W sytuacji wzrastającej liczby rozwodów należy uznać, że rozstanie rodziców nie jest już postrzegane jako wydarzenie nietypowe. Statystyki wskazują, że jedna trzecia małżeństw zawartych w Polsce rozpada się, a dwie trzecie z nich posiadają niepełnoletnie dzieci.
Wiedzy na temat rozstań wśród związków nieformalnych specjaliści nie posiadają, jednak trzeba pamiętać, że te pary również wychowują dzieci. Z tego punktu widzenia sytuacja rozstania rodziców staje się mniej stygmatyzująca, jednak problem wychowania dzieci po rozstaniu wciąż pozostaje żywy i podlegający nieustannym badaniom.
Spis treści:
- Na czym polega opieka naprzemienna?
- W jaki sposób prawnie ustala się opiekę naprzemienną?
- Jak opiekę naprzemienną postrzega nauka?
- Zalety opieki naprzemiennej
- Co musi uwzględniać opieka naprzemienna?
Na czym polega opieka naprzemienna?
Opieka naprzemienna, inaczej piecza naprzemienna lub opieka wspólna, to taki sposób opieki nad dzieckiem, w którym rozwiedzeni rodzice sprawują pieczę nad dzieckiem w określonym czasie w ciągu roku.
W praktyce oznacza to, że zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego „dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach”, czyli np. dwa tygodnie u mamy i dwa tygodnie u taty, i tak na zmianę.
WAŻNE! Należy podkreślić, że zmiana miejsca zamieszkania dziecka według specjalistów nie stwarza zagrożenia dla poczucia bezpieczeństwa i rozwoju dziecka, gdyż są one zależne od relacji dziecka z rodzicami oraz ich postępowania, a nie fizycznego miejsca pobytu.
W jaki sposób prawnie ustala się opiekę naprzemienną?
W Polsce panuje przekonanie, że opieka nad dzieckiem po rozwodzie rodziców z całą pewnością zostanie powierzona matce. Nadal, w większości przypadków tak się właśnie dzieje, jednak wzrasta odsetek wyroków wskazujących ojca jako głównego opiekuna. Od jakiegoś czasu sędziowie i rodzice korzystają z prawa do opieki naprzemiennej.
Ten model funkcjonuje w Polsce stosunkowo niedługo, a jego ustalenie odbywa się na podstawie porozumienia rodziców. Warto podkreślić, że sąd nie może zadecydować o opiece naprzemiennej wówczas, gdy rodzice nie mają zgodnego zdania co do opieki i nie podpiszą tzw. planu wychowawczego.
W takiej sytuacji sąd ograniczy władzę rodzicielską jednego z rodziców (dzieje się tak także w wyjątkowych przypadkach, gdy sąd ogranicza ją dla dobra dziecka i zobowiązuje rodzica tylko do konkretnych obowiązków i uprawnień). Dodatkowo w sytuacji, gdy zasądzona jest opieka naprzemienna, by zapewnić identyczny standard życia dziecka, jeden, zamożniejszy rodzic opłaca alimenty.
Wartym podkreślenia jest także to, że rodzice, którzy po zapadnięciu wyroku o opiece naprzemiennej ograniczają kontakty drugiemu rodzicowi, robią to niezgodnie z prawem i sąd może nałożyć na nich karą pieniężną.
Ponadto w takich sytuacjach, w krajach poza Polską stosowana jest z dobrym skutkiem kara pozbawienia wolności w zawieszeniu na określony czas, a co za tym idzie, może wiązać się to z tym, że takie rozwiązanie zostanie wprowadzone w przyszłości także w naszym kraju.
Czytaj: Rozwód bez orzekania o winie: alimenty, dokumenty, pozew
Jak rozstanie rodziców wpływa na dzieci?
Jak opiekę naprzemienną postrzega nauka?
Chociaż opieka naprzemienna budzi wiele kontrowersji i ma spore grono przeciwników, którzy uzasadniają swoje zdanie „dobrem dziecka”, to obecnie przeprowadzono już wiele badań naukowych, które wskazują, że ta forma sprawowania pieczy nad dzieckiem jest korzystna zarówno dla dziecka, jak i opiekunów.
I tak np. w 2002 roku w „Journal of Family Psychology” R. Bauserman opublikował badania, w których wykazał, że dzieci wychowywane w ramach pieczy naprzemiennej mają lepsze zdolności przystosowania społecznego w porównaniu z dziećmi wychowywanymi przez jednego rodzica.
Badania nie potwierdziły także, że dzieci w trybie opieki naprzemiennej mają trudności w przyzwyczajeniu się do dwóch miejsc zamieszkania. Badacz podkreślił, że według analiz takie rozwiązanie wpływa także korzystnie na zaangażowanie rodziców w opiekę oraz zwiększa zadowolenie matek ze współpracy z ojcem, który angażuje się w wychowanie.
Ponadto dr Bauserman dowiódł, że kontakty z ojcem w modelu weekendowym powodowały najwięcej konfliktów pomiędzy rodzicami. Korzyści z opieki naprzemiennej wykazali także w 2011 roku badacze T. Bjarnason i A. Arnarsson, którzy dowiedli, że dzieci wychowywane w tej formie mają mniej konfliktów z rodzicami w porównaniu z dziećmi, które zamieszkują tylko u jednego rodzica.
Z kolei badania dr Bergström opublikowane w 2014 i 2015 r. dowiodły, że dzieci wychowywane w modelu opieki naprzemiennej mają mniej zaburzeń psychosomatycznych, są mniej depresyjni i mają wyższą ogólną jakość życia niż dzieci mieszkające z jednym z rodziców.
Ponadto istotny wkład w określenie wpływu opieki naprzemiennej na jakość życia oraz rozwój dzieci miała L. Nielsen z USA, która podsumowała w badaniach 40 dotychczasowych prac naukowych na ten temat.
Dzięki nim profesor dowiodła, że wspólna piecza sprawowana nad dziećmi przekłada się na lepsze wyniki samopoczucia dzieci, w tym także samopoczucia emocjonalnego i psychologicznego, co przekładało się na lepsze relacje z opiekunami oraz rówieśnikami, a także lepsze zdrowie fizyczne.
Także dr E. Milewska w wydanej przez Kancelarię Senatu w 2017 roku „Ocenie wpływu opieki naprzemiennej na małoletnie dzieci i ich relacje z rodzicami” uwzględnia wiele pozytywnych aspektów tej formy opieki, w tym m.in. to, że kontakt dziecka z rodzicami jest bliższy i tym samym potrzeby dziecka mogą być lepiej dostrzegane i zaspokajane.
Dziecko może też obserwować dwójkę rodziców, co stwarza możliwość tzw. modelowania, czyli nauki norm, wartości i wzorców postępowania poprzez obserwacje zachowań dorosłych i ich skutków, a także dziecko może spędzać nieograniczony czas z rodzicem (np. nie tylko w weekendy, ale też biorąc udział w jego życiu codziennym).
Czytaj: ROZWÓD RODZICÓW: co robić, gdy ojciec zaniedbuje widzenia z dzieckiem?
ROZWÓD: co sąd bierze pod uwagę, przyznając rodzicom prawo do OPIEKI nad dzieckiem?
Zalety opieki naprzemiennej
Co w skrócie daje opieka naprzemienna dziecku?
- lepszy rozwój emocjonalny
- lepsze samopoczucie
- lepsze kontakty z obojgiem rodziców
- mniej stresu na co dzień
- mniejsze ryzyko wystąpienia syndromu alienacji rodzicielskiej
Czytaj: Dziecko wychowane bez ojca. Czy SAMOTNE MACIERZYŃSTWO ma jakieś zalety?
Badania pokazują, że taki sposób sprawowania opieki może być całkiem efektywny i chroniący dla dziecka. Wynika z nich, że dzięki opiece naprzemiennej dziecko rozwija psychiczną i emocjonalną więź z obojgiem rodziców.
Taki rodzaj sprawowanej opieki minimalizuje również tzw. konflikt lojalnościowy, czyli sytuację wewnętrznego przymusu dziecka do opowiedzenia się po stronie któregoś z rodziców, a rozwija przekonanie o możliwości i prawie do budowania własnej, indywidualnej relacji z każdym z opiekunów.
Piecza wspólna to sposób funkcjonowania, który niewątpliwie przekłada się na poczucie bezpieczeństwa dziecka. Co więcej, z przeprowadzonej analizy funkcjonowania dzieci po rozstaniu rodziców wynika, że dzieci, które są wychowywane w modelu opieki naprzemiennej, wykazują wyższą samoocenę w stosunku do tych wychowywanych z opiekunem wiodącym.
Jednak efekt ten zanika w sytuacji, gdy pomiędzy rodzicami widoczny jest duży konflikt. Poza dobrostanem dziecka można również zauważyć korzyści płynące dla rodziców. Dzięki równemu podziałowi opieki rodzice mogą stać się dla siebie pomocą i wsparciem.
Samotne sprawowanie opieki często prowadzi do frustracji i zmęczenia wynikającego z przeciążenia codziennymi obowiązkami, a tym samym niżej zdolności do adekwatnego reagowania na potrzeby dziecka i niższej dostępności emocjonalnej. Dzięki poczuciu wsparcia ze strony byłego partnera takie konsekwencje emocjonalne u jednego z rodziców mogą być mniej dotkliwe.
Podsumowując, należy podkreślić, że czynnikiem warunkującym skuteczność opieki naprzemiennej oraz uzyskanie jej pozytywnych efektów jest możliwe jedynie w sytuacji braku konfliktu i dużej chęci i umiejętności współpracy pomiędzy byłymi partnerami.
Co musi uwzględniać opieka naprzemienna?
Należy podkreślić, że opieka naprzemienna powinna być przede wszystkim dopasowana do: warunków rodzinnych, w jakich żyje dziecko, jego rozwoju psychicznego oraz wieku. Tym samym nie może to być kwestia, o której orzeka się automatycznie.
Specjaliści podkreślają, że okresy naprzemienne nie mogą być krótsze niż jeden tydzień, gdyż mogłyby wtedy zaburzać codzienny rytm życia, a także dłuższe niż jeden tydzień u dzieci młodszych.
Dzieci starsze mogą być włączone w podjęcie decyzji w tym aspekcie i często okresy te mogą być wtedy dłuższe np. 2-3-tygodniowe. Warto także podkreślić, że opieka naprzemienna może odbywać się tylko pod warunkiem, że dziecko ma stałą placówkę edukacyjną (przedszkole, szkołę).
