Zaburzenia hiperkinetyczne mogą wydawać się wyjątkowo obco brzmiącym terminem – tak naprawdę słyszała o nich jednak najprawdopodobniej większość rodziców. Mianem tym nazywane są bowiem problemy, które popularniej określa się jako ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi).
Pojęcia te są sobie bardzo bliskie, nie są jednak jednoznaczne – zaburzenia hiperkinetyczne to jedna z jednostek, która widnieje w klasyfikacji chorób ICD-10 (zasadniczo to ona właśnie obowiązuje w Polsce), ADHD to z kolei diagnoza istniejąca w amerykańskiej klasyfikacji psychiatrycznej DSM. Oba pojęcia ogólnie charakteryzują więc podobnego rodzaju zaburzenia, jednakże ich kryteria diagnostyczne we wspomnianych wyżej klasyfikacjach nieco się od siebie różnią.
Jak rozpoznać, czy dziecko ma ADHD? WIDEO
Spis treści:
- Zaburzenia hiperkinetyczne: u kogo występują?
- Czy zaburzenia hiperkinetyczne są częste?
- Przyczyny zaburzeń hiperkinetycznych
- Objawy zaburzeń hiperkinetycznych
- Rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych
- Czy dziecko ma zaburzenia hiperkinetyczne?
- Na czym polega leczenie zaburzeń hiperkinetycznych?
- Dlaczego leczenie zaburzeń hiperkinetycznych jest tak ważne?
Zaburzenia hiperkinetyczne: u kogo występują?
Zasadniczo zaburzeniami hiperkinetycznymi zajmują się specjaliści psychiatrii dziecięcej – problem ten charakterystyczny jest bowiem dla najmłodszych pacjentów. Typowo ich największe rozpowszechnienie obserwowane jest u dzieci mających pomiędzy 6 a 9 lat.
Nie do końca jasne jest, czy wtedy właśnie pojawiają się najsilniejsze objawy zaburzeń hiperkinetycznych, czy też sytuacja ta wynika z tego, że we wspomnianym wyżej wieku dzieci trafiają do nowego środowiska – do szkoły – i wtedy właśnie zaczynają być widoczne wyraźne odchylenia w ich zachowaniu.
Zaburzenia hiperkinetyczne rzeczywiście są problemem typowym dla dzieci, związane z nimi problemy mogą jednak – niestety – utrzymywać się nie tylko w dzieciństwie. Choć konkretne odchylenia w różnych grupach wiekowych bywają różne, to jednak przejawy zaburzeń hiperkinetycznych mogą występować również i w wieku nastoletnim, jak i nawet już w dorosłości.
Czy zaburzenia hiperkinetyczne są częste?
Statystyki dotyczące częstości występowania zaburzeń hiperkinetycznych bywają różne – zależne są one chociażby od tego, jakie dokładnie zostaną przyjęte kryteria rozpoznania problemu. Ogólnie jednak szacuje się, że rozpoznać zaburzenia hiperkinetyczne można u 3 do 8 na 100 dzieci.
W przeszłości dominował pogląd, jakoby zaburzenia hiperkinetyczne zdecydowanie częściej występowały u chłopców. Obecnie jednak stanowisko uczonych ulega zmianie – coraz więcej badaczy przekonuje, że zaburzenia tego rodzaju mogą tak naprawdę występować u chłopców i dziewczynek z podobną częstością. Odrębności dotyczyć mogą jednak dominujących objawów: u dziewcząt zazwyczaj najsilniej wyrażone są deficyty uwagi, u chłopców z kolei przeważa nadpobudliwość.
Przyczyny zaburzeń hiperkinetycznych: geny i problemy okresu prenatalnego
Zaburzenia hiperkinetyczne zaliczane są do zaburzeń neurorozwojowych – ogólnie uważa się więc, że ich przyczyną są nieprawidłowości dotyczące rozwoju układu nerwowego. Co jednak jest źródłem takowych, tego obecnie nie można jednoznacznie stwierdzić.
Naukowcy zajmujący się analizowaniem możliwych przyczyn zaburzeń hiperkinetycznych dużą uwagę kierują ku genom. Okazuje się bowiem, że z problemem związane mogą być m.in. mutacje genów receptorów dla dopaminy czy genów dla transporterów serotoniny.
Nie tylko jednak nieprawidłowości genetyczne uznawane są za czynniki, które mogą doprowadzać do występowania zaburzeń hiperkinetycznych u dzieci. Wiele przesłanek przemawia za tym, że problem może rozwijać się w związku z różnymi szkodliwymi czynnikami, na które dziecko narażone jest jeszcze w trakcie ciąży. Takowymi mogą być m.in. palenie papierosów przez ciężarną czy spożywanie przez nią alkoholu, ale i ekspozycja płodu na metale ciężkie czy doświadczenie niedotlenienia w okresie okołoporodowym.
Pod uwagę jako możliwe czynniki, które mają związek z zaburzeniami hiperkinetycznymi, brane są również i rozmaite czynniki środowiskowe, z którymi dziecko styka się już po urodzeniu.
Szczególnie istotny wpływ na występowanie deficytów uwagi i nadpobudliwości czynniki te mogą mieć u tych dzieci, które przychodzą na świat z predyspozycją do zaburzeń hiperkinetycznych, wynikających z uwarunkowań genetycznych.
Takie hipotezy wzięły się z wyników wielu różnych badań – w niektórych zauważano bowiem, że dzieci, które zmagały się z niekorzystnymi warunkami środowiskowymi (np. z zaniedbaniami ze strony opiekunów) i u których rozwinęły się zaburzenia hiperkinetyczne, prezentowały znacznie silniej wyrażone objawy tychże zaburzeń.
Ogólnie na ten moment o przyczynach zaburzeń hiperkinetycznych powiedzieć można jedno: najprawdopodobniej ich patogeneza jest wieloczynnikowa.
Objawy zaburzeń hiperkinetycznych: deficyty uwagi, nadpobudliwość i impulsywność
Charakterystyczne dla zaburzeń hiperkinetycznych są problemy dotyczące trzech różnych sfer: uwagi, aktywności oraz impulsywności. Zasadniczo zakres odchyleń, które mogą wystąpić u dziecka z tymi zaburzeniami, jest więc dość szeroki – objawy zaburzeń hiperkinetycznych obejmują bowiem problemy z:
1. Uwagą. Dziecko może wyjątkowo często, w trakcie swoich zwyczajnych aktywności, zapominać o swoich obowiązkach. Rodzicom może wydawać się, że malec w ogóle nie słyszy, co się do niego mówi. Dzieciom z zaburzeniami hiperkinetycznymi może być również wyjątkowo ciężko postępować według wydawanych im instrukcji czy dokańczać zadania, które im przydzielono (np. za jednym razem odrobić całą pracę domową).
Charakterystycznymi odchyleniami, związanymi z deficytami uwagi, są również problemy z organizacją zadań i planowaniem czy częste gubienie różnych rzeczy (np. przyborów szkolnych). Częste są też duża rozpraszalność uwagi (dziecko może przerwać wykonywanie jakiejś aktywności np. przez to, że usłyszy ono tykający zegarek lub przeleci koło niego jakiś owad), a także wyjątkowa niechęć do rozpoczynania zadań wymagających skupienia i zajmujących dłuższy czas.
2. Aktywnością. Dzieci z zaburzeniami hiperkinetycznymi są nadpobudliwe. Nie mogą one usiedzieć w miejscu, wszędzie ich pełno i mogą być wyjątkowo hałaśliwe. Charakterystyczne jest tutaj to, że w przypadku tychże zaburzeń dziecko jest nadaktywne w sytuacjach, w których zdecydowanie nie jest to wskazane – np. w szkole może wstawać od ławki i kręcić się po klasie, podobnie może być w gabinecie lekarskim czy w kościele. Zaburzenia mogą być widoczne zasadniczo w każdej sytuacji – nawet przy posiłku dziecko może wciąż niespokojnie poruszać rękoma czy nogami.
3. Impulsywnością. W przypadku zaburzeń hiperkinetycznych dzieci mogą wydawać się wyjątkowo niecierpliwe – mogą one odpowiadać na pytania, zanim jeszcze rozmówca dokończy ich zadawanie, czy też wyrywać się do wypowiedzi w szkole niezależnie od tego, że powinny one zaczekać, aż nauczyciel udzieli im głosu. Malec może mieć także problem z doczekaniem się, aż przyjdzie jego kolej na ruch w jakiejś grze czy podczas sportowych potyczek, oprócz tego może on również przeszkadzać innym w ich rozmowach czy zabawach.
Rozpoznawanie zaburzeń hiperkinetycznych
Diagnozowaniem zaburzeń hiperkinetycznych zajmują się specjaliści psychiatrii dziecięcej. Pod uwagę brane są przede wszystkim występujące u dziecka odchylenia – według klasyfikacji ICD-10 do rozpoznania u dziecka zaburzeń hiperkinetycznych konieczne jest stwierdzenie minimum 6 objawów z zakresu deficytów uwagi, 3 objawów z zakresu nadpobudliwości oraz 1 objawu ze sfery impulsywności. Ważny jest również wiek dziecka, w którym rozpoczęły się u niego problemy – zasadniczo zaburzenia hiperkinetyczne powinny się rozpocząć przed ukończeniem przez pociechę 7. roku życia. Istotny jest też czas występowania zaburzeń – do postawienia zaburzeń hiperkinetycznych konieczne jest stwierdzenie utrzymywania się ich objawów przez minimum pół roku.
Moje dziecko ciągle biega i ma problemy z uwagą – ma zaburzenia hiperkinetyczne, czy nie?
Obecnie można powiedzieć, że termin ADHD jest prawdopodobnie nawet nadużywany. Wielu rodziców może usłyszeć od różnych osób pytanie: czy wasz malec nie ma przypadkiem ADHD? Dzieci, które są wyjątkowo ruchliwe i wszędzie ich pełno, współcześnie dość często są podejrzewane o to, że mają one zaburzenia hiperkinetyczne. Prawda jest jednak taka, że większość z nich wcale takowych nie ma.
Aby można było mówić o tym, że malec ma zaburzenia hiperkinetyczne, potencjalnie związane z nim problemy pojawiać się muszą nie tylko w domu. Do rozpoznania deficytów uwagi z nadpobudliwością konieczne jest bowiem stwierdzenie, że ich objawy pojawiają się w więcej niż w jednym środowisku, czyli np. i w domu, i w szkole. Ważne jest także stwierdzenie, iż objawy te prowadzą do znacznego stopnia trudności w życiu dziecka, obejmujących życie społeczne czy szkolne.
Na czym polega leczenie zaburzeń hiperkinetycznych?
Rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych to początek całej długiej drogi, służącej do maksymalnego usprawnienia funkcjonowania dziecka. Po postawieniu diagnozy pacjent, ale i jego najbliższa rodzina, kierowani są na leczenie. W przypadku zaburzeń hiperkinetycznych opiera się ono na oddziaływaniach terapeutycznych: obejmują one psychoedukację, ale i terapię behawioralną, terapię rodzinną czy trening umiejętności społecznych.
Różnego rodzaje terapie stanowią podstawową metodę leczenia zaburzeń hiperkinetycznych, u części jednak dzieci one same nie pozwalają na uzyskanie satysfakcjonującej poprawy stanu pacjenta. W takich przypadkach podejmowane mogą być próby leczenie farmakologicznego. Małym pacjentom zlecane mogą być leki zaliczane do środków psychostymulujących – przede wszystkim wpływają one na zdolność koncentracji uwagi i zaliczane są do nich metylofenidat oraz pochodne amfetaminy. W terapii wykorzystywane mogą być również i środki z innych grup, np. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne czy atomoksetyna, stanowiąca inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny.
Niektórzy rodzice mogliby wręcz preferować leczenie farmakologiczne zamiast leczenia psychoterapeutycznego – w końcu po co chodzić na terapię, skoro dziecko mogłoby zwyczajnie brać tabletki? Takie rozwiązanie możliwe jednak nie jest – farmakoterapia jest uzupełnieniem oddziaływań terapeutycznych, a nie podstawową metodą leczenia zaburzeń hiperkinetycznych. Oprócz tego leki, które są stosowane w terapii deficytów uwagi i nadpobudliwości, mogą wywoływać różne skutki uboczne. To właśnie dlatego leczenie farmakologiczne wdrażane jest tylko u tych dzieci z zaburzeniami hiperkinetycznymi, u których rzeczywiście zachodzi taka konieczność.
Dlaczego właściwe leczenie zaburzeń hiperkinetycznych jest tak ważne?
Leczenie zaburzeń hiperkinetycznych jest ważne z kilku różnych powodów. Po pierwsze – choć problem ten jest charakterystyczny dla wieku dziecięcego, to pewne jednak jego przejawy mogą utrzymywać się również i w wieku dorosłym. Zaniechanie leczenia zdecydowanie zwiększa ryzyko, że dziecko w dorosłości nadal będzie zmagało się z deficytami uwagi czy nadpobudliwością.
Oprócz powyższego, dodatkowym problemem jest to, że u osób z zaburzeniami hiperkinetycznymi odnotowuje się zwiększoną częstość występowania innych zaburzeń psychicznych. Częściej u pacjentów, którzy w dzieciństwie borykali się z ADHD, występują m.in. zaburzenia depresyjne i lękowe, ale i uzależnienie od alkoholu czy narkotyków. Właściwie prowadzone leczenie zaburzeń hiperkinetycznych zmniejsza ryzyko, że tego rodzaju kolejne problemy pojawią się w przyszłości u pacjenta.
