Części zdania to jeden z trudniejszych tematów z jakimi trzeba się zmierzyć na lekcjach języka polskiego. Trzeba go bardzo dobrze zrozumieć, bo wprowadza wiele pojęć, które w przyszłości okażą się bardzo ważne. Czym są części zdania i co musisz wiedzieć o każdej z nich, żeby nie dać się zaskoczyć na klasówce?
Czym są cześć zdania?
Na samym początku wyeliminujmy wszelkie nieporozumienia. Części zdania to nie to samo co części mowy. O częściach mowy uczyliście się dużo wcześniej na samym początku podstawówki, gdy uczyliście się czym są rzeczowniki, przymiotniki i czasowniki.
Części mowy opisują rodzaje słów, które możemy napotkać w języku polskim, podczas gdy części zdania opisują funkcje, jakie te słowa mogą pełnić w danym zdaniu. Spokojnie, wszystko wyjaśnimy w dalszej części tekstu. Najpierw przedstawmy te tajemnicze części zdania, o których mówimy:
- orzeczenie
- podmiot
- przydawka
- dopełnienie
- okolicznik
Żeby określić, jakie funkcje pełni każde słowo w zdaniu, będzie trzeba rozłożyć to zdanie i zbadać je element po elemencie.
1. Zaczniemy od tego, że znajdziemy w zdaniu orzeczenie i podmiot. Są to dwie najważniejsze części zdania.
Orzeczenie opisuje czynność jaka jest wykonywana, podczas gdy podmiot opisuje, kto ją wykonuje. Weźmy sobie przykładowe zdanie:
- Mój młodszy brat wygrał dziś główną nagrodę.
Orzeczeniem w tym zdaniu jest "wygrał" - czasownik ten opisuje czynność, jaka została wykonana. Podmiotem w tym zdaniu jest "brat", ponieważ to o nim mówimy – to on wygrał.
2. W naszym przykładowym zdaniu zostało nam pięć słów do opisania. Zacznijmy od słów opisujących w tym zdaniu podmiot, czyli od "mój" i "młodszy".
Te dwa słowa to przydawki. Przydawki opisują rzeczowniki, czyli odpowiadają na pytania: jaki? który? czyj? ile? czego? z czego? Przydawki tworzą z rzeczownikami (w tym przypadku z naszym podmiotem) pary, np.: młodszy brat, mój brat.
W naszym przykładowym zdaniu jest jeszcze jedna przydawka. Widzisz ją już? Jeśli tak to świetnie, jeśli nie, nie przejmuj się – zaraz do niej dojdziemy.
3. Zajmijmy się teraz słowami, które w naszym zdaniu opisują orzeczenie. Ponownie dobierzmy te słowa w pary z orzeczeniem i spróbujmy zobaczyć na jakie pytania odpowiadają. Zacznijmy od "wygrał nagrodę". Słowo "nagrodę" jest w tym zdaniu dopełnieniem. Daje nam dodatkowe informacje o czynności, którą omawiamy. Dopełnienia odpowiadają na pytania: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? z kim? z czym? o kim? o czym? Wygrał co? Wygrał nagrodę.
Drugie słowo opisujące orzeczenie to "dziś". Jest to okolicznik. Okoliczniki odpowiadają na pozostałe pytania np.: jak? gdzie? Kiedy? Po co? Dlaczego? Pod jakim warunkiem? Przez to, że jest to tak ogólne pojęcie, opisujące wiele różnych rzeczy, zwykle musimy podać rodzaj okolicznika. Dziś jest okolicznikiem czasu, bo opisuje czas, w którym dana czynność się dzieje. Możemy wyróżnić też np.: okoliczniki miejsca, okoliczniki przyczyny, okoliczniki celu.
4. W naszym zdaniu zostało jeszcze jedno słowo. Nie opisuje ono ani orzeczenia, ani podmiotu. Jest to słowo "główną" (Mój młodszy brat wygrał dziś główną nagrodę). Prawdopodobnie już się domyśliłeś, że jest to brakująca przydawka, o której pisaliśmy wcześniej. Choć nie można jej połączyć z orzeczeniem lub podmiotem, łatwo stwierdzić, że służy do opisania rzeczownika, a więc jest przydawką.
Tak oto analizujemy zdania. Warto, żebyś dokładnie zrozumiał na czym polega ten proces, bo od tego zależy jak później poradzisz sobie z rysowaniem wykresów bardziej zaawansowanych zadań, np.: analizy zdań złożonych.
Czytaj również: Wykresy zdania - czym jest rozbiór logiczny zdania, jak zrobić wykres zdania?
Zdania podrzędne: rodzaje zdań podrzędnie złożonych
Zaimek - czym jest zaimek, na jakie odpowiada pytania i kiedy używa się zaimków?
