Kiedy można mówić o opóźnionym rozwoju mowy u dziecka?

Opóźniony rozwój mowy stwierdza się u dzieci, które rozumieją mowę, mają prawidłowy słuch i znajdują się w normie intelektualnej. Polega on przede wszystkim na przesunięciu w czasie etapów rozwoju mowy. Dzieci te z reguły komunikują się niechętnie, mają ubogi zasób słów, mają trudności w przetwarzaniu słuchowym, z przyswojeniem wyrażeń przyimkowych, dłużej też stosują nieprawidłowe formy gramatyczne.

Opóźnioną mowę stwierdzamy, gdy:

1. Dziecko roczne nie przejawia intencji komunikacyjnych, zaczyna dopiero gaworzyć.
2. Dziecko dwuletnie wymawia pojedyncze słowa.
3. Dziecko trzyletnie zaczyna łączyć dwa wyrazy w zdanie.
4. Dziecko 4-letnie ma niski zasób słów, wypowiada się niechętnie, nie wymawia lub zniekształca głoski: w, f, p, b, k, g, l, s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź.
5. Dziecko 5-letnie nie wymawia którejś z powyższych głosek lub zamienia r na j.
6. Dziecko 6-letnie nie wymawia sz, ż, cz, dż i zamienia r na l lub j.

Polecamy: Zaburzenia mowy u dzieci: dyslalia, afazja, giełkot i jąkanie [PORADNIK]

Spis treści

1. Symptomy opóźnienia w rozwoju mowy?
2. Diagnoza opóźnionej mowy?
3. Jak uniknąć opóźnienia w rozwoju mowy?
4. Jak rozmawiać z dzieckiem z opóźnioną mową?

Symptomy opóźnienia w rozwoju mowy?

Warto wiedzieć, iż symptomy przepowiadające problemy z mową pojawiają się już u niemowląt. Może to być nieprawidłowa budowa narządów mowy. Najczęściej mamy do czynienia z krótkim wędzidełkiem podjęzykowym lub krótkim wędzidełkiem warg. Wada anatomiczna ogranicza ruchomość języka a tym samym możliwość poboru pokarmu przez maluszka. Dziecko może mieć także wysoko wysklepione podniebienie, co również przyczyni się do trudności w przyjmowaniu pokarmów. A jedzenie, a raczej jego prawidłowy przebieg, warunkuje właściwy trening narządów artykulacyjnych. Jest to nieodłącznym elementem właściwego rozwoju mowy.

Kolejnymi z symptomów przepowiadających trudności w mówieniu są: nieprawidłowy rozwój motoryczny i nieprawidłowe napięcie mięśniowe dziecka. Często u dzieci zmagających się z powyższymi problemami mowa przychodzi później. Wszak sprawność ruchowa całego ciała wpływa na ruchy motoryki małej, w tym artykulacji. Nieprawidłowości w reakcjach maluszków na bodźce słuchowe (nadwrażliwość na dźwięki, niedowrażliwość, nieprawidłowe reakcje słuchowe), wzrokowe (fiksacje, nadmierne pobudzenie na widok kolorów, światła, dziecko nie podąża wzrokiem za zabawką, brak kontaktu wzrokowego) oraz dotykowe (niechęć do dotykania, płacz przy ubieraniu, myciu) mogą świadczyć o problemach z integracją sensoryczną. Warto poradzić się terapeuty SI, by uzyskać wskazówki do pracy z dzieckiem i móc zapobiec pogłębieniu się takiego stanu, a tym samym zaburzeniom mowy. Dlatego dzieci z grupy ryzyka, tj. urodzone przedwcześnie, z trudnych porodów, z porodów zakończonych cc czy urodzone w zamartwicy winny być objęte wczesną interwencją logopedyczną, w celu zapobiegania opóźnieniom w rozwoju mowy. Wczesna interwencja logopedyczna to dział logopedii zajmujący się zapobieganiem nieprawidłowemu rozwojowi funkcji prymarnych, czyli oddychania, jedzenia i połykania, a tym samym mowy. Logopeda wczesnej interwencji stymuluje rozwój tychże funkcji od pierwszych dni życia, poprzez masaże, instruktaże dla rodziców i treningi pokarmowe. Tak być powinno, jednak dostęp do takowej opieki nie jest dla każdego łatwy.

Przeczytaj: Od płaczu do pierwszego zdania. Poznaj kamienie milowe rozwoju mowy dzieci

Diagnoza opóźnionej mowy?

Najczęściej opóźniony rozwój mowy diagnozowany jest w okolicach 2-3 r.ż., kiedy dziecko po raz pierwszy trafia do grupy społecznej (żłobek, przedszkole). Często wówczas nieprawidłowe oddychanie oraz niewłaściwy sposób przyjmowania pokarmów są utrwalone. Do tego dochodzą infekcje - zmora dla rodziców dzieci, które rozpoczynają przygodę w żłobku lub przedszkolu. Częsty katar uniemożliwia oddech nosem, co przyczynia się do dysfunkcji oddychania lub ją pogłębia. Dziecko wtedy ma stale otwartą buzię, co wpływa na nieprawidłową pozycję języka (leży płasko, zamiast być uniesiony do podniebienia), oraz osłabia mięsień okrężny ust. Często przy infekcjach silny katar, który towarzyszy dziecku przez większość czasu, obniża funkcje słuchowe. Powyższe problemy skutecznie potrafią zahamować prawidłowy rozwój mowy czynnej.

Jak uniknąć opóźnienia w rozwoju mowy?

Dlatego o rozwój mowy dziecka najlepiej zadbać już od samego początku.

Oto zalecenia dla rodziców najmłodszej grupy dzieci:

• jeśli dziecko karmione jest butelką najlepiej wybierać smoczek silikonowy, gdyż kauczukowy jest bardziej miękki i nie angażuje mięśnia okrężnego ust w wystarczającym stopniu (a jedzenie to trening artykulatorów);
• dbaj o spokojną atmosferę, w pierwszym roku dziecka najlepiej unikać nadmiernej stymulacji ostrym światłem i hałasem (np. centrów handlowych!);
• dobieraj zabawki ostrożnie - unikaj głośnych, grających, plastikowych zabawek, lepiej włączyć relaksującą muzykę lub odgłosy natury;
• niemowlęta uwielbiają kontrasty - pokazuj czarno-białe obrazki z czerwonym dodatkiem, to znakomicie rozwija funkcje wzrokowe;
• stosuj masaż Shantala lub Dodyk Motyla od pierwszych dni (kursy dla rodziców odbywają się cyklicznie w większych miastach) lub po prostu po kąpieli
• masuj dziecko delikatnie po całym ciałku śpiewając kołysankę (dzięki temu dostymulujesz dotykowo maluszka oraz zapobiegniesz kolkom);
• wprowadzając stałe pokarmy po 6 m.ż. pamiętaj by karmiąc maluszka łyżeczką nie wycierać jej zawartości o górną wargę - dociśnij lekko łyżeczką na środek języka, tak by dziecko angażowało narządy artykulacyjne i samo zgarniało pokarm z łyżeczki.

Polecamy: Neurologopeda – czym się zajmuje i kiedy należy go odwiedzić?

Dla dzieci po 12 m.ż.:

• nadal uważaj na głośne, grające i świecące zabawki!-zabawki typu garnuszek na klocuszek znakomicie się sprawdzą, gdyż rozwijają funkcje wzrokowo-ruchowe;
• nadal unikamy galerii handlowych i hipermarketów;
• adaptuj dziecko do otoczenia - pozwól zostać z babcią, dziadkiem czy ciocią lub wujkiem - rozwój społeczny ma kluczowe znaczenie w rozwoju mowy;
• śpiewaj, recytuj, łaskocz - jak najwięcej, jak najczęściej;
• wprowadź onomatopeje do Waszej konwersacji, naśladujcie wszelkie dźwięki otoczenia;
• oglądaj z dzieckiem książeczki, początkowo bez czytania - opowiadaj, co widać na obrazkach i nazywaj przedmioty wskazując na nie.

Dzieci od 24.mż:

• wierszyki, śpiewanki pokazywanki, tańce i inne zabawy ruchowe z rytmem to jest to, co dwulatki kochają najbardziej.
• podaj pierwsze puzzle, ważne by były odpowiednio dobrane do wieku. Cały obrazek z dwóch elementów, a każdy puzzel wielkości dłoni mamy, nie mniejszy.
• czytaj krótkie teksty w książeczkach i pokazujemy obrazki.
• podążaj za maluszkiem, nie narzucaj mu zabawy.
• dbaj o jakość posiłków, podawaj dużo warzyw, owoców, skórkę chleba, mięso, których pogryzienie wymaga wysiłku ze strony dziecka;
• Raz Ty, raz ja! - ucz naprzemienności w rozmowie. Pomogą w tym zabawy typu “A kuku”, “Łapki”. Naprzemienność w zabawie jest treningiem przed odbywaniem dialogu.
• Komunikacja - ucz maluszka, że swoim zachowaniem, gestem, dźwiękiem może wpływać na innych. Kilkakrotnie zaśpiewaj piosenkę, by dziecko ją zapamiętało. Po kilku powtórzeniach zrób nieoczekiwaną pauzę, by dziecko mogło dać Ci znać, żeby dalej śpiewać. Wtedy maluszek dowie się, że inne osoby reagują na jego zachowanie.

Starsze dzieci, które mówią, jednak zamieniają głoski powinny skorzystać z terapii logopedycznej. Specjalista będzie wiedział jak wywołać i utrwalić prawidłową artykulację.

Przeczytaj także: Rotacyzm, czyli reranie. Kłopoty z wymową głoski R

Jak rozmawiać z dzieckiem z opóźnioną mową?

Gdy dziecko zaczyna się komunikować powinniśmy przestrzegać kilku ważnych zasad, by nie wycofać go:

• początkowo zadajemy pytania, na które dziecko może odpowiedzieć jednym słowem. Unikamy szerokich pytań;
• nie zalewamy dziecka długimi, mądrymi opowieściami; lepiej zrozumie komentarze dotyczące tego, co akurat robimy, gdy będą one proste, mocno zaakcentowane, poparate gestem;

Pamiętajmy, każda rozmowa z dzieckiem z opóźnioną mową jest na wagę złota. Trzeba uważnie obserwować malucha, by dostrzec najdelikatniejszą próbę komunikacji i od razu na nią zareagować. Gdy mówimy do dziecka powinniśmy zejść do jego poziomu, i dosłownie, i w przenośni. Dosłownie, czyli ustawić się tak, by nasza twarz była na przeciwko twarzy dziecka. W przenośni, gdyż to, jak mówimy też powinniśmy dostosować do rozmówcy. Mów mniej, wyraźnie, powoli, mocno akcentuj i pokazuj gestem lub wskazuj przedmiot, o którym mówisz.

Bibliografia:Januszczak K., Sprawności dialogowe dzieci z opóźnionym rozwojem mowy i z ADHD. [w]: red. Panasiuk J. Biuletyn Logopedyczny, nr 1-2 (28-29), Lublin 2014-2015;Jodzis D. Integracja sensoryczna we wczesnej interwencji logopedycznej [w]: red. Kaczorowska - Bray K., Milewski S., Wczesna interwencja logopedyczna, Gdańsk 2016.Weitzman E., Greenberg J. Razem uczymy się mówić, Gdańsk 2014.