W grupie zaburzeń lękowych (nerwicowych) wyróżnia się cały szereg różnych problemów, bo zarówno zespół lęku uogólnionego, fobie specyficzne, jak i hipochondrię. Wśród zaburzeń, które występuje przede wszystkim w grupie dzieci i młodzieży, są zaburzenia somatyzacyjne (zaburzenia przebiegające pod postacią somatyczną). Na co dzień raczej nie mówi się o nich wiele, tymczasem częstość ich występowania jest dość duża – szacuje się bowiem, że zmaga się z nimi nawet 15% spośród wszystkich pacjentów w wieku szkolnym.
Spis treści:
- Jakie są przyczyny zaburzeń somatyzacyjnych?
- Jakie zachowania rodziców sprzyjają zaburzeniom somatyzacyjnym?
- Jakie są objawy zaburzeń somatyzacyjnych?
- Jak rozpoznać, że dziecko ma zaburzenia somatyzacyjne?
- Na czym polega leczenie zaburzeń somatyzacyjnych?
- Jak rodzice mogą pomóc dziecku z zaburzeniami somatyzacyjnymi?
- Jak rozmawiać z dzieckiem?
Jakie są przyczyny zaburzeń somatyzacyjnych?
Istotą zaburzeń somatyzacyjnych u dzieci i młodzieży jest to, że różnego rodzaju konflikty psychologiczne i trudne dla psychiki sytuacje przekuwają się na występowanie u nich dolegliwości somatycznych (czyli ze strony ciała). Pewien związek z występowaniem tego problemu mają dziedziczone geny, od nich – przynajmniej częściowo – zależy to, jaka jest nasza ogólna podatność na stres.
Za najistotniejszy aspekt, który ma wpływ na występowanie zaburzeń somatyzacyjnych, uznawane są czynniki natury środowiskowej. Duży wpływ na ryzyko rozwoju zaburzeń pod postacią somatyczną ma środowisko domowe. Przede wszystkim problem ten pojawić się może u tych dzieci, u których w domach panuje chłód emocjonalny i nie rozmawia się w ogóle o emocjach. W takiej sytuacji trudne zdarzenia, z którymi styka się mały człowiek – np. trudności w szkole czy problemy w relacjach z rówieśnikami – nie są tak naprawdę rozwiązywane.
Czytaj: Bullying w szkole czyli przemoc i agresja wśród dzieci
Zaburzenia adaptacyjne - jakie są przyczyny i jak się je leczy?
Kiedy dziecko nie może porozmawiać o swoich uczuciach z bliskimi i zostaje ze swoimi trudnościami samo, dochodzić może w końcu do tego, że jego psychika przestanie sobie z nimi radzić i dojdzie do tego, że istniejący u niego konflikt psychologiczny manifestować się będzie właśnie poprzez dolegliwości somatyczne.
Jakie zachowania rodziców sprzyjają zaburzeniom somatyzacyjnym?
Nie tylko jednak chłód emocjonalny, ale i inne niewłaściwe postawy rodzicielskie mogą stanowić przyczyny zaburzeń somatyzacyjnych u dzieci i młodzieży. Ryzyko wystąpienia tego problemu nasila również i wtedy, gdy:
- dziecko jest nadmiernie kontrolowane,
- małemu człowiekowi stawiane są zbyt wysokie, nieadekwatne do jego zdolności czy wieku, wymagania,
- dziecku poświęca się za dużo lub zbyt mało uwagi,
- rodzice sami skoncentrowani są przez większość czasu na swoim stanie zdrowia.
Jakie są objawy zaburzeń somatyzacyjnych?
Zaburzenia somatyzacyjne u dzieci i młodzieży objawiać się mogą bardzo różnorodnie – nie ma jakiegoś jednego wzorca objawów, który byłby charakterystyczny właśnie dla tej jednostki. Mali pacjenci zazwyczaj skarżą się na jakąś jedną dolegliwość – typowo są nią bóle brzucha lub bóle głowy. Innymi problemami, które również mogą stanowić objawy zaburzeń somatyzacyjnych, mogą być:
- biegunki,
- wymioty,
- bóle mięśniowe,
- bóle stawów,
- kołatania serca,
- kaszel,
- zaburzenia połykania,
- moczenie się,
- osłabienie siły mięśniowej,
- zawroty głowy,
- drżenie kończyn,
- osłabienie,
- duszność,
- świąd skóry.
Charakterystyczne dla zaburzeń pod postacią somatyczną jest to, że kiedy zada się dziecku np. pytanie, gdzie dokładnie je boli lub jakiego rodzaju bólu ono doświadcza, zazwyczaj nie jest ono w stanie udzielić precyzyjnej odpowiedzi.
W przebiegu zaburzeń somatyzacyjnych dolegliwości mogą dotyczyć tylko jednego układu narządowego (np. układu pokarmowego, gdzie pacjent zgłasza wtedy bóle brzucha czy biegunki), ale możliwe jest również i to, że dziecko będzie skarżyło się na objawy dotyczące wielu różnych narządów i okolic ciała. Druga z wymienionych możliwości jest możliwa przede wszystkim wtedy, gdy zaburzenia somatyzacyjne utrzymują się u pacjenta przez dłuższy czas, dodatkowo istnieje również ryzyko, że wraz z czasem dziecko będzie przestawać zgłaszać jedną dolegliwość, a zacznie skarżyć się na całkowicie inny objaw.
Jak rozpoznać, że dziecko ma zaburzenia somatyzacyjne?
Znaczną trudnością w przypadku zaburzeń somatyzacyjnych u dzieci i młodzieży jest to, że niełatwo jest postawić ich diagnozę. Tak naprawdę w sytuacji, gdy mały pacjent zgłasza jakieś dolegliwości somatyczne, najpierw konieczne jest wykluczenie ich organicznych przyczyn – jako przykład można podać bóle brzucha, w diagnostyce których przed rozpoznaniem zaburzeń somatyzacyjnych należy wykluczyć cały szereg różnych schorzeń, m.in. alergie pokarmowe, zarażenia pasożytnicze czy nieswoiste choroby zapalne jelit.
W celu diagnostyki konieczne może być przeprowadzenie wielu różnorodnych badań i to zarówno laboratoryjnych, jak i obrazowych, dodatkowo niezbędne może stać się wykonanie badań, które związane są z pewnym ryzykiem (mowa tutaj chociażby o gastroskopii czy kolonoskopii). Zawsze należy wobec tego wziąć pod uwagę to, jakie badania są bezwzględnie konieczne, trzeba również mieć na uwadze to, że tak jak przebywanie różnych procedur diagnostycznych może być źródłem stresu u pacjenta w dowolnym wieku, tak dla dzieci i młodzieży tego rodzaju badania są szczególnie stresujące.
Czytaj: Zapalenie jelit u dzieci: rodzaje, objawy i leczenie
Zazwyczaj rodzice wraz z dziećmi pokonują bardzo długą drogę, zanim zostanie postawione ewentualne rozpoznanie zaburzeń pod postacią somatyczną. Wtedy, gdy odwiedziny u rozmaitych specjalistów od dolegliwości somatycznych – neurologów, kardiologów, gastroenterologów i innych jeszcze lekarzy – nie dają odpowiedzi na pytanie, co odpowiada za występowanie u dziecka niepokojących objawów, warto udać się z nim do jeszcze innego lekarza – psychiatry dzieci i młodzieży.
Czytaj: Psychiatra dziecięcy: czym się zajmuje psychiatra dla dzieci?
Na czym polega leczenie zaburzeń somatyzacyjnych?
W leczeniu zaburzeń somatyzacyjnych podstawową rolę odgrywają oddziaływania natury psychoterapeutycznej. Pacjentowi i jego rodzinie bywają zalecane bardzo różnorodne formy terapii, bo zarówno psychoterapia indywidualna, jak i terapia rodzinna. Bardzo ważne jest to, aby mały pacjent zrozumiał, jaki jest wpływ doświadczanych przez niego stanów emocjonalnych na stan jego ciała – istotne jest, żeby dowiedział się, że źródłem niepokojących, dręczących go objawów są właśnie problemy natury psychologicznej.
Czytaj: Depresja u dzieci – objawy. 5 sygnałów, które świadczą o depresji dziecka
Niektórzy rodzice oczekują, że psychiatra dziecięcy zaleci ich dziecku leki na zaburzenia somatyzacyjne. Farmakoterapia, bazująca na stosowaniu środków o działaniu przeciwlękowym oraz przeciwdepresyjnym, rzeczywiście bywa stosowana w leczeniu zaburzeń pod postacią somatyczną, wykorzystuje się ją jednak zasadniczo wyłącznie wtedy, gdy nasilenie dolegliwości u pacjenta jest wyjątkowo duże i prowadzą one do znacznego pogorszenia jego codziennego funkcjonowania. Samo leczenie farmakologiczne nie doprowadzi do ustąpienia problemu – podstawową rolę zawsze odgrywa psychoterapia, leki mogą być stosowane pomocniczo.
Polecany artykuł:
Jak rodzice mogą pomóc dziecku z zaburzeniami somatyzacyjnymi?
Pomagać dzieciom z zaburzeniami pod postacią somatyczną mogą jednak nie tylko specjalistyczne oddziaływania, ale i odpowiednie zachowania i postawy ich rodziny. Przede wszystkim warto w tym przypadku zwrócić uwagę na dziecko doświadczane przez stany emocjonalne – warto przekonywać go o tym, że o emocjach trzeba po prostu rozmawiać. Niektóre dzieci rzeczywiście tak robią i opowiadają swoim opiekunom np. o tym, że było im przykro wtedy, kiedy kolega czy koleżanka zrezygnowali z oferowanego im poczęstunku.
Czytaj: Leki uspokajające dla dzieci: kiedy stosować?
Dla rodzica może to być bardzo błahy problem, z całą pewnością nie można skarg malucha bagatelizować – wtedy, gdy będzie on miał wrażenie, że nie jest rozumiany, może dojść do tego, że nie będzie chciał rozmawiać z opiekunami o swoich uczuciach. Zamknięcie się w sobie i pozostawanie samemu ze sobą i swoimi emocjami może skutkować tym, że dziecko w końcu przestanie sobie z nimi radzić i ostatecznie wystąpić u niego mogą zaburzenia somatyzacyjne, ale i inne jeszcze zaburzenia psychiczne (np. zaburzenia lękowe).
Jak rozmawiać z dzieckiem?
Korzystne są także rozmowy z dzieckiem o tym, że nie zawsze wszystko będzie mu w życiu wychodziło. Już od najmłodszych lat życia warto pokazywać maluchowi, że porażki i towarzyszący im smutek są aspektami naturalnymi – uciec się od nich nie da, malec musi jednak mieć świadomość, że nawet wtedy, gdy przegrywa – np. dostaje złą ocenę w szkole lub dobiega ostatni do mety w zawodach sportowych – ma pełne wsparcie swoich rodziców.
Czytaj: Alpakoterapia dla dzieci
Rodzicom trzeba zwrócić uwagę również i na to, aby wtedy, gdy u ich dziecka wystąpią zaburzenia pod postacią somatyczną, poważnie zastanowili się nad tym, skąd mogły się one u niego pojawić. Wtedy, gdy dziecku stawiane są zdecydowanie zbyt duże wymagania, warto pomyśleć o tym, czy jednak nie dać maluchowi więcej swobody – to naprawdę może pomóc uporać się z tym problemem. Warto również przeanalizować, czy przypadkiem mały pacjent nie zmaga się z jakimiś trudnościami w środowisku rówieśniczym czy szkolnym – w przypadku, gdy takie mają miejsce, zdecydowanie konieczna jest interwencja opiekunów.
