Odmiana przez przypadki wymaga znajomości języka polskiego na wysokim poziomie. Zacznijmy od tego, czym są przypadki - to kategoria gramatyczna, przez którą odmieniają się rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki oraz imiesłowy.
Spis treści
- Przypadki w języku polskim
- Kłopoty z odmianą przez przypadki
- Nietypowa odmiana rzeczowników
- Odmiana nazwisk i nazw własnych
Przypadki w języku polskim
W języku polskim mamy następujące przypadki:
- M. - mianownik (kto? co?),
- D. - dopełniacz (kogo? czego?) - w domyśle: nie ma?,
- C. - celownik (komu? czemu?) - w domyśle: komu, czemu przyglądam się?,
- B. - biernik (kogo? co?) - w domyśle: kogo lub co widzę?,
- N. - narzędnik (z kim? z czym?) - w domyśle: z kim idę?,
- Msc. - miejscownik (o kim? o czym?) - w domyśle: o czym myślę?,
- W. - wołacz (o!).
Warto zwrócić uwagę na wołacz, który jako jedyny nie ma pytania. Najczęściej stosuje się go w zwrotach bezpośrednich, zawołaniach, apostrofach. Często ma taką samą formę jak mianownik.
Kłopoty z odmianą przez przypadki
Odmiana przez przypadki może sprawiać wiele kłopotu, zwłaszcza jeśli mamy problem z poprawnym rozpoznaniem rzeczownika lub nadaniem my poprawnej liczby mnogiej. Zwróćmy uwagę na słowa, które mogą nastręczać trudności:
- odmiana zapożyczonych rzeczowników rodzaju nijakiego zakończonych na -o: logo, wideo - formy nieodmienne, tj. w każdym przypadku brzmią tak jak w mianowniku: to logo, z tym logo;
- rzeczowniki zakończone na -ota mają formę bez wymiany ó:o: flota - flot, ta psota - tych psot, ta nota - tych not. Wyjątek stanowią dwa wyrazy: cnota - cnót i sobota - sobót;
- rzeczowniki pochodzenia obcego o zakończeniach -oba, -oga, -oda mają formy bez wymiany: dioda - diod, synagoga - synagog, rota - rot, sofa - sof, doza - doz. Jednak i tu są wyjątki: garderoba - garderób, komora - komór, poza - póz, ta oda - tych ód, loża - lóż;
- e ruchome w odmianie wyrazów, czyli e wstawiane tylko do niektórych form przypadków, np. pies - psa, stopień - stopnia. Problemów może dostarczyć słowo kisiel, które nie zmienia tematu i zawsze występuje z e:w liczbie pojedynczej: M. kisiel, D. kisielu, C. kisielowi, B. kisiel, N. kisielem, Msc. o kisielu. W liczbie mnogiej: M. kisiele, D. kisieli, C. kisieli, B. kisielom, N. kisielami, Msc. o kisielach.
Nietypowa odmiana rzeczowników
- oko i ucho: mają one dwie formy mianownika liczby mnogiej. Wynika to z różnego znaczenia, oczy i uszy jako narządy, oka jako tłuszcz na zupie, ucha jako uchwyty torby: oczy, uszy - D. oko, ucho, N. - oczami, uszami; oka, ucha - D. ok, uch, N. - okami, uchami.
- rzeczownik widzimisię jest nieodmienny;
- ręka ma w miejscowniku liczby pojedynczej obok regularnej formy w ręce także formę w ręku, a w narzędniku liczby mnogiej dwie formy: rękami i rękoma.
Duży problem w odmianie przez przypadki może powodować właściwa postać mianownika liczby pojedynczej - tak, liczby pojedynczej! Np. formami poprawnymi są:
- mól (nie mol), ale w pozostałych przypadkach poza mianownikiem ó zmienia się w o: molami;
- soból (nie sobol) - tak samo ó:o;
- kłąb (nie kłęb) - w mianowniku ą, w innych przypadkach ę;
- żołądź (nie żołędź) - tak samo ą:ę.
Jak to bywa w języku polskim są wyjątki od tej reguły i bywa, że dwie formy mianownika są poprawne. Np.
- fosfor, potocznie fosfór;
- muchomor, potocznie muchomór;
- gąsior i gęsior;
- kąsek i kęsek;
- zaprzęg i zaprząg.
Odmiana nazwisk i nazw własnych
Należy pamiętać, że przed przypadki odmieniają się także nazwy własne, w tym nazwiska, nazwy geograficzne i inne. Warto tutaj wspomnieć, że zasadą, od której nie ma żadnego odstępstwa jest to, że nazwiska kobiece zakończone inaczej niż na -a, są nieodmienne, natomiast nazwiska męskie zakończone na inaczej niż na -a, nawet na spółgłoskę, są odmienne. Np.
M. Małgosia Mazurek Andrzej Mazurek
D. Małgosi Mazurek Andrzeja Mazurka
C. Małgosi Mazurek Andrzejowi Mazurkowi
B. Małgosię Mazurek Andrzeja Mazurka
N. Małgosią Mazurek Andrzejem Mazurkiem
Msc. o Małgosi Mazurek Andrzeju Mazurku
Uwaga! W dwuczłonowych nazwiskach męskich odmienne są zawsze oba człony nazwiska!
Czytaj również: Imiesłów - przymiotnikowy, przysłówkowy, bierny
Rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy. Czym się różnią od rodzaju żeńskiego, męskiego i nijakiego?
Czasownik: co to za część mowy? Pytania, rodzaje, odmiana, ćwiczenia
