Spis treści
- Czym jest prolaktyna?
- Prolaktyna - funkcje hormonu
- Działanie antykoncepcyjne prolaktyny
- Wpływ prolaktyny na rozwój płodu
- Regulacja wydzielania prolaktyny
- Nadmiar prolaktyny: przyczyny i objawy
- Nadmiar prolaktyny u kobiet
- Nadmiar prolaktyny u mężczyzn
- Niedobór prolaktyny u kobiet
- Prolaktyna - normy
- Badanie prolaktyny
- Prolaktyna a ciąża
Czym jest prolaktyna?
Prolaktyna jest hormonem, którego produkcja odbywa się w przednim płacie przysadki mózgowej. Związek ten jest peptydem (składającym się u ludzi ze 198 aminokwasów) o bardzo ważnej dla organizmu ludzkiego funkcji.
Prolaktyna (podobnie do oksytocyny) wpływa na zjawiska związane z karmieniem piersią, a oprócz tego wywiera ona jeszcze bardzo dużo innych efektów – ogólnie szacuje się, że prolaktyna wpływa na nawet ponad 300 procesów zachodzących w ludzkim organizmie.
Prolaktyna produkowana jest przede wszystkim w przysadce, aczkolwiek nie jest to jedyne źródło tego związku. Do uwalniania prolaktyny zdolne są również inne struktury organizmu, takie jak np. gruczoł piersiowy i komórki układu odpornościowego, ale i macica, komórki nerwowe i tłuszczowe oraz prostata i komórki skóry.
Poziom prolaktyny we krwi cały czas się zmienia. Najwyższy jest późno w nocy i nad ranem, a później jego poziom stopniowo się obniża. Podwyższony poziom prolaktyny obecny jest również u kobiet spodziewających się dziecka i karmiących piersią.
U zwierząt prolaktynę odkryto już w latach 30. XX wieku, nieco później – bo w 1970 roku – zostało dowiedzione, że występuje ona również i u ludzi. U różnych gatunków zwierząt hormon ten ma odmienne działania (np. u ryb prolaktyna odpowiada za gospodarkę wodno-elektrolitową), nie mniej jednak w przypadku dowolnego gatunku jeden aspekt jest podobny – prolaktyna odgrywa bardzo ważną funkcję w regulowaniu czynności organizmów.
Prolaktyna - funkcje hormonu
Można w zasadzie powiedzieć, że sama nazwa przysadkowego hormonu informuje o tym, jaka jest jego funkcja – mianowicie prolaktyna przede wszystkim promuje laktację, czyli produkcję kobiecego pokarmu.
W trakcie ciąży obserwowane są w kobiecych organizmach podwyższone poziomy prolaktyny – substancja ta już wtedy doprowadza do przemian prowadzących ku karmieniu piersią, mianowicie pobudza ona wzrost gruczołów piersiowych i zawartych w nich gruczołów mlecznych.
Oprócz tego prolaktyna – już po zakończeniu ciąży i zmniejszeniu się ilości progesteronu w kobiecym organizmie – zapoczątkowuje laktację.
Działanie antykoncepcyjne prolaktyny
Podwyższony poziom prolaktyny utrzymuje się u kobiet nie tylko w trakcie ciąży, ale i – jeżeli dana matka karmi piersią – również i po jej zakończeniu. W przypadku istnienia w organizmie dużych ilości tego hormonu, zmniejszeniu ulega wydzielanie tzw. gonadotropin – lutropiny (LH) oraz folikulotropiny (FSH).
Z tego właśnie względu prolaktyna określana bywa mianem naturalnego środka antykoncepcyjnego – jej wpływ na wspomniane wyżej hormony sprawia, że w okresie karmienia piersią dochodzi do zahamowania owulacji oraz menstruacji.
Rzeczywiście z tego właśnie względu możliwość zajścia w ciążę podczas karmienia piersią jest znacząco zmniejszona, jednakże trzeba pamiętać o tym, że nie jest ona wtedy całkowicie wykluczona.
Wpływ prolaktyny na rozwój płodu
Prolaktyna jest ważna nie tylko dla ciężarnej, ale i również dla rozwijającego się płodu – reguluje ona bowiem procesy wzrostowe i metaboliczne dziecka, a oprócz tego ma wpływ na rozwój tkanki nerwowej oraz płuc.
Hormon moduluje również czynność układu odpornościowego, m.in. bierze udział w wytwarzaniu u matki tolerancji immunologicznej w stosunku do rozwijającego się w jej łonie dziecka.
Prolaktyna znana jest także z tego, że wpływa ona na ludzkie zachowania i emocje. Uznawana ona jest za substancję, która bierze udział między innymi w rozwoju więzi pomiędzy matką a dzieckiem, a także w kształtowaniu matczynych zachowań.
Regulacja wydzielania prolaktyny
W kontrolę wydzielania prolaktyny zaangażowane są przede wszystkim dwie substancje: estrogeny oraz dopamina. Żeńskie hormony płciowe pobudzają zarówno produkcję, jak i uwalnianie prolaktyny z przysadki.
Dopamina (ze względu na tę funkcję określana czasami mianem prolaktostatyny) doprowadza z kolei do zahamowania uwalniania prolaktyny. Innymi hormonami zaangażowanymi w regulację wydzielania prolaktyny są m.in. tyreoliberyna (TRH) oraz melatonina.
Wydzielanie prolaktyny zależne jest nie tylko od innych hormonów. Do wzrostu jej wydzielania doprowadza np. spożycie posiłku, aktywność seksualna, wysiłek fizyczny czy drażnienie brodawek sutkowych, ale i stres. Zmniejszone uwalnianie prolaktyny związane może być z kolei ze zbyt małą ilością snu.
Prolaktyna – podobnie jak inne hormony – jest organizmowi jak najbardziej potrzebna, jednakże w dostosowanych do jego potrzeb ilościach. Różnego typu problemy zdrowotne mogą występować zarówno przy jej nadmiarze, jak i niedoborze. Który z tych stanów wiąże się jednak z występowaniem poważniejszych zaburzeń?
Nadmiar prolaktyny: przyczyny i objawy
Patologie dotyczące prolaktyny dotyczą najczęściej jej nadmiaru w organizmie – stan ten określa się jako hiperprolaktynemię. Potencjalnych przyczyn hiperprolaktynemii wyróżnia się bardzo wiele, jako ich przykłady można podać:
- schorzenia przysadki (np. gruczolak przysadki produkujący prolaktynę, ale i zespół pustego siodła),
- niewydolność nerek,
- zaburzenia czynności innych niż przysadka gruczołów dokrewnych (np. niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników czy choroba Addisona),
- zaburzenia czynności wątroby,
- wzmożone wydzielanie prolaktyny stanowiące efekt uboczny zażywania niektórych leków (np. części środków przeciwpsychotycznych i przeciwdepresyjnych, pewnych leków przeciwhistaminowych czy obniżających ciśnienie tętnicze krwi).
Nadmiar prolaktyny u kobiet
Hiperprolaktynemia doprowadza do różnorodnych zaburzeń zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. W przypadku kobiet objawami hiperprolaktynemii mogą być:
- zaburzenia miesiączkowania (w postaci rzadszego występowania miesiączki, ale i całkowitego zatrzymania miesiączki),
- mlekotok,
- niepłodność,
- odwapnienie kości,
- objawy przypominające dolegliwości związane z menopauzą (np. uderzenia gorąca),
- spadek libido.
Nadmiar prolaktyny u mężczyzn
Mężczyźni, u których rozwinie się hiperprolaktynemia, mogą z kolei doświadczać:
- zaburzeń erekcji,
- niepłodności,
- obniżenia popędu płciowego,
- zmniejszenia uwapnienia kośćca,
- ginekomastii (powiększenia gruczołów piersiowych),
- zmian budowy ciała (związanych ze zmniejszeniem stopnia owłosienia, ale i z utratą masy mięśniowej).
Niedobór prolaktyny u kobiet
Niedostateczna ilość prolaktyny w organizmie określana jest mianem hipoprolaktynemii. Stan ten jest spotykany znacznie rzadziej od hiperprolaktynemii, jego przyczyną najczęściej jest niedoczynność przysadki mózgowej.
Niedobór prolaktyny prowadzi do zdecydowanie mniej nasilonych zaburzeń niż nadmiar tej substancji – problemy te związane są zazwyczaj przede wszystkim z karmieniem piersią, mianowicie młode matki z hipoprolaktynemią mogą produkować niedostateczne ilości pokarmu.
Prolaktyna - normy
Powyżej wspomniano o nadmiarze i niedoborze prolaktyny, jakie są jednak prawidłowe wartości tego hormonu? Poszczególne laboratoria mogą się nieco różnić co do dokładnych zakresów norm (z tego względu analizując otrzymany wynik, należy zawsze zwrócić uwagę na przedstawioną na wydruku wartość normy), jednakże ogólnie przyjmuje się, że:
- u mężczyzn stężenie prolaktyny we krwi powinno być mniejsze od 5 ng/ml
- u kobiet za prawidłową uznaje się z kolei wartość prolaktyny mieszczącą się w przedziale od 6 do 29,9 ng/ml
Warto podkreślić, że u kobiet w ocenie tego, czy zawartość prolaktyny we krwi jest prawidłowa, bierze się pod uwagę fazę ich cyklu miesiączkowego – podczas kolejnych faz cyklu dochodzi bowiem do zmian wydzielania prolaktyny. Jednak poziom powyżej 25 ng/ml oznacza, że pojawiają się nieregularne miesiączki i bezowulacyjne cykle menstruacyjne, w przypadku 50 ng/ml możliwe jest całkowite zatrzymanie menstruacji, a gdy poziom prolaktyny wynosi powyżej 100 ng/ml, może to oznaczać obecność guza przysadki mózgowej.
Badanie prolaktyny
Aby badanie prolaktyny mogło być miarodajne i wniosło coś do diagnostyki problemów pacjenta, musi ono być prawidłowo przeprowadzone. Istnieje konieczność przygotowania się do tego oznaczenia – przynajmniej dobę przed nim pacjent nie powinien podejmować aktywności płciowej, oprócz tego niewskazane jest zjedzenie obfitej kolacji w wieczór poprzedzający badanie.
Prolaktynę oznacza się na czczo, pobranie krwi powinno nastąpić w godzinach porannych. Ważne jest to, aby pacjent nie był zdenerwowany, a także to, aby nie był on po znacznym wysiłku fizycznym. Oba z wymienionych czynników zwiększają bowiem uwalnianie prolaktyny, przez co wynik oznaczenia może być w rzeczywistości zawyżony – to właśnie dlatego lekarze nierzadko zlecają pacjentom kilkunastominutowy odpoczynek przed pobraniem krwi na badanie prolaktyny.
Prolaktyna a ciąża
Przed ciążą warto sprawdzić, czy poziom prolaktyny jest prawidłowy. Wysoka prolaktyna może być bowiem przyczyną problemów z zajściem w ciążę. Przy podwyższonej prolaktynie u kobiety pojawiają się zaburzenia miesiączkowania, nieregularne owulacje lub cykle bezowulacyjne, co w efekcie uniemożliwia zajście w ciążę. Właściwy poziom prolaktyny jest również ważny w trakcie ciąży.
Prawidłowe stężenie tego hormonu podtrzymuje pracę ciałka żółtego, by mogło nadal produkowaćprogesteron - tak ważny dla utrzymania ciąży.
Poziom prolaktyny w organizmie jest szczególnie ważny dla kobiet, które chciałyby zostać matkami. Określa się go na podstawie badania krwi. Nadmiar hormonu w organizmie może być bowiem jedną z przyczyn kłopotów z zajściem w ciążę. Objawami zbyt wysokiego stężenia prolaktyny we krwi są: zbyt długie lub zbyt krótkie cykle miesiączkowe: trwające mniej niż 25 dni lub więcej niż 33 dni. Cykle bywają również bezowulacyjne.
U kobiety z podwyższoną prolaktyną występuje również suchość pochwy, powodująca ból podczas stosunku. Do zbyt wysokiego poziomu hormonu we krwi może się przyczynić niedoczynność tarczycy, choroby wątroby, przewlekły stres, przyjmowanie przez dłuższy czas leków, które obniżają ciśnienie i środków antydepresyjnych oraz narażenie na długotrwały stres. Wysoki poziom prolaktyny towarzyszy również zespołowi policystycznych jajników.
