicy do zwiększonej produkcji śluzu.
Objawy niedoboru estrogenów
Zważywszy na to, jak wiele funkcji pełnią estrogeny, dość oczywistym wydaje się to, że kiedy pojawia się ich niedobór w kobiecym organizmie, to dochodzi wtedy do występowania u pacjentek różnorodnych dolegliwości. Objawami zmniejszonego poziomu estrogenów (hipoestrogenizmu) mogą być:
- zaburzenia płodności (nawet w postaci bezpłodności),
- zanik żeńskich cech płciowych (np. obniżenie barwy głosu, zmiany sylwetki – ciało pacjentki może zacząć budową przypominać męskie ciało, oprócz tego dochodzić może również do występowania hirsutyzmu, czyli pojawiania się u pacjentki owłosienia w miejscach ciała, w których włosy typowo wyrastają u mężczyzn),
- przyspieszona utrata masy kostnej (i związane z tym ryzyko osteoporozy),
- uderzenia gorąca,
- bóle głowy,
- obniżenie nastroju (w skrajnych przypadkach przybierające nawet formę depresji),
- zmiany w obrębie narządów rozrodczych (polegające np. na atrofii tych narządów, ale i związane np. z występowaniem suchości pochwy),
- spadek libido.
Potencjalnych przyczyn hipoestrogenizmu wyróżnia się wiele, jedna z nich dotyczy wszystkich kobiet – mowa tutaj o menopauzie. Jako inne możliwe podłoża obniżonej ilości estrogenów w organizmie można wymienić przedwczesne wygasanie czynności jajników, uszkodzenia przysadki mózgowej i podwzgórza (doprowadzające do niewydolności tych struktur), a także zespół Kallmanna.
Objawy nadmiaru estrogenów
Podobnie jak niedobór, również i nadmiar estrogenów (hiperestrogenizm) również jest związany z pewnymi dolegliwościami u kobiet doświadczających tego stanu. W przypadku nadmiaru estrogenów w organizmie pacjentki mogą borykać się z:
- zaburzeniami miesiączkowania (w postaci zarówno nieregularnych miesiączek, jak i pojawiania się dodatkowych plamień międzymiesiączkowych),
- obrzękami,
- zwiększeniem masy ciała,
- bólami głowy (czasami w postaci migren),
- powiększeniem gruczołów piersiowych,
- nasileniem dolegliwości związanych z zespołem napięcia przedmiesiączkowego,
- zmniejszeniem popędu seksualnego.
Hiperestrogenizm ogólnie jest uznawany za stan dość groźny, ponieważ doświadczające tego problemu pacjentki znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia różnych schorzeń.
Mowa tutaj chociażby o takich jednostkach, jak epizody zakrzepowo-zatorowe, ale i o zwiększonej możliwości wystąpienia nowotworów hormonozależnych, przede wszystkim raka piersi.
Wśród stanów, które mogą doprowadzać do nadmiaru estrogenów w organizmie, wymieniane są m.in. nowotwory hormonalnie czynne jajników, a także stosowanie preparatów zawierających estrogeny oraz marskość wątroby (w ostatnim z wymienionych przykładów do hiperestrogenizmu dochodzi na skutek zmniejszonego rozkładu estrogenów przez wątrobę).
Zastosowanie estrogenów w lecznictwie
Preparaty zawierające estrogeny w medycynie odgrywają dość znaczącą rolę. Przede wszystkim estrogeny stanowią składnik licznych hormonalnych środków antykoncepcyjnych.
Hormony tego rodzaju wykorzystywane są również w przypadku hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) – stosowana ona bywa w przypadku pacjentek, które borykają się z uciążliwymi dolegliwościami okresu okołomenopauzalnego, ale i HTZ wykorzystywana bywa u osób zmieniających płeć z męskiej na żeńską.
Estrogeny mogą być przyjmowane przez pacjentki zarówno ogólnieustrojowo, w postaci doustnej, jak i miejscowo – z drugą z wymienionych dróg podawania estrogenów zetknąć się można chociażby w przypadku dopochwowych preparatów estrogenowych, stosowanych np. w leczeniu suchości pochwy.
Wpływ na estrogeny odgrywa również ważną rolę w leczeniu schorzeń onkologicznych – tzw. antyestrogeny (np. tamoksyfen) oraz inhibitory aromatazy (czyli substancje zmniejszające ilość powstających estrogenów w organizmie) znajdują wykorzystanie np. w leczeniu pacjentek chorych na raka piersi.
Zobacz:
Jak produkty spożywcze wpływają na poziom estrogenów?
Endometrium - budowa, funkcje, choroby endometrium
Hormony – dlaczego rządzą naszym ciałem?
Hormony a ciąża - 5 hormonów potrzebnych do zajścia w ciążę
Zaburzenia hormonalne mogą utrudniać zajście w ciążę
Prolaktyna - norma, badanie prolaktyny. Czy wysoka prolaktyna przekreśla ciążę?
Progesteron w ciąży. Od czego zależy poziom progesteronu i co zrobić w przypadku niedoboru
