Powikłania po szczepieniu mogą się zdarzyć, tak samo jak powikłania po przyjęciu jakiegoś leku (np. biegunka po antybiotyku). Nie oznacza to jednak, że sama szczepionka jest zła czy szkodliwa. Dobrodziejstwo szczepień jest niepodważalne.
Mówią o tym choćby statystyki: w latach 50. XX wieku w Polsce w pierwszym roku życia z powodu różnych chorób umierało 100 na 1000 dzieci. W latach 2008–2009, po wyeliminowaniu tych chorób, na które istnieją szczepienia, odnotowano mniej niż sześć zgonów na 1000 dzieci.
Sprawdź: Aktualny kalendarz szczepień obowiązkowych i zalecanych
Dlaczego warto szczepić dzieci?
Spis treści:
- Odczyn po szczepieniu nie świadczy o szkodliwości szczepionki
- Objawy reakcji poszczepiennej
- Powikłanie po szczepieniu (NOP)
- Jak zmniejszyć odczyn po szczepieniu?
Odczyn po szczepieniu nie świadczy o szkodliwości szczepionki
Stosowane obecnie na całym świecie szczepionki są nie tylko skuteczne, ale też bezpieczne dla zdrowia. Informacje o dużych ilościach szkodliwej rtęci znajdującej się w zastrzykach czy o ich wpływie na rozwój autyzmu już dawno zostały zdementowane. A jednak podawanie szczepionek chroniących dzieci przed ciężkimi chorobami nadal ma swoich przeciwników, i to nie tylko ideologicznych.
Może dlatego, że kojarzy się z igłą, płaczem i cierpieniem dziecka, a także z odczynami poszczepiennymi oraz powikłaniami po szczepieniach, które niepokoją wielu rodziców. Tymczasem zarówno z bólem spowodowanym ukłuciem, jak i z reakcjami organizmu po zastrzyku można sobie łatwo poradzić. i warto mieć świadomość, że odczyn nie świadczy o szkodliwości szczepionki.
Podobnie jak po antybiotyku czy innym leku, tak samo po szczepieniu może pojawić się fizjologiczna reakcja wywołana wprowadzeniem substancji do organizmu. Tzw. odczyn poszczepienny nie jest powikłaniem, a skutkiem ubocznym, który może przybrać postać miejscową lub ogólną.
Czytaj: Szczepienia noworodków: warto wiedzieć! Wywiad z pediatrą-neonatologiem
Objawy reakcji poszczepiennej
Miejscowymi objawami odczynu poszczepiennego są:
- zaczerwienienie (nie powinna budzić niepokoju średnica do 2 cm),
- obrzęk,
- ból,
- świąd w miejscu ukłucia
Ogólnymi objawami odczynu poszczepiennego są:
- malec ma złe samopoczucie
- podwyższoną temperaturę (dopuszczalna jest gorączka do 38°C).
Charakterystyczny jest odczyn po szczepieniu na gruźlicę, który świadczy o prawidłowej reakcji organizmu na podaną substancję (po kilku tygodniach w miejscu wstrzyknięcia pojawia się naciek, rumień i grudka z pęcherzykiem z ropną zawartością) lub po szczepieniu przeciw odrze lub różyczce (w ciągu dwóch tygodni na ciele może się pojawić bladoróżowa wysypka).
Niegroźne odczyny poszczepienne pojawiają się w czasie 2–48 godzin od podania szczepionki i znikają zwykle po kilku godzinach, maksymalnie po 2–3 dniach. Są częste, ale nie pozostawiają po sobie żadnych skutków zdrowotnych. Na dodatek można im zapobiec oraz szybko je złagodzić, gdy jednak się pojawią.
Aby zapobiec wystąpieniu obrzęku po szczepieniu, można np. zrobić okład w miejscu ukłucia od razu po wykonaniu zastrzyku, nie czekając, aż pojawi się obrzęk czy zaczerwienienie. Warto też zachęcić malca do poruszania rączką, by lek szybciej rozprzestrzenił się w organizmie.
Jeśli mimo wszystko na ciele maluszka pojawi się odczyn poszczepienny, trzeba działać od razu. Na bolące, zaczerwienione lub obrzęknięte miejsce przyłóż gazę zmoczoną w roztworze sody oczyszczonej (łyżeczka sody na pół szklanki wody) lub altacetu.
Jeśli dziecko jest po szczepieniu marudne i ma podwyższoną temperaturę, podaj mu syrop z paracetamolem lub ibuprofenem. Zmniejszy on ból, poprawi samopoczucie i zbije gorączkę.
Czytaj: Szczepionka na meningokoki - rodzaje, przeciwwskazania, cena
Szczepionka: co wchodzi w jej skład? Poradnik dla rodziców [POBIERZ PDF]
Powikłanie po szczepieniu (NOP)
Czym innym jest odczyn poszczepienny, a czym innym NOP, czyli niepożądany odczyn poszczepienny, który utrzymuje się dłużej niż 3–4 dni i jest nietypową reakcją organizmu.
NOP może objawiać się omdleniem, zaburzeniami przytomności, bardzo wysoką gorączką (40°C), wysypką, rumieniem, drgawkami, płaczem utrzymującym się co najmniej trzy godziny, wstrząsem anafilaktycznym, obniżonym napięciem mięśniowym lub uporczywymi wymiotami.
Takie symptomy wymagają natychmiastowego zgłoszenia i konsultacji z lekarzem. Najgroźniejsze rodzaje NOP wynikają z alergii, której wcześniej nie da się przewidzieć. Na szczęście są to bardzo rzadkie przypadki.
W 2016 roku stwierdzono łącznie 2341 NOP, w tym trzy przypadki NOP ciężkich, a 95% NOP łagodnych, w tym połowa to reakcje miejscowe w miejscu wkłucia, które ustąpiły po 2-3 do 7 dniach. W 2017 roku zarejestrowano około 3000 NOP (dane https://szczepienia.pzh.gov.pl/).
Jak zmniejszyć odczyn po szczepieniu?
Wszystkie szczepienia dla niemowląt i małych dzieci są obecnie podawane w formie zastrzyku domięśniowego lub podskórnego (szczepionka doustna przeciw polio została wycofana w tym roku). Oznacza to ukłucie igłą, co jest bolesne. Choć trwa kilka sekund, może wywołać zdenerwowanie rodziców oraz rzewne łzy maluszka.
Dlatego zanim pójdziemy do przychodni, warto pomyśleć, jak zmniejszyć nieprzyjemne doznania spowodowane zastrzykiem. Jest na to kilka sposobów.
- Trzymaj malucha na rękach. Jak zaobserwowano w czasie badań opisanych w czasopiśmie medycznym „Pediatrics”, ból oraz stres niemowlęcia zmniejsza się, kiedy jest ono blisko mamy. Czuje wtedy jej zapach, ciepło ciała i słyszy jej głos. Dlatego zawsze w czasie szczepienia trzymaj dziecko na rękach, zamiast kłaść je np. na przewijaku. W momencie ukłucia mocno je przytul, aby poczuło się bezpiecznie. Pamiętaj, że sama też musisz zachować spokój: twoje nerwy udzielają się niemowlęciu i są doskonale widoczne dla starszego dziecka.
- Podaj pierś. Odruch ssania uspokaja maluszka, ponadto badania dowodzą, że w czasie karmienia organizm niemowlęcia wydziela endorfiny, które są naturalnymi substancjami uśmierzającymi ból. Ssący pierś maluch odczuwa więc mniejszy ból przy ukłuciu.
- Podaj słodki płyn do picia. Jeśli nie karmisz już piersią, tuż przed szczepieniem (najlepiej na dwie minuty przed ukłuciem) daj dziecku do wypicia niewielką ilość stężonego roztworu cukru (8 łyżeczek do herbaty na 70 ml przegotowanej ciepłej wody) lub glukozy (2 łyżeczki na 100 ml wody). Zmniejszy to ból związany z podawaniem zastrzyku.
- Zastosuj krem przeciwbólowy. To preparat w postaci plastrów lub maści (ta druga jest na receptę), który znieczulą skórę. Wystarczy godzinę przed wizytą w przychodni nałożyć odrobinę kremu lub nakleić plasterek tam, gdzie dziecko będzie szczepione.
Taki zabieg wymaga wcześniejszej konsultacji z lekarzem odnośnie do miejsca, w którym będzie podany zastrzyk, dlatego wcześniej musisz zgłosić się w tej sprawie do przychodni. Preparat można stosować u dzieci powyżej 3. miesiąca życia.
- Uciskaj miejsce ukłucia przez jałowy gazik. Z badań wynika, że zmniejsza to ból wywołany rozprzestrzenianiem się substancji w mięśniach. Obserwacje dotyczyły wprawdzie osób dorosłych, ale z powodzeniem można taki sposób stosować również u małych dzieci.
- Kup szczepionkę skojarzoną, czyli wieloskładnikową. Dzięki temu maluch dostanie jeden zastrzyk zamiast trzech czy pięciu. Niestety szczepionki skojarzone nie są refundowane.
