Dzieje się tak u 13 proc. dzieci. Dlaczego infekcja wirusowa zamienia się w bakteryjną i wywołuje zapalenie zatok?

Terminem „zapalenie zatok” określa się proces zapalny obejmujący błonę śluzową przynajmniej jednej z zatok przynosowych. Jako że błona śluzowa zatok przynosowych jest po prostu przedłużeniem błony śluzowej jam nosa, praktycznie zawsze przy stanie zapalnym tej drugiej (np. zwykły katar związany z przeziębieniem) występuje również stan zapalny tej pierwszej. A zatem będąc bardzo drobiazgowym można uznać, że każde przeziębienie dziecka (a u małych dzieci może być ich nawet 6-8 w ciągu roku) można uznać za chorobę zatok przynosowych - wyjaśnia ekspert w rozmowie z serwisem mjakmama24.pl.

Szczęśliwie przeziębienia te najczęściej są chorobami samoograniczającymi się, które ustępują spontanicznie w ciągu 7-10 dni i najczęściej nie stanowią większego problemu dla ogólnego stanu zdrowia dziecka. Problem pojawia się wówczas, gdy infekcja wirusowa zostaje powikłana infekcją bakteryjną i rozwija się ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych, które może doprowadzić do groźnych powikłań. Szczęśliwie jedynie 6-13 proc. infekcji wirusowych nosa i zatok przynosowych podlega nadkażeniu bakteryjnemu i wymaga bardziej intensywnego leczenia i nadzoru lekarskiego.

O zapaleniu zatok u dzieci rozmawiamy z dr n. med. Paweł Szwedowiczem.

Które zatoki są najczęściej objęte stanem zapalnym?

dr n. med. Paweł Szwedowicz*: Najczęściej procesem zapalnym objęte są zatoki sitowe i szczękowe. Wynika to z ich położenia oraz kolejności powstawania zatok w dzieciństwie. Zatoki sitowe i szczękowe obecne są już u niemowląt, natomiast zatoki klinowe zaczynają się rozwijać ok. 4 roku życia, a zatoki czołowe po 4. roku życia.

Jakie są przyczyny zapalenia zatok w przypadku dzieci?

Mogą mieć one charakter miejscowy, ogólnoustrojowy i środowiskowy. Miejscowymi czynnikami są zmiany utrudniające prawidłowe oczyszczanie i wentylację zatok: odmienności budowy anatomicznej (np. skrzywienie przegrody nosa) lub przerośnięty migdałek gardłowy.

Czynniki ogólnoustrojowe to:

• alergia
• astma oskrzelowa
• zaburzenia transportu śluzowo-rzęskowego (np. w mukowiscydozie, zespole Kartagenera) – prawidłowe funkcjonowanie aparatu śluzowo-rzęskowego jest niezbędne do efektywnej eliminacji bakterii z zatok i może być osłabione albo w wyniku nadmiernej lepkości wydzieliny (np. w mukowiscydozie), albo jako rezultat upośledzonej ruchomości rzęsek (zespół Kartagenera).
• choroba refluksowa żołądka – kwaśna treść żołądka w czasie snu może cofać się aż do nosogardła i jam nosa wywołując stan zapalny błony śluzowej tych okolic i predysponując do powstania przewlekłego zapalenia zatok;
• niedobory immunologiczne – sprzyjają nawracającym infekcjom dróg oddechowych.

Czynniki środowiskowe to:

• uczęszczanie do żłobka, przedszkola, co sprzyja częstszym infekcjom górnych dróg oddechowych, które następnie mogą przekształcić się w zapalenie zatok;
• zanieczyszczenie powietrza (dodatkowo drażnienie błony śluzowej nosa i zatok, które osłabia naturalne mechanizmy obronne i sprzyja infekcjom).

Czytaj również:  Daje podobne objawy, ale jest groźniejszy od zwykłego kataru. Czym różni się katar zatokowy od przeziębieniowego?

Czym inhalować dziecko? Rodzaje soli do inhalacji (różnice i zastosowanie)

Jak u dzieci objawiają się chore zatoki?

Objawy zależą od charakteru zapalenia (ostre czy przewlekłe) oraz wieku dziecka. Ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych może objawiać się ropną wydzieliną z nosa, która może wypływać przez nozdrza przednie lub ściekać po tylnej ścianie gardła; zatkaniem i niedrożnością nosa, wysoką gorączką i kaszlem, który utrzymuje się w ciągu dnia i na ogół nasila się w porze nocnej. Ból twarzy i ból głowy występują rzadko u małych dzieci. Rodzice mogą zgłaszać utrzymywanie się brzydkiego zapachu z ust dziecka.

Przewlekłe zapalenie zatok daje mniej charakterystyczne dolegliwości od zapalenia ostrego. U młodszych dzieci obiektywne objawy infekcji są zwykle opisywane przez rodziców: rozdrażnienie dziecka, uporczywy kaszel, obecność wydzieliny w nosie oraz ograniczenie jego drożności, obecność niebolesnego porannego obrzęku powiek. Starsze dzieci same są w stanie opisać i określić lokalizację dolegliwości, takich jak blokada nosa, ból ucha, ucisk lub ból twarzy, czy brak węchu.

Jakie badania wykonuje się, by móc zdiagnozować zapalenie zatok?

Podstawą jest dobrze zebrany wywiad medyczny oraz dokładne badanie lekarskie. W wielu przypadkach, zwłaszcza zapalenia ostrego, do postawienia prawidłowej diagnozy wystarczy standardowa ocena jam nosa w lampie czołowej lub przy użyciu otoskopu. Jednak w przypadkach wątpliwych oraz w diagnostyce przewlekłego zapalenia często niezbędnym jest wykonanie nasofiberoskopii, czyli badania jam nosa przy wykorzystaniu giętkiego endoskopu. Przed badaniem do jamy nosowej podaje się mieszaninę leku znieczpającego miejscowo i leku obkurczającego błonę śluzową nosa.

W badaniu endoskopowym jesteśmy w stanie ocenić kluczowe w patogenezie zapalenia zatok okolice jam nosa: okolicę małżowiny nosowej środkowej i zachyłek klinowo-sitowy (obecność patologicznej wydzieliny, lub polipów) oraz nosogardło (ocena stanu i wielkości migdałka gardłowego).Badań obrazowych (Rentgen, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) nie wykonuje się rutynowo. Mają one zastosowanie jedynie w przypadkach podejrzenia rozwoju powikłań zapalenia zatok lub gdy konieczna jest ocena rozległości choroby i budowy anatomicznej chorego przed planowaną operacją zatok. Badaniem z wyboru jest tomografia komputerowa.

Czytaj również: Otolaryngolog podpowiada, jak nauczyć dziecko czyścić nos. Wystarczy mały balonik

Jak leczy się zapalenie zatok?

Leczenie ostrego bakteryjnego zapalenia zatok przynosowych opiera się na antybiotykoterapii stosowanej przez 10-14 dni, lub tak długo, aż okres bezobjawowy będzie wynosił 7 dni. Zazwyczaj wystarczy terapia doustna. Poprawa powinna być zauważalna po upływie 48-72 godzin. Przy braku poprawy należy zmienić antybiotyk, a jeżeli nadal leczenie nie przynosi efektów, wówczas konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej w celu potwierdzenia rozpoznania oraz przejście na terapię dożylną. Leczenie uzupełniające obejmuje stosowanie: leków obkurczających błonę śluzową nosa (np. xylometozolina) – nie dłużej niż 5-7 dni; steroidów donosowych; leków rozrzedzających wydzielinę (tzw. mukolityki) oraz nawilżanie błony śluzowej nosa roztworem soli fizjologicznej.

Leczenie przewlekłego zapalenia zatok przynosowych opiera się na stosowaniu steroidów donosowych, często wymaga długoterminowej, trwającej 3-6 tygodni antybiotykoterapii, najlepiej dobranej w oparciu o wynik badania bakteriologicznego wymazu z nosa, w przypadku współistniejącej alergii wskazane jest stosowanie leków przeciwhistaminowych, a przy występowaniu objawów refluksu treści żołądkowej zaleca się podawanie leków ograniczających wydzielanie kwasu żołądkowego. Jako postępowanie uzupełniające farmakoterapię zaleca się nawilżanie błony śluzowej nosa fizjologicznym roztworem soli.

Czy w przypadku dzieci wykonuje się zabiegi chirurgiczne w obrębie zatok przynosowych?

Leczenie operacyjne zarezerwowane jest dla przypadków niepowodzenia leczenia farmakologicznego. Obowiązuje zasada: tak mało jak możliwe, tak dużo jak konieczne. Leczenie operacyjne przewlekłego zapalenia zatok przynosowych rozpoczyna się od usunięcia migdałka gardłowego, ponieważ może on odgrywać rolę rezerwuaru bakterii patogennych, które dodatkowo mogą tworzyć na powierzchni migdałka biofilm utrudniający eradykację zakażenia przez antybiotyki. Przerośnięty migdałek dodatkowo utrudnia oczyszczanie jam nosa z wydzieliny, sprzyjając tym samym utrzymywaniu się zakażenia.

W przypadkach, gdy adenotomia (usunięcie migdałka gardłowego) nie przynosi oczekiwanych rezptatów, kolejnym krokiem terapeutycznym jest przeprowadzenie czynnościowej endoskopowej operacji zatok (tzw. FESS – functional endoscopic sinus surgery). Operacja ta polega na otwarciu przestrzeni zatok sitowych oraz poszerzeniu naturalnych ujść pozostałych zatok (szczękowych, czołowych, klinowych), które zajęte są procesem zapalnym. Operacja przeprowadzana jest wewnątrznosowo (bez cięć zewnętrznych) z wykorzystaniem optyk endoskopowych i mikronarzędzi. Przed operacją niezbędne jest wykonanie tomografii komputerowej celem zaplanowania odpowiedniego zakresu operacji.

Obraz z tomografii komputerowej stanowi dla chirurga swoistą „mapę drogową”, która ułatwia mu orientację w operowanej przestrzeni i minimalizuje ryzyko uszkodzenia przylegających struktur (oczodołu, podstawy przedniego dołu czaszki, itd.). W trudnych przypadkach bezpieczeństwo operacji można zwiększyć stosując urządzenie do nawigowania narzędzi w oparciu o badania obrazowe (tzw. nawigacja śródoperacyjna). Odpowiednie doświadczanie chirurga i nowoczesny sprzęt chirurgiczny zapewniają wysoki stopień bezpieczeństwa dziecka podczas leczenia chirurgicznego.