Spis treści
- Bilirubina – co to jest?
- Blirubina całkowita, bezpośrednia i pośrednia
- Jakie są normy bilirubiny?
- Jak oznacza się poziom bilirubiny?
- Bilirubina u noworodków
- Hiperbilirubinemia – przyczyny podwyższonej bilirubiny
- Jakie objawy mogą świadczyć o hiperbilirubinemii?
Do jednych z częściej wykonywanych badań laboratoryjnych należy oznaczanie stężenia bilirubiny. Parametr ten wykorzystywany jest do wielu celów – na podstawie wartości bilirubiny można chociażby wysuwać podejrzenie schorzeń wątroby czy pęcherzyka żółciowego, oznaczanie bilirubiny istotne jest również u noworodków.
Bilirubina – co to jest?
Nazwa bilirubina wywodzi się od dwóch łacińskich słów: „bilis”, oznaczającego żółć, oraz „ruber”, tłumaczonego jako czerwony. Taki dobór słów nie był przypadkowy – bilirubina jest bowiem barwnikiem żółciowym posiadającym czerwonawo-pomarańczową barwę.
Bilirubina w ludzkim organizmie powstaje przede wszystkim na drodze przemian hemoglobiny, czyli czerwonego barwnika obecnego w erytrocytach. Powstająca pierwotnie bilirubina określana jest jako bilirubina wolna (niesprzężona, zwana również pośrednią), która jest nierozpuszczalna w wodzie, może jednak ona przekraczać barierę krew-mózg i dostawać się do struktur układu nerwowego. Bilirubina niesprzężona transportowana jest we krwi w połączeniu z białkami – albuminami – i w takiej właśnie formie trafia ona do wątroby.
Blirubina całkowita, bezpośrednia i pośrednia
W wątrobie bilirubina wolna podlega licznym przemianom, których efektem jest powstanie bilirubiny związanej (sprzężonej, nazywanej też bezpośrednią). Bilirubina bezpośrednia – odwrotnie niż bilirubina pośrednia – jest rozpuszczalna w wodzie, nie ma ona jednak możliwości przekraczania bariery krew-mózg. Z wątroby bilirubina związana trafia do żółci, a z nią zaś do światła przewodu pokarmowego. W jelicie barwnik żółciowy (z udziałem bakterii) ulega kolejnym przemianom, ostatecznie powstają z bilirubiny produkty, które odpowiedzialne są za brązową barwę kału czy żółtawe zabarwienie moczu.
W przypadku bilirubiny pacjenci mogą natknąć się na jeszcze jedno związane z nią, dotychczas niewspomniane, pojęcie. Mowa tutaj o bilirubinie całkowitej, którą stanowi suma bilirubiny wolnej oraz bilirubiny związanej.
Jakie są normy bilirubiny?
Normy bilirubiny są różne dla pacjentów będących w różnym wieku. W przypadku osób dorosłych za prawidłowe uznaje się następujące wartości:
- bilirubina całkowita: 0,3-1,2 mg/dl,
- bilirubina wolna: 0,2-0,8 mg/dl,
- bilirubina związana: 0,1-0,4 mg/dl.
Zdecydowanie inne są normy bilirubiny u noworodków. U najmłodszych pacjentów bilirubina może osiągać nawet wartość 15 mg/dl, nie musi to jednakże wcale oznaczać istnienia u malca jakiejś choroby – taki stan związany jest z opisaną poniżej żółtaczką noworodków.
Jak oznacza się poziom bilirubiny?
Badanie bilirubiny typowo przeprowadzane jest w pobranej od pacjenta próbce krwi. Zasadniczo nie trzeba czynić specjalnych przygotowań przed takim badaniem, warto jednak zwrócić uwagę na pewne czynniki, które mogą zaburzać wynik pomiaru. Wśród nich wymienia się m.in. zbyt długi okres bez posiłku, który prowadzi do wzrostu stężenia bilirubiny we krwi, a także spożycie kofeiny – bezpośrednio przed badaniem bilirubiny kawy lepiej jest nie pić, ponieważ zawarta w niej kofeina może doprowadzić do uzyskania zaniżonego wyniku pomiaru bilirubiny.
Oznaczenie poziomu bilirubiny jest jednak możliwe również... bez pobierania krwi. Taką metodę badania bilirubiny wykorzystuje się u noworodków i polega ona na nieinwazyjnym, przezskórnym pomiarze bilirubiny z wykorzystaniem urządzenia nazywanego bilirubinometrem. Bilirubina jest ważnym parametrem w diagnostyce schorzeń u pacjentów z każdej grupy wiekowej, parametr ten jest jednak szczególnie istotny właśnie w przypadku nowo narodzonych dzieci.
Bilirubina u noworodków
Najprawdopodobniej żadnemu rodzicowi nie jest obcy termin żółtaczka noworodków. Dochodzi do niej z kilku różnych przyczyn – sprzyjają jej zwiększoną ilość czerwonych krwinek u dzieci i ich krótszy czas przeżycia, a także osłabiona zdolność wątroby do wychwytywania bilirubiny oraz jej przekształcania do bilirubiny związanej. Ostatecznie u noworodków – zwykle pomiędzy 2. a 4. dobą ich życia – dochodzi do podwyższenia stężenia bilirubiny we krwi i pojawienia się żółtaczki.
Żółtaczka noworodków może być zarówno fizjologiczna, jak i patologiczna. Druga z wymienionych sytuacji wymaga leczenia z tego względu, że nadmierny poziom bilirubiny (w postaci wolnej) może, jak wspominano, m.in. przedostawać się do struktur ośrodkowego układu nerwowego i prowadzić do wystąpienia żółtaczki jąder podstawnych. W leczeniu żółtaczki noworodków wykorzystuje się m.in. leczenie farmakologiczne, ale i fototerapię (leczenie światłem możliwe jest dzięki temu, że bilirubina jest wrażliwa na światło i jej ekspozycja na nie prowadzi do powstawania postaci bilirubiny łatwiej usuwanych z organizmu).
Hiperbilirubinemia – przyczyny podwyższonej bilirubiny
Nie tylko u dzieci dochodzić może do wzrostu poziomu bilirubiny – hiperbilirubinemia pojawiać się może u osób będących w dowolnym wieku. Wyróżnia się wiele różnorodnych przyczyn podwyższonego poziomu bilirubiny we krwi, wśród których wymienia się głównie:
- nadmierny rozpad krwinek czerwonych (związany np. z anemią hemolityczną),
- niedokrwistości niedoborowe (w przebiegu których tworzenie nowych ciałek krwi może być upośledzone, czego skutkiem bywa powstawanie krwinek o zwiększonej tendencji do rozpadu),
- upośledzenie wątrobowego wychwytu bilirubiny z krwi (spowodowane np. przyjmowaniem niektórych leków, takich jak część antybiotyków czy hormonalnych preparatów antykoncepcyjnych),
- zaburzenia przekształcania bilirubiny w wątrobie do postaci związanej (wynikające np. z zespołu Gilberta),
- znaczne ogólne upośledzenie czynności wątroby (spowodowane np. wirusowym zapaleniem wątroby czy marskością wątroby),
- niedrożność dróg żółciowych (przyczyną tego problemu może być kamica dróg żółciowych, jak i nawet rak głowy trzustki).
Przyczyn hiperbilirubinemii jest wiele, część z nich – jak chociażby nowotwory – mogą nawet stanowić zagrożenie życia pacjenta. Z tego właśnie względu po stwierdzeniu podwyższonego poziomu bilirubiny u pacjentów przeprowadzana jest zwykle dalsza diagnostyka, służąca wykryciu konkretnej przyczyny istniejącego u nich zaburzenia. W tym celu wykonywane są m.in. inne badania laboratoryjne (takie jak np. morfologia krwi i wykładniki czynności wątroby) czy badania obrazowe (np. USG jamy brzusznej).
Jakie objawy mogą świadczyć o hiperbilirubinemii?
Hiperbilirubinemia najprawdopodobniej najbardziej kojarzona jest z żółtaczką. Do zażółcenia powłok skórnych dochodzi wtedy, kiedy poziom bilirubiny we krwi przekroczy około 2 mg/dl. Poza zmienioną barwą skóry, podwyższonemu stężeniu bilirubiny towarzyszyć może znacznego stopnia świąd skóry.
Inne objawy, które pojawiają się u pacjentów z hiperbilirubinemią, zależne są od tego, jaka jest przyczyna wystąpienia tego stanu. Przykładowo chorzy z kamicą pęcherzyka żółciowego mogą skarżyć się na dolegliwości bólowe zlokalizowane w okolicy prawego łuku żebrowego (które pojawiać się mogą szczególnie po błędach dietetycznych, takich jak np. spożycie posiłku bogatego w tłuszcze). W przypadku niedokrwistości u pacjentów mogą się z kolei pojawiać m.in. stałe uczucie zmęczenia, ospałość czy zaburzenia koncentracji i uwagi.
Ze względu na opisane wcześniej możliwe przyczyny hiperbilirubinemii, w przypadku wystąpienia żółtaczki pacjent zdecydowanie powinien pilnie odwiedzić lekarza. Żółtaczka nie zawsze jest groźna – tak bywa w przypadku chociażby w sytuacji, kiedy wynika ona z zespołu Gilberta – objaw ten jednak wymaga przeprowadzenia szerszej diagnostyki, ponieważ może świadczyć nawet o istnieniu zagrażającej życiu pacjenta choroby.
