Nietolerancja laktozy pojawia się wówczas, gdy organizm dziecka nie wytwarza enzymu laktazy, niezbędnego do rozłożenia laktozy, lub jest go za mało. Wtedy malec cierpi na bóle brzuszka, biegunki i inne problemy trawienne. Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy? Jak rozpoznać i leczyć nietolerancję laktozy?
Spis treści
- Czym jest laktoza i gdzie występuje?
- Objawy nietolerancji laktozy
- Przyczyny nietolerancji laktozy
- Nabyta nietolerancja laktozy
- Jak rozpoznać nietolerancję laktozy?
- Badania na nietolerancję laktozy
- Leczenie nietolerancji laktozy - dieta
- Produkty bez laktozy - czym karmić dziecko z nietolerancją laktozy?
Czym jest laktoza i gdzie występuje?
Laktoza to cukier mleczny, obecny w prawie każdym rodzaju mleka. W mleku kobiet karmiących jest jej od 5,5 do 7,5 proc. w mleku krowim, kozim i owczym – ok. 4,5 proc.
Laktoza jest wartościowym składnikiem odżywczym, zwłaszcza dla noworodków i niemowląt. Stanowi źródło energii, pomaga w budowie tkanki mózgowej, wspomaga wchłanianie wapnia, magnezu i cynku, stymuluje rozwój korzystnej flory bakteryjnej jelit, reguluje też poziom hormonów odpowiadających za uczucie sytości i głodu.
Pod względem chemicznym laktoza jest dwucukrem, czyli składa się z dwóch cukrów prostych: glukozy i galaktozy. By organizm mógł ją przyswoić, laktoza musi być rozłożona na te dwa cukry. W procesie tym udział bierze specjalny enzym, laktaza, wytwarzany w błonie śluzowej jelit.
Zobacz też: Alergia pokarmowa u dzieci. Przyczyny, objawy i zapobieganie
Bulgotanie w brzuchu u niemowlaka - kiedy wymaga konsultacji z lekarzem?
Jak komponować dietę dziecka z alergią na mleko, jajka lub gluten?
Objawy nietolerancji laktozy
Na czym i polega i jak przebiega nietolerancja laktozy? Jeśli laktazy brakuje (tzw. alaktazja) lub jest jej zbyt mało (hipolaktazja), laktoza nie jest rozkładana, lecz częściowo fermentowana przez bakterie. Wytworzone podczas tego procesu gazy i kwasy działają drażniąco na błonę śluzową jelit i powodują wzrost ciśnienia osmotycznego treści jelitowej.
Konsekwencją są wzdęcia, kolka niemowlęca, bóle brzuszka, gazy, odgłosy „przelewania się” w jelitach, czasem również wymioty i nudności – a im większa dawka laktozy, tym dolegliwości te są silniejsze.
W dodatku zwykle pojawiają się nawet kilkanaście godzin po spożyciu pokarmu zawierającego laktozę, dlatego trudno czasem ustalić przyczynę. Resztki laktozy wydalane są wraz z kałem w postaci cuchnącej, wodnistej biegunki. Z jej powodu maluchy mające nietolerancję laktozy często są niedożywione, bo biegunka utrudnia wchłanianie składników odżywczych.
Przyczyny nietolerancji laktozy
Są różne przyczyny nietolerancji laktozy. Tymczasowa nietolerancja laktozy może wystąpić u wcześniaków (zwykle jednak ustępuje, gdy w jelitach rozpoczyna się proces wytwarzania enzymu laktazy). U dzieci urodzonych o czasie nietolerancja może pojawić się w różnym wieku i wynikać z różnych przyczyn.
Jeśli jest to wrodzony niedobór laktazy, wynikający z defektu metabolicznego, na skutek którego organizm nie wytwarza tego enzymu, objawy nietolerancji laktozy pojawią się już u noworodków, w ciągu pierwszych dziesięciu dni życia (zazwyczaj jednak ma to miejsce już po pierwszym karmieniu naturalnym lub sztucznym).
Nabyta nietolerancja laktozy
Nietolerancja laktozy może mieć też charakter wtórny, to znaczy – wynikać z przejściowych lub utrwalonych niedoborów enzymu, do których doszło w efekcie różnych chorób i czynników, które doprowadziły do uszkodzenia nabłonka jelit i kosmków jelitowych, produkujących laktazę.
Te choroby to przede wszystkim mukowiscydoza, choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia, martwicze zapalenie jelita czy zakażenia pasożytnicze przewodu pokarmowego, np. lamblioza. Kosmki i nabłonek jelitowy może zostać zniszczony również na skutek stosowania niektórych leków (np. antybiotyków, niesterydowych leków przeciwzapalnych) lub w trakcie chemioterapii.
Wreszcie, u niektórych dzieci nietolerancja laktozy może być też związana z naturalnym procesem stopniowego „wygaszania” produkcji enzymu laktazy. Najwyższa aktywność laktazy występuje u noworodków i niemowląt w okresie karmienia piersią, a później, w miarę wprowadzania innych niż mleko, za sprawą genów, jej produkcja stopniowo się zmniejsza, by zupełnie zaniknąć w okresie dojrzewania.
Jak rozpoznać nietolerancję laktozy?
Jeśli podejrzewasz, że dziecko może nie tolerować laktozy, konieczna jest wizyta u pediatry, który zleci odpowiednie testy na nietolerancję laktozy. Ich rodzaj zależy od wieku dziecka.
Niemowlęta najczęściej poddawane są tzw. próbie eliminacji i prowokacji – produkty zawierające laktozę są eliminowane z diety na dwa tygodnie i zastępowane mieszanką bezlaktozową. Mama musi zaś bacznie obserwować, czy mimo tego nieprzyjemne objawy nadal się pojawiają.
Jeśli po ponownym wprowadzeniu laktozy do diety dolegliwości powracają, świadczy to o nietolerancji laktozy.
Badania na nietolerancję laktozy
Dzieciom można wykonać również badanie ogólne kału pod kątem odczynu pH stolca, jednak wyniki te nie zawsze są miarodajne. Na nietolerancję laktozy może wskazywać odczyn pH stolca poniżej 5,5, jednak u bardzo małych dzieci może on również wynikać z niedojrzałości układu pokarmowego i przyspieszonego pasażu jelitowego, w wyniku którego laktoza nie została strawiona do końca.
U starszych dzieci, które potrafią współpracować podczas badania, wykonuje się często wodorowe testy oddechowe. Badanie to wykorzystuje fakt, że niestrawiona laktoza ulega fermentacji w jelicie grubym, i w trakcie tego procesu uwalniają się spore ilości wodoru, usuwanego następnie w procesie oddychania.
W trakcie badania pobierane są próbki wydychanego powietrza - najpierw na czczo, a następnie po pewnym czasie od wypicia przez dziecko roztworu zawierającego rozpuszczoną laktozę. Jeśli po dwóch godzinach stężenie wodoru wyraźnie wzrośnie, świadczy to o niedoborach laktazy.
Leczenie nietolerancji laktozy - dieta
U dzieci ze stwierdzoną nietolerancją laktozy trzeba wyeliminować z diety produkty, które zawierają cukier mleczny. To, na jak długo i w jakim stopniu, zależy jednak od przyczyn i rodzaju nietolerancji, i decyduje o tym lekarz prowadzący. On również decyduje, czy pacjentowi można podawać preparaty laktazy, pomagające w trawieniu pokarmów mlecznych.
W przypadku wrodzonego niedoboru enzymu laktazy rygorystyczna dieta musi trwać do końca życia, bo organizm nie toleruje nawet niewielkiej ilości laktozy.
Podobnie należy postępować przy pierwotnej nietolerancji laktozy. Jeśli stwierdzono wtórną nietolerancję laktozy, produkty zawierające cukier mleczny trzeba eliminować z diety na pewien czas – do momentu wyleczenia choroby, która uszkodziła nabłonek jelita (z wyjątkiem choroby Leśniowskiego-Crohna). Do normalnej diety można wrócić, gdy nabłonek się zregeneruje, bo wtedy objawy nietolerancji ustąpią.
Produkty bez laktozy - czym karmić dziecko z nietolerancją laktozy?
Dieta w nietolerancji laktozy musi być prowadzona pod kontrolą lekarza. Dopóki dziecko je tylko mleko, jej podstawą są mleka bez laktozy dla niemowląt, przepisywane przez lekarza na receptę. Na etapie rozszerzania diety dziecku należy podawać produkty bez laktozy – w tym gotowe dania dla niemowląt i kaszki bezmleczne, które można przygotować na mieszance bezlaktozowej.
Później robi się trudniej, bo cukier mleczny znajduje się nie tylko w mleku, ale również w produktach wyprodukowanych na jego bazie i z jego udziałem. Może być więc w nabiale, pieczywie, ciastach, cukierkach, a nawet w mięsie i w lekach.
Dlatego kupując produkty żywnościowe i medykamenty należy uważnie czytać etykiety. W przypadku niektórych produktów – np. jogurtów albo serów - laktoza jest już częściowo strawiona przez bakterie i ich spożycie może nie wywoływać niepożądanych objawów. Bezpieczniej jednak jest kupować produkty bez laktozy: bezlaktozowe mleko czy jogurty bez laktozy.
Czytaj również: Alergia na pokarm matki: co uczula niemowlę karmione piersią?
Uczulenie na mleko: co robić, gdy niemowlę ma alergię na mleko? [6 porad]
Nietolerancja glutenu: celiakia czy alergia? Objawy, dieta i badania
