Spis treści:
Jak powstają bliźnięta jednojajowe?
Bliźnięta jednojajowe tworzą się w wyniku podziału jednej komórki jajowej zapłodnionej przez jeden plemnik. Nie są znane przyczyny podziału zygoty, wiadomo jednak, że za narodziny bliźniąt jednojajowych genetycznie odpowiada matka. Bliźnięta jednojajowe są zawsze tej samej płci, mają ten sam materiał genetyczny, dlatego są do siebie łudząco podobne.
Statystycznie bliźnięta jednojajowe występują dość często – raz na 250-300 urodzeń, co stanowi ok. 0.75% wszystkich urodzeń.
W zależności od tego kiedy taki podział nastąpi wyróżnia się ciążę bliźniaczą dwukosmówkową dwuowodniową, jednokosmówkowe dwuowodniowe, lub ciążę jednokosmówkową jednoowodniową.
Jakie są rodzaje ciąż bliźniaczych?
Owodnia jest cienką błoną tworzącą jamę wypełnioną wodami płodowymi, w której zarodek „mieszka” przez całą ciążę. Owodnia ma za zadanie tworzenie idealnego dla płodu środowiska wodnego, amortyzuje również wstrząsy, czy drobne uderzenia, stanowi więc funkcję ochronną dla płodu. W przypadku ciąży bliźniaczej dwuowodniowej każdy zarodek otrzymuje swoją owodnię, w której może się rozwijać. W ciąży jednoowodniowej oba płody „zamieszkują” jedną owodnię, co może powodować powikłania dla płodów takie jak zapętlenie sznurów pępowinowych, powodujące ich niedokrwienie lub niedotlenienie.
Kosmówka pełni rolę ochronną, bierze udział w tworzeniu łożyska, ale przede wszystkim odpowiada za wymianę substancji między matką a dzieckiem, dotyczy to zarówno substancji odżywczych przekazywanych dziecku jak i zbędnych produktów przemiany materii oddawanych przez płód.
W przypadku ciąży dwukosmówkowej każde z dzieci posiada własną kosmówkę, co pozwala na przekazywanie substancji odżywczych każdemu z nich „po równo” i według potrzeb. Ciąża jednokosmówkowa polega na dzieleniu się kosmówką przez oba płody, co może doprowadzić do powikłania ciąży w postaci rozwinięcia zespołu TTTS, czyli tak zwanego zespołu przetaczania między płodami. Polega on na przecieku pełnej krwi od jednego płodu (zwanego dawcą) do drugiego płodu (zwanego biorcą), co powoduje nadmierny wzrost jednego z płodów i zahamowanie wzrostu drugiego, a także nadmiar wód płodowych (wielowodzie) u biorcy i ich niedobór (małowodzie) u dawcy.
Czytaj: Bliźniak pasożytniczy: czym jest i czym się różni od bliźniaka syjamskiego?
Kiedy powstaje ciąża bliźniacza?
Ciąża dwukosmówkowa-dwuowodniowa powstaje, kiedy podział następuje w 1-3. dniu życia zygoty, stanowi ona ok. 30% wszystkich ciąż bliźniaczych jednojajowych i potencjalnie powoduje najmniej powikłań, śmiertelność płodów w ciąży dwukosmówkowej- dwuowodniowej szacuje się na ok. 9%
Ciąża jednokosmówkowa-dwuoowodniowa powstaje między 4. a 8. dniem życia zygoty, ten typ ciąży bliźniaczej jednojajowej występuje najczęściej – stanowi aż 68% wszystkich ciąż bliźniaczych jednojajowych. Śmiertelność płodów w przypadku tego typu ciąży jest wyższa, ok. 25%. Śmiertelność płodów wynika najczęściej ze wspomnianego już zapętlenia sznurów pępowinowych płodów, co powoduje ich niedotlenienie.
Ciąża jednokosmówkowa-jednoowodniowa powstaje między 8. a 13. dniem, występuje ona najrzadziej, stanowiąc ok. 2% ciąż bliźniaczych jednojajowych, cechuje się jednak wysoką śmiertelnością płodów, aż ok. 50%. Spowodowane jest to powikłaniami wynikającymi zarówno z jednej owodni, czyli zapętlenia sznurów pępowinowych, jak i jednej kosmówki, czyli rozwinięcia zespołu przetoczenia między płodami.
Jeżeli natomiast podział zygoty nastąpi po 13 dniu jej życia powstaną bliźnięta zrośnięte (tzw. bliźnięta syjamskie), należy to jednak do rzadkości, stanowiąc ok. 0.2% wszystkich ciąż jednojajowych.
Czytaj: Komórka jajowa, zygota, zarodek... od tego zaczyna się nowe życie
Do czynników predysponujących do wystąpienia ciąży jednojajowej należy starszy wiek matki oraz metody wspomaganego rozrodu (metody in vitro).
Ciąża wielopłodowa, zarówno jedno- jak i dwujajowa, jest ciążą wysokiego ryzyka wiążącą się z wieloma możliwymi powikłaniami – należy do nich wspomniany już zespół TTTS, czy zaburzenia wzrastania płodów, większe ryzyko nadciśnienia tętniczego u matki, a także stanu przedrzucawkowego, większe ryzyko porodu przedwczesnego (aż 60% ciąż bliźniaczych kończy się porodem przedwczesnym) i związane z nim powikłania wcześniacze, wszystkie ciąże jednoowodniowe stanowią również bezpośrednie wskazanie do ukończenia ciąży poprzez cesarskie cięcie.
Czy bliźnięta jednojajowe cierpią na te same choroby?
Bliźnięta jednojajowe stanowią duże wyzwanie zarówno pod względem zdrowotnym jak i psychologicznym.
Do niedawna uważano, że bliźnięta jednojajowe mają taki sam genom, w związku z czym kiedy jedno z rodzeństwa zachoruje na chorobę dziedziczną można było z dużym prawdopodobieństwem uznać, że drugie dziecko również będzie chore. Zadawano sobie pytanie, dlaczego nie wszystkie bliźnięta chorują dokładnie na te same choroby.
Odpowiedź na to pytanie zawarto w badaniach, w których udowodniono, że genom bliźniąt jednojajowych rzeczywiście jest prawie identyczny, różni się natomiast zmienność liczby kopii fragmentów DNA, czyli CNV. CNV pojawia się, kiedy brakuje odcinka sekwencji kodującej DNA lub kiedy wytwarzane są dodatkowe kopie danego odcinka DNA.
Te drobne różnice genomu pozwalają zrozumieć istnienie chorób genetycznych występujących tylko u jednego z bliźniąt. Przykładem takiej choroby jest choroba Parkinsona występująca u jednego bliźniaka, dzięki odkryciu tego zjawiska możliwe jest również dokładne określenie podłoża genetycznego chorób.
Pomimo tego, iż wiemy, że nie zawsze choroby genetyczne występują identycznie u bliźniąt, zwykle w przypadku wykrycia choroby dziedzicznej należy wykonać badanie genetyczne drugiego bliźniaka, co pozwoli na szybszą diagnozę ewentualnej choroby, czy wdrożenie profilaktyki przed wystąpieniem objawów chorobowych.
Czy posiadanie bliźniaka jednojajowego wpływa na rozwój dziecka?
W związku z prawie identycznym materiałem genetycznym bliźnięta jednojajowe były ciekawym obiektem badań psychologicznych. Starano się odpowiedzieć na pytanie, czy tylko geny mają wpływ na nasz charakter i zachowanie, i w jakimś stopniu środowisko determinuje nasze cechy.
Wyniki tych badań nie są jednoznaczne. Początkowo uznawano, że bliźnięta wychowywane w innych środowiskach mają zupełnie inne cechy charakteru, nawyki i zachowania, natomiast bliźnięta wychowywane przez rodziców w jednym domu zachowują się niemal identycznie. Teorie tę podważyła nieco historia dwóch bliźniaczek z Chin, wychowywanych osobno w innych krajach. Dziewczynki spotkały się po wielu latach, a ich adopcyjni rodzice zauważyli nie tylko oczywiste podobieństwo pod względem wyglądu, ale także podobne zachowanie i cechy charakteru.
Niezależnie od tego, czy bliźnięta są do siebie podobne pod względem charakteru, nie można zaprzeczyć wyjątkowej więzi, która łączy rodzeństwo. Udowodniono, że więzi między bliźniętami są dużo głębsze niż między rodzeństwem z dwóch ciąż, uznano również, że niekiedy przywiązanie do rodzeństwa jest na tyle mocne, ze może stanowić problem w nawiązywaniu relacji społecznych, a także wchodzeniu w relacje uczuciowe.
Z perspektywy rozwoju relacji międzyludzkich może to być niekorzystne, bliźnięta nie czują potrzeby nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, ponieważ wystarcza im znane towarzystwo swojego bliźniaka. Taka sytuacja ma swoje wymierne skutki, udowodniono bowiem, że dzieci, które spędzają większość czasu w towarzystwie swojego bliźniaka osiągają niższe o 5-10 punktów wyniki w testach na inteligencję.
Czytaj: Co to jest inteligencja, skąd się bierze i jak się ją mierzy?
Wytłumaczenie tego zjawiska jest niezwykle proste – stałe zabieganie o kontakt ze światem, próby dostosowania się do norm i reguł społecznych stymuluje rozwój intelektualny dziecka.
Kiedy dziecko obraca się tylko w znanym sobie towarzystwie przez całe swoje dzieciństwo nie otrzymuje potrzebnych dla jego rozwoju bodźców intelektualnych. Taka sytuacja powoduje też delikatne opóźnienie w rozpoczynaniu mówienia i rozwoju prawidłowej mowy bliźniąt.
Dowiedziono, że aż 2/3 bliźniąt porozumiewa się w swoim towarzystwie w specyficznym dla siebie języku, co utrudnia im opanowanie prawidłowej mowy. Silna więź pomiędzy bliźniakami może mieć wpływ na życie dorosłe, badania przeprowadzone we Francji wykazały, że bliźniaki, zarówno kobiety, jak i mężczyźni, dwukrotnie częściej niż grupa kontrolna, pozostawali w stanie wolnym i nie wchodzili w relacje uczuciowe.
Działo się to z powodu obawy przed opuszczeniem bliźniaka i ułożeniem sobie życia na własną rękę, oraz obawą przed tworzeniem sytuacji, w której bliźniak poczuje się osamotniony i odrzucony.
Czytaj: Kalendarz rozwoju dziecka
Jak wychowywać bliźnięta jednojajowe, aby wspierać ich prawidłowy rozwój?
Główną role rodzica stanowi podkreślanie indywidualności każdego z bliźniąt. Uznano, że korzystne dla późniejszego funkcjonowania dzieci w społeczeństwie jest zapisywanie ich do innych szkół, czy innych kół zainteresowań, tak, aby każde z bliźniąt obracało się w innym kręgu towarzyskim.
Nie jest to wciąż popularny model wychowania bliźniaków, szczególnie w Polsce zwykle bliźnięta posyłane są do jednej szkoły i jednej klasy. Nie należy również ubierać dzieci w ten sam sposób, w każdej możliwej sytuacji należy podkreślać odrębność każdego z dzieci. Warto również zadbać o osobne pokoje dla bliźniąt i nie traktować ich jak „jednego organizmu”.
Na początku może wydawać się to nienaturalne, natomiast z biegiem czasu z pewnością korzystnie odbije się na rozwoju i umiejętności nawiązywania kontaktu przez dzieci.
W krajach rozwiniętych od wielu dziesięcioleci trwa „era bliźniąt”. Wynika to z coraz bardziej zaawansowanego wieku matek i korzystania z technik wspomaganego rozrodu. Należy pamiętać, że posiadanie bliźniąt jest wielką odpowiedzialnością, ponieważ właśnie na barkach rodzica spoczywa obowiązek wychowania dzieci w poczuciu odrębności i przekonaniu o własnej wartości, jako osobnej jednostki, co ma ogromny wpływ na dorosłe życie dzieci.
