Worek owodniowy, zwany też pęcherzem płodowym, powstaje w pierwszym trymestrze ciąży. Tworzą go dwie błony owodniowe – zewnętrznie położona kosmówka, która powstała z trofoblastu (czyli tych samych komórek, z których zostało utworzone łożysko) i wewnętrznie położona owodnia, która powstała z embrioblastu (czyli grupy komórek, z których także rozwinęło się ciało dziecka).
Worek owodniowy jest wypełniony płynem owodniowym, w którym zanurzony jest płód.
Spis treści
- Jaką rolę pełni worek owodniowy?
- Kiedy i dlaczego pęka worek owodniowy?
- Przedwczesne pęknięcie worka owodniowego - PROM
- Pęknięcie worka owodniowego a ryzyko infekcji wewnątrzmacicznej
- Miejsce pęknięcia worka owodniowego
- Przedwczesne pęknięcie worka owodniowego przed terminem porodu
- Jatrogenne pęknięcie worka owodniowego
- Amniotomia - przebicie worka owodniowego
Jaką rolę pełni worek owodniowy?
Worek owodniowy jest jedną z barier chroniących rozwijające się w macicy maleństwo przed infekcjami z zewnątrz. Głównym zadaniem błon płodowych tworzących worek owodniowy jest jednak wytwarzanie i resorpcja (wchłanianie) płynu owodniowego (w pewnym stopniu stan nawodnienia organizmu matki może wpływać na ilość wód płodowych).
Przez błony płodowe odbywa się transport wody i substancji w niej rozpuszczonych pomiędzy płynem owodniowym a krwią matki. Jest to druga ścieżka transportu substancji na drodze matka-dziecko, funkcjonująca obok głównej drogi, jaką jest wymiana substancji przez łożysko i pępowinę.
Czytaj również: Prawdy i mity o pępowinie: co powinnaś wiedzieć o pępowinie
Zator płynem owodniowym – poważne powikłanie położnicze
Kiedy i dlaczego pęka worek owodniowy?
Prawidłowym i optymalnym czasem pęknięcia worka owodniowego jest granica między pierwszym a drugim okresem porodu, przy pełnym rozwarciu szyjki macicy (pęknięcie czasowe).
Choć pęknięcie worka owodniowego nieco wcześniej, w I okresie porodu, też nie stanowi patologii i nie jest powodem do zmartwień (szczególnie przy żywej czynności skurczowej i postępującym rozwarciu szyjki macicy).
Dzieje się to pod wpływem skurczy macicy, które wciskają główkę dziecka wraz dolny biegunem pęcherza płodowego do kanału rodnego. Dolny biegun pęcherza płodowego wpukla się w stronę pochwy i pęka pod wpływem zwiększającego się ciśnienia.
Czasem pęcherz płodowy pęka dopiero w chwili rodzenia się główki na zewnątrz (pęknięcie późne). Błony płodowe na główce dziecka tworzą wówczas swego rodzaju czapeczkę. O takim noworodku mówimy, że jest „urodzony w czepku”, co potocznie uważa się za dobrą wróżbę i symbol szczęścia w życiu.
W rzadkich przypadkach, zwykle, gdy dziecko jest bardzo małe (np. wcześniak), może dojść do porodu dziecka w niepękniętym worku owodniowym. W sieci można z łatwością odnaleźć zdjęcia tak urodzonych dzieci, co daje unikalną możliwość zobaczenia warunków w jakich rozwija się maleństwo w matczynym łonie.
Przedwczesne pęknięcie worka owodniowego - PROM
Czasem do pęknięcia worka owodniowego dochodzi zanim rozpoczął się poród. Mówimy wtedy o przedwczesnym pęknięciu błon płodowych (PROM – Premature Rupture Of Membranes). Jeśli dzieje się to w terminie porodu (po ukończonym 37. tygodniu ciąży), oczekuje się na rozpoczęcie czynności skurczowej lub wywołuje się ją farmakologicznie.
Standardowy czas oczekiwania na samoistne rozpoczęcie porodu po pęknięciu worka owodniowego jest różny w różnych krajach. Podobnie różne są standardy, jeśli chodzi o czas zalecanej hospitalizacji po pęknięciu błon płodowych.
W Polsce zazwyczaj zaleca się hospitalizację do 6 godzin po odpłynięciu płynu owodniowego i po upływie tego czasu wdraża się w większości szpitali procedurę indukcji (wywołania) czynności skurczowej farmakologicznie.
W wielu innych krajach rozwiniętych, m.in. w Wielkiej Brytanii, Norwegii czy Holandii, po uprzedniej konsultacji z położną lub na Izbie Przyjęć, ciężarnej po pęknięciu pęcherza płodowego zaleca się 24 godzinne oczekiwanie w domu na rozpoczęcie samoistnej czynności skurczowej.
Dopiero po upływie tego czasu, przy braku spontanicznej akcji porodowej, ciężarna zgłasza się do szpitala i wdraża się procedurę indukcji czynności skurczowej. Jest to postępowanie dające większe szanse na fizjologiczny przebieg porodu.
Pęknięcie worka owodniowego a ryzyko infekcji wewnątrzmacicznej
Jedną z obaw w przypadku dłuższego oczekiwania na samoistne rozpoczęcie czynności skurczowej jest wzrost ryzyka infekcji wewnątrzmacicznej. Obawa jest logiczna, gdyż ciągłość worka owodniowego jest jedną barier chroniących płód przez zakażeniami ze świata zewnętrznego.
Badania naukowe i praktyki w wielu krajach pokazują jednak, że przy spełnionych kilku warunkach, ryzyko rozwoju infekcji wewnątrzmacicznej jest nadal małe. Te warunki to:
- unikanie badań przez pochwę.
- regularna kontrola temperatury ciała matki i odczuwania ruchów płodu.
- ujemny posiew GBS.
Korzystne jest również przebywanie w warunkach domowych – w otoczeniu znanej organizmowi, mało patogennej flory bakteryjnej. Jeśli kobieta przebywa w szpitalu, praktykowane jest okresowe kontrolowanie stanu płodu za pomocą KTG i wykonanie badań z krwi po upływie kilkunastu godzin od porodu (morfologia, CRP), a także profilaktyczne podawanie antybiotyku.
Czytaj również: Przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego - co robić?
Paciorkowiec w ciąży i u noworodka. Zakażenie i leczenie
Miejsce pęknięcia worka owodniowego
Jeśli do pęknięcia błon płodowych dochodzi czasowo (na przełomie I i II okresu porodu), pęcherz pęka w dolnym biegunie. Wody zaczynają się wtedy wylewać dość obficie lub chlustają z impetem.
Możliwe jest również pęknięcie pęcherza płodowego w jego górnej części położonej głęboko w macicy. Jest to tzw. wysokie pęknięcie pęcherza płodowego. Powoduje ono delikatne sączenie się wód płodowych. Do takiego pęknięcia zwykle dochodzi przed rozpoczęciem porodu.
Czy po pęknięciu worka owodniowego w macicy jest całkiem sucho?
To pytanie często nurtuje przyszłe mamy. Odpowiedź brzmi – nie. Pomijając sytuacje, kiedy w worku owodniowym było patologicznie mało wód płodowych (małowodzie, bezwodzie), po pęknięciu worka owodniowego odpływa tylko część wód płodowych – tzw. wody poprzedzające znajdujące się przed główką dziecka.
Następnie główka tworzy (mniej lub bardziej szczelny) korek w kanale rodnym, a pozostała część wód wysącza się partiami przez cały czas trwania porodu i odpływa całkowicie wraz rodzeniem się ciała dziecka (po porodzie główki). Dodatkowo, należy pamiętać, że do momentu urodzenie dziecka następuje ciągła wymiana wody pomiędzy workiem owodniowym a organizmem matki. Warto zatem zadbać o odpowiednie nawodnienie kobiety.
Przedwczesne pęknięcie worka owodniowego przed terminem porodu
Zdarza się również, że worek owodniowy pęka na długo przed planowanym terminem porodu (przed 37 tygodniem ciąży). Mówimy wówczas o pPROM (preterm Premature Rupture of Membranes). Przyczyny takiego pęknięcia może być wiele i nie są one do końca poznane.
Jednym z powodów może być rozwijająca się infekcja wewnątrzmaciczna. Wówczas konieczne jest rozwiązanie ciąży i leczenie urodzonego przedwcześnie dziecka. Jeśli nie stwierdza się infekcji, lekarze ginekolodzy w porozumieniu z neonatologami decydują o tym jak długo kontynuować ciążę. Stan dziecka i ilość wód płodowych jest stale monitorowana. Matka otrzymuje także profilaktycznie antybiotyki.
Czytaj: Poród przedwczesny: 10 wskazówek, dzięki którym nie urodzisz za wcześnie
Jatrogenne pęknięcie worka owodniowego
Worek owodniowy może również pęknąć w wyniku przeprowadzanych zabiegów diagnostycznych lub leczniczych. Mówimy wtedy o pęknięciu jatrogennym. Nakłucia worka owodniowego wymaga na przykład amniopunkcja. Na szczęście dziurka po nakłuciu jest mała i w większości przypadków nie powoduje przedwczesnego odpływania płynu owodniowego.
Amniotomia - przebicie worka owodniowego
W niektórych sytuacjach ciągłość błon płodowych przerywana jest celowo przez lekarza lub położną. Mówimy wtedy o amniotomii/amniocentezie lub potocznie „przebiciu pęcherza płodowego” lub „puszczeniu wód płodowych”. Jest to jedna z metod wywoływania porodu lub jego stymulacji.
Wykonywana powinna być wyłącznie ze wskazań medycznych (nie z chęci przyspieszania postępującego porodu!), przy odpowiednio spełnionych warunkach położniczych (dojrzała do porodu, rozwarta przynajmniej na 3 cm szyjka macicy, nisko położona, przyparta do wchodu miednicy główka płodu).
Ciężarna powinna zostać zapytana o zgodę na wykonanie tego zabiegu i wyrazić na niego zgodę (ustnie). Amniotomię wykonuje lekarz lub położna, najczęściej za pomocą jałowej pęsety lub igły. Zabieg jest bezbolesny.
