Termin atopia po raz pierwszy wprowadzono w 1923 roku, ale tak naprawdę do dziś przez wiele osób jest niewłaściwie rozumiany. Co to jest atopia?
Spis treści
- Czym jest atopia?
- Przyczyny atopii
- Atopia a atopowe zapalenie skóry
- Choroby atopowe
- Leczenie chorób atopowych
- Czy atopię da się wyleczyć?
- Profilaktyka atopii
Czym jest atopia?
Atopia to grupa alergii. Alergie i związane z nimi procesy interesują medyków w zasadzie od wieków – pierwsze opisy chorób alergicznych powstawały już w starożytnej Grecji czy Rzymie. Przez wiele lat – z powodu choćby braku możliwości badawczych – o alergiach wiedziano niewiele, stan ten zmienił się jednak w XX wieku, kiedy to naukowcy dowiedzieli się o reakcjach alergicznych bardzo dużo.
Samo słowo atopia wywodzi się z języka greckiego i w tłumaczeniu na język polski oznacza ono… dziwną chorobę. Termin ten wziął się prawdopodobnie z tego, iż istotą atopii jest nadmierna reakcja na różne obecne w środowisku czynniki.
Mówiąc dokładniej, atopia oznacza genetycznie uwarunkowaną nadwrażliwość na rozmaitego rodzaju czynniki zewnątrzpochodne (pochodzące spoza organizmu człowieka). Reakcję tę określa się jako nadmierną, ponieważ u osób zdrowych zetknięcie się z tego typu czynnikami nie prowadzi do wystąpienia jakichkolwiek nieprawidłowości.
Ważnym aspektem, który koniecznie trzeba tutaj poruszyć, jest to, że z atopią bezpośrednio powiązane są przeciwciała IgE – to właśnie one produkowane są w zetknięciu się z różnymi alergenami i m.in. one są odpowiedzialne za występowanie u atopików objawów reakcji alergicznych.
Charakterystyczną cechą atopii jest to, że w jej przebiegu dochodzi do nadwrażliwości na wiele alergenów – rzadko spotykana jest sytuacja, gdzie pacjent z atopią zmaga się z alergią na jedną tylko substancję.
Przyczyny atopii
W przypadku atopii podejrzewa się, że związek z jej występowaniem mogą mieć zarówno geny, jak i narażenie na różnego rodzaju czynniki środowiskowe. Przede wszystkim istotny jest udział genów – zauważalne jest zresztą to, że dziecko z atopią ma zazwyczaj wśród swoich krewnych osoby, które same zmagają się z tym problemem.
W ostatnich latach obserwuje się zwiększoną częstość występowania reakcji alergicznych, co wiąże się z niekorzystnymi zmianami w środowisku. Mowa tutaj przede wszystkim o zanieczyszczeniach powietrza – atopia obserwowana jest częściej u tych osób, które żyją w dużych miastach, gdzie powietrze nie jest zbyt dobrej jakości.
Atopia a atopowe zapalenie skóry
Atopię – chociażby ze względu na podobnie brzmiącą nazwę – nierzadko bezpośrednio wiąże się z atopowym zapaleniem skóry (AZS). Warto tutaj od razu podkreślić, że owszem – związek pomiędzy tymi problemami jak najbardziej istnieje – atopia nie jest jednak tym samym, co atopowe zapalenie skóry.
Osoby cierpiące na atopię mają zwiększone ryzyko wystąpienia AZS, ale i innych chorób alergicznych – atopia sprawia, że pacjent ma zwiększoną możliwość zachorowania na jedną z tzw. chorób atopowych.
Choroby atopowe
Istotą atopii jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na różnego rodzaju czynniki zewnątrzpochodne, w związku z czym objawy chorób atopowych dotyczą przede wszystkim tych struktur organizmu, które się z alergenami bezpośrednio stykają – mowa tutaj o skórze, przewodzie pokarmowym czy drogach oddechowych.
Do chorób atopowych ogólnie zaliczane są przede wszystkim:
- atopowe zapalenie skóry: jednostka, w której zmiany skórne pojawiać się mogą pod wpływem spożycia różnych pokarmów czy kontaktu skóry z pewnymi materiałami, u osób z AZS pojawiać się mogą szorstkie wypryski, ale i świąd skóry czy jej nadmierna suchość,
- alergiczny nieżyt nosa: objawy kataru alergicznego pojawiają się pod wpływem m.in. kontaktu z pyłkami i mogą nimi być częste kichanie oraz nieżyt nosa,
- astma oskrzelowa: jej przejawami są przede wszystkim epizody duszności, którym towarzyszy świszczący oddech, dodatkowo w przypadku astmy u pacjentów często pojawiać się mogą napady kaszlu,
- alergiczne zapalenie spojówek: objawy schorzenia pojawiają się najczęściej pod wpływem kontaktu z pyłkami drzew i traw i obejmować mogą one pojawianie się wodnistej wydzieliny w obrębie oczu, łzawienie, świąd oraz zaczerwienienie oczu,
- pokrzywka atopowa: jednostka związana z występowaniem na skórze – po kontakcie z alergenem – pokrzywki, czyli charakterystycznych, bąblowatych zmian.
Leczenie chorób atopowych
Choroby atopowe miewają co prawda bardzo różne objawy i w ich leczeniu wykorzystywane bywają różne oddziaływania, podstawowe jest jednak jedno – wszyscy pacjenci powinni starać się unikać kontaktu z tymi alergenami, z którymi zetknięcie się przez nich skutkuje występowaniem objawów alergicznych.
Ogólnie w leczeniu chorób atopowych wykorzystywane bywają przede wszystkim środki przeciwhistaminowe, oprócz nich zastosowanie znajdują – szczególnie w okresach zaostrzeń – także i glikokortykosteroidy.
W leczeniu astmy oskrzelowej – zwłaszcza u pacjentów z często występującymi jej objawami – niezbędne bywa stosowanie leków rozkurczających oskrzela.
U osób z atopowym zapaleniem skóry bywa natomiast zalecane korzystanie ze środków o działaniu nawilżającym i natłuszczającym skórę.
Czy atopię da się wyleczyć?
Atopia przebiegać może bardzo różnie – u jednych osób objawy chorób atopowych utrzymują się zasadniczo przez całe życie, u innych zaś są one najbardziej nasilone we wczesnych latach życia, a później, w dorosłości, ustępują całkowicie lub częściowo.
Zdarza się jednak i tak, że pacjent miewa nawet kilkuletnie okresy bezobjawowe, po których później dochodzi do ponownego pojawiania się u niego reakcji alergicznych. Wyleczenie atopii nie zawsze jest więc możliwe – z tego powodu wiele osób zastanawia się nad tym, czy można w jakiś sposób jej zapobiegać.
Profilaktyka atopii
Całkowite zapobieganie atopii po prostu nie jest, niestety, możliwe – wynika to z tego, iż związek z jej występowaniem mają czynniki genetyczne, na które zwyczajnie nie mamy wpływu. Nie jest jednak tak, że profilaktyka atopii w ogóle nie jest możliwa – rodzice mogą podejmować pewne działania, które sprawią, że ryzyko jej wystąpienia u ich dziecka będzie mniejsze.
W celu zapobiegania atopii zalecane jest karmienie piersią – warto to czynić jak najdłużej, ogólnie jednak zaleca się, aby niemowlak był karmiony piersią co najmniej do 6. miesiąca życia. Istotne jest także to, jak kobieta postępuje podczas ciąży – przyszła mama powinna unikać ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza (w stanie błogosławionym spacer w te dni, w których w powietrzu odnotowuje się duże natężenie smogu, są raczej niewskazane).
Będącym w ciąży kobietom zaleca się także unikanie dymu papierosowego – konieczne jest nie tylko zaprzestanie palenia papierosów, ale i unikanie biernego palenia.
Wpływ na możliwość rozwoju atopii ma również środowisko, w którym żyje dziecko już po narodzeniu. Niemowlak również nie powinien mieć styczności z nadmiernie zanieczyszczonym powietrzem. Oprócz tego jednak warto tutaj podkreślić, iż tak jak w życiu niewskazane jest popadanie ze skrajności w skrajność, tak i nie należy tego czynić podejmując próby zniwelowania ryzyka wystąpienia u dziecka atopii.
Wbrew pozorom wychowywanie malucha w sterylnym, nadmiernie czystym środowisku wcale nie pomoże, a może wręcz zaszkodzić. Kontakt z różnymi potencjalnymi alergenami jest dla układu odpornościowego niezbędny – dzięki niemu ma on zdolność wykształcenia tolerancji wobec części z nich.
Wtedy, gdy nie ma takiej możliwości – z powodu dorastania przez dziecko w nadmiernej sterylności – zwiększa się po prostu ryzyko, że komórki odpornościowe będą reagować nadmiernie na czynniki, wobec których standardowo pozostałyby one obojętne.
Czytaj: Objawy alergii u dziecka: po czym poznać, że niemowlę ma alergię?
Kalendarz pylenia dla alergika: zobacz, co pyli w kwietniu, a co w maju?
Pielęgnacja skóry atopowej niemowlaka: 12 zasad pielęgnacji skóry z AZS
