- Kiedy z medycznego punktu widzenia możemy mówić o urazie głowy?
dr n. med. Adrianna Wilczek*: Uraz głowy dotyczyć może powłok czaszki (skóry, tkanki podskórnej, mięśni), kości czaszki lub struktur położonych w czaszce (mózgu i naczyń krwionośnych). Na szczęście większość urazów głowy u dzieci to urazy lekkie, powierzchowne, dotyczące powłok czaszki. Jedynie 3-5 proc. dzieci zgłaszających się po urazach głowy na oddział ratunkowy doznaje uszkodzenia struktur wewnątrzczaszkowych, a około 1 proc. z nich wymaga leczenia operacyjnego.
- W jakich sytuacjach najczęściej dochodzi do urazów głowy?
Urazy w wieku noworodkowym i niemowlęcym wiążą się niemal wyłącznie z nieodpowiednią opieką nad dzieckiem. W grupie urazów w tym wieku dominują krwiaki powłok, złamania czaszki powstałe w wyniku upadku w czasie kąpieli, urazy w wyniku uderzenia o barierki łóżeczka i wypadnięcia z wózka. U najmłodszych objawy neurologiczne związane z urazem wewnątrzczaszkowym są często długo nieobecne, by następnie rozwinąć się gwałtownie. Dlatego nie należy lekceważyć wszelkich urazów zewnętrznych – otarcia, sińce na skórze czy krwiaki podskórne powinny stanowić powód zgłoszenia się do lekarza.
Czytaj także: Kask rowerowy dla dziecka: jak wybrać odpowiedni?
- Z urazem głowy często wiąże się wstrząśnienie mózgu. Jak ono się objawia u niemowląt i małych dzieci?
Symptomy wstrząśnienia mózgu u najmłodszych nie są typowe. W wyniku urazu mogą wystąpić: częste wymioty, senność i bladość. W wieku niemowlęcym najczęstszym powikłaniem urazu głowy jest przewlekły krwiak podtwardówkowy. Obserwuje się wówczas powiększenie obwodu głowy, napięcie skóry głowy, uwypuklenie ciemienia. Dziecko nie może powiedzieć o swoich dolegliwościach, ale ból głowy manifestuje rozdrażnieniem, płaczem i wymiotami.
- Urazy głowy częściej jednak zdarzają się u dzieci starszych. W jakich sytuacjach najczęściej do nich dochodzi i jakie symptomy powinny rodzica zaniepokoić?
Najczęstszą przyczyną urazów u dzieci w wieku szkolnym są potrącenia przez samochód i uprawianie sportu. Urazy u chłopców występują znacznie częściej (w ponad 60 proc.). Należy zaznaczyć, iż urazowe uszkodzenia mózgu są głównymi przyczynami śmierci i nabytych zaburzeń neurologicznych u dzieci. Kryterium podziału urazów na lekkie i ciężkie jest stopień zaburzenia świadomości. W lekkich urazach dzieci są przytomne, co najwyżej senne, w ciężkich występuje utrata przytomności oraz inne różnorodne objawy. Istotą urazów ogniskowych jest powstanie dodatkowej objętości wewnątrzczaszkowej (najczęściej obrzęku mózgu) wokół ogniska stłuczenia lub powstawanie krwiaka śródczaszkowego. Jeśli dziecko doznało urazu głowy, w pierwszej kolejności należy ocenić jego stan.
- Jakimi kryteriami się kierować?
Oceny stanu dziecka dokonuje się w odniesieniu do jego zachowań i reakcji sprzed urazu. Jeżeli nie występują żadne niepokojące objawy i jedynym śladem urazu jest niewielki obrzęk, krwiak pod skórą czy otarcie naskórka, konsultacja lekarza zazwyczaj nie jest konieczna. U dziecka w dobrym stanie ogólnym i przytomnego należy zastosować zimny okład, który przykłada się w miejsce uderzenia.
Jeśli wystąpi krwawienie z otarcia naskórka lub rany, należy założyć jałowy/czysty opatrunek i delikatnie uciskać przez około 10 min. Przy obfitym krwawieniu należy udać się do lekarza w celu założenia szwów. Ciał obcych w obrębie rany nie powinno się samodzielnie usuwać. Jeśli dziecko jest nieprzytomne, należy podjąć reanimację oraz wezwać pogotowie ratunkowe lub natychmiast udać się do szpitala.
Bezwzględna (i szybka) konsultacja z lekarzem jest również konieczna, gdy zauważymy wystąpienia takich objawów jak: utrata przytomności, od chwili urazu dziecko ma problemy z rozumieniem (mowa jest niewyraźna, niezrozumiała), zaburzenia czucia jakiejś części ciała, zaburzenia chodu lub równowagi, zaburzenia widzenia, stwierdza się wyciek przejrzystego płynu lub krwi z nosa lub uszu, obecność krwiaka w okolicy oka, dużych krwiaków w powłokach czaszki, występują drgawki, wielkość źrenic jest asymetryczna, siła urazu była duża (wypadek komunikacyjny, upadek z wysokości 1 m lub większej). Dziecko wymaga ponadto pilnego zbadania w oddziale ratunkowym, jeśli występują następujące objawy: zaburzenia pamięci: niepamięć zdarzenia lub okoliczności poprzedzających uraz lub inne zaburzenia pamięci (wielokrotne zadawanie tych samych pytań, niezdolność do zapamiętania i przypomnienia po 5 min. 3 słów), silny i nieustępujący lub nasilający się ból głowy, wymioty, nadmierne pobudzenie, brak adekwatnego zainteresowania otoczeniem.
Czytaj także: Z czym do jakiego lekarza specjalisty?
- Czy wizyta na oddziale ratunkowym często kończy się pobytem w szpitalu?
Do kryteriów decydujących o pozostawieniu dziecka w placówce medycznej należą: wywiad wskazujący na utratę przytomności, śpiączka, drgawki, jakiekolwiek zaburzenia świadomości, ogniskowe objawy neurologiczne, uporczywe wymioty, silny i uporczywy ból głowy, brak możliwości zapewnienia dziecku opieki oraz występowanie innych zaburzeń albo obrażeń mogących zagrażać życiu lub zdrowiu dziecka. Ustalenie czy doszło do następstw urazu głowy opiera się na badaniu neurologicznym pacjenta oraz na badaniach dodatkowych.
- Urazów głowy często można uniknąć.
Tak, i dlatego profilaktyka urazów w wieku niemowlęcym obejmuje głównie edukację rodziców. W większości przypadków do urazów głowy u niemowląt dochodzi po upadku dziecka z przewijaka, łóżka lub w momencie wypadnięcia z wózka. Nie zostawiamy więc maluszków samych nawet na chwilę, domykajmy łóżko, asekurujmy wózek. Chód początkowy dziecka jest niezgrabny i przy braku dobrze wykształconego zmysłu równowagi często zdarzają się upadki. Siła takiego urazu nie jest duża i następstwa upadków są najczęściej niegroźne. Znacznie niebezpieczniejsze są uderzenia o meble, stąd konieczność zabezpieczenia ich twardych krawędzi.
- Poważne urazu mogą być również wynikiem wypadków komunikacyjnych.
Ocenia się, że właściwe stosowanie fotelików, pasów bezpieczeństwa i poduszek powietrznych może zmniejszyć ryzyko śmiertelnych i ciężkich urazów głowy o około 45-55 proc. Rodzice muszą mieć świadomość korzyści wynikających z używania pasów bezpieczeństwa i fotelików samochodowych dla dzieci oraz bezpiecznego zachowania się na drodze.
Przyczyną setek tysięcy lekkich, umiarkowanych, ciężkich i śmiertelnych urazów głowy są co roku również sporty uprawiane rekreacyjnie i wyczynowo. Powszechne używanie kasków ochronnych przez dzieci jeżdżące na rowerach, łyżworolkach, deskorolkach, grające w piłkę nożną, uprawiające narciarstwo lub jazdę konną może w znacznym stopniu zmniejszyć ryzyko wypadków śmiertelnych i ciężkość urazów głowy. Kwestią niezwykle ważną dla pracowników opieki zdrowotnej powinno być wspieranie i propagowanie różnych działań edukacyjnych i zapobiegawczych, które mogą zmniejszyć częstość urazów głowy u dzieci.
Przeczytaj: Złamania u dzieci: zapobieganie wakacyjnym urazom i ich leczenie
- Do czego mogą prowadzić urazy głowy u dzieci?
Rokowanie w przypadku urazów głowy jest bardzo różne. W zależności od ciężkości urazu i rozległości uszkodzenia mózgu pozostają różnorodne deficyty neurologiczne, zaburzenia pamięci, napady padaczkowe oraz zaburzenia emocjonalne i psychospołeczne. Niektóre urazy prowadzą do śmierci, a w pozostałych przypadkach dziecko powraca do całkowitego zdrowia albo utrzymują się łagodne zaburzenia czynności poznawczych lub motorycznych. U części występują trudności szkolne, problemy psychologiczne i psychiatryczne.
*dr n. med. Adrianna Wilczek (www.neurologdzieciecywilczek.pl) – specjalista neurologii dziecięcej, pediatra, doktorantka Instytutu Psychoneurologii w Warszawie. Uczestnik staży zagranicznych z zakresu neurologii dziecięcej na Klinicznym Uniwersytecie w Luizjanie w USA. Recenzent w amerykańskim czasopiśmie naukowym Stroke, Joumal of the American Heart Association (od 2000 roku). Autorka artykułów naukowych opublikowanych w Polsce i za granicą.
Piśmiennictwo1 Hilger T., Bagłaj M., Zagierski J. i wsp.: Lekki uraz głowy u dzieci propozycja algorytmu postępowania klinicznego. Medycyna Wieku Rozwojowego, 20102 Porębska A., Pluszczyńska J.: Urazy głowy u dzieci do pierwszego roku życia. Polski Przegląd Chirurgiczny, 1999; 71: 950 Dietrich A.M., Bowman M.J., Ginn-Pease M.E.,3. Bruce D.A.: Head injuries in the pediatric poppation. Curr. Prob. Pediat., 19904American Academy of Neurology. Policy statement, The American Academy of Neurology opposes the practice of boxing. Executive Board Meeting, American Academy of Neurology, May 1983
