Ze środków stylistycznych korzysta każdy użytkownik języka polskiego na co dzień, choć nie zdaje sobie z tego sprawy. Definicja skupia się jednak głównie na tym, że środki stylistyczne to środki artystycznego wyrazu, które są używane przede wszystkim w sztuce i mają na celu wywołanie u odbiorcy określonych i pożądanych emocji.
Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że podobny cel ma także używanie środków stylistycznych w wypowiedziach na co dzień. Warto więc nie tylko umieć rozpoznać je w literaturze, ale także potrafić z nich korzystać w codziennych rozmowach. Oto rodzaje środków stylistycznych.
Spis treści
- Czym są środki stylistyczne?
- Po co używa się środków stylistycznych?
- Rodzaje środków stylistycznych
- Najważniejsze środki stylistyczne - przykłady
Czym są środki stylistyczne?
Środki stylistyczne są określane także jako środki poetyckie lub środki artystycznego wyrazu. Już same te określenia mówią wiele o tym, czym dokładnie są środki stylistyczne.
To różne elementy języka, których zadaniem jest kształtowanie wypowiedzi w określony sposób. Mają wywołać różne efekty artystyczne, odczucia czytelnika lub słuchacza, a także zaprezentować ekspresję wypowiedzi.
Bez wątpienia najwięcej rodzajów środków stylistycznych znajdziemy w poezji, ale nie brakuje ich także w pozostałych rodzajach literackich
Po co używa się środków stylistycznych?
Środki stylistyczne są niezbędne do wyrażania uczuć, opisywania rzeczywistości, wywoływania określonych emocji u odbiorcy, pobudzania wyobraźni, a także przede wszystkim w literaturze do budowania świata przedstawionego oraz nastroju w danym utworze literackim. Środki stylistyczne stosuje się na różnych poziomach języka — na poziomie brzmienia, słownictwa, składni zdania, a także tworzenia wyrazu.
Czytaj również: Opis przeżyć wewnętrznych bohatera - jak napisać?
Lektury szkolne klasa 7 w roku szkolnym 2020/2021
Rodzaje środków stylistycznych
Ze względu na fakt, że środki stylistyczne stosuje się na różnych poziomach języka, wyróżniamy kilka ich rodzajów. Niektóre z nich łączą się ze sobą - np. zdrobnienia są zarówno słowotwórczymi środkami stylistycznymi, jak i leksykalnymi. Wśród nich mamy środki fonetyczne, słowotwórcze, leksykalne, składniowe oraz semantyczne (tropy).
- Fonetyczne środki stylistyczne dotyczą brzmienia, dlatego tu wyróżniamy onomatopeje (wyrazy dźwiękonaśladowcze), rym, rytm, eufonię, kakofonię oraz aliterację.
- Słowotwórcze środki stylistyczne to neologizmy artystyczne, zdrobnienia, zgrubienia, złożenia, figura etymologiczna (chodzi o zestawienie słów, które mają wspólne pochodzenie).
- Leksykalne środki stylistyczne to specjalne nacechowanie emocjonalne słownictwa, a także czerpanie np. z gwary i innych określonych obszarów językowych. Tu wymieniamy epitety, eufemizmy, archaizmy, hiperbolę, neologizmy, peryfrazy, porównania, zdrobnienia, zgrubienia.
- Składniowe środki stylistyczne, które charakteryzują się specjalnymi konstrukcjami składniowymi. Są to: anakolut, antyteza, apostrofa, elipsa, epifora, inwersja, paralelizm, powtórzenie, przerzutnia, pytanie retoryczne oraz wykrzyknienie.
- Semantyczne (tropy) środki stylistyczne to specjalne zestawienia słów, które tworzą nowe znaczenia. W tym przypadku chodzi o alegorię, animizację, epitety, hiperbolę, ironię, litotę, metaforę, metonimię, synekdochę, oksymoron, personifikację, symbol, a także porównanie.
- Fleksyjne środki stylistyczne to formy rzadkie czy archaiczne, np. "słowy", zamiast "słowami"
Najważniejsze środki stylistyczne - przykłady
Wyraźnie widać, że wiele z wyżej wymienionych środków stylistycznych wykorzystujemy na co dzień. Epitety towarzyszą nam przy opisywaniu rzeczywistości. Często sięgamy także po ironię, pytania retoryczne, hiperbolę, zdrobnienia, zgrubienia czy porównanie.
Mając świadomość, że środki stylistyczne nie dotyczą wyłącznie literatury, ale mają istotne zastosowanie w codziennych wypowiedziach, znacznie łatwiej jest je zapamiętać i poprawnie stosować. Które rodzaje środków stylistycznych są więc najważniejsze, najczęściej stosowane i co trzeba o nich wiedzieć?
- Epitet - najczęściej jest to przymiotnik określający rzeczownik. Ten środek stylistyczny wskazuje cechę opisywanej rzeczy, postaci, zjawiska, np. barwy, kształty czy charakter. Określa także stosunek wypowiadającego do przedmiotu, innej osoby czy zjawiska. Rzadziej występuje w postaci imiesłowów. Epitet wzbogaca wypowiedź, a także współtworzy styl całej wypowiedzi. Przykład: malinowy chruśniak, długie włosy, wilczy apetyt, grzeczne dziecko.
- Porównanie - jest to zestawienie dwóch osób, przedmiotów czy zjawisk ze względu na wspólną lub tylko podobną cechę w celu opisania jednej rzeczy na przykładzie drugiej przy pomocy łączników: jak, niby, jakby, niż. Przykład: zimny jak lód.
- Hiperbola - wyolbrzymianie. Ten środek stylistyczny polega na powiększaniu czy potęgowaniu danych zjawisk lub wydarzeń w sposób przesadny. Zadaniem hiperboli jest podkreślenie ogromu danego zjawiska, dramatyzowanie, koloryzowanie. Przykład: „Wylałam morze łez”, „umieram z bólu”.
- Metafora - to również przenośnia. Jest to zestawienie wyrazów, które osobno oznaczają co innego, ale w połączeniu nabierają całkiem nowego znaczenia, tworząc związek frazeologiczny. Metafory nie można odczytywać dosłownie. Warto wiedzieć, że przykładami metafor są metonimia, synekdocha, animizacja, personifikacja, oksymoron. Przykład metafory: "złote serce", "podzielę się z wami wiadomością"
- Oksymoron - to zestawienie dwóch wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu, czyli takich, które wzajemnie się wykluczają. Przykład: czarny śnieg, gorący lód.
- Personifikacja - czyli uosobienie. Jest to środek stylistyczny, który polega na przypisywaniu martwym rzeczom cech człowieka. W takim wypadku rzeczy nieożywione mogą zachowywać się jak ludzie. Przykład: „kot powiedział”, „chmura zapłakała”.
- Animizacja - to ożywienie, czyli przypisaniu rzeczom martwym cech istot żywych. Nieożywione rzeczy zyskują więc dynamikę. Przykład: „drzewo drgnęło”.
- Synekdocha - jest to określenie zjawiska lub przedmiotu tylko poprzez nazwanie jego części.Przykład: morderczy sztylet zamiast "broń", śmiertelnik zamiast "człowiek".
- Metonimia - jest to zastąpienie jednego wyrazu innym, ale pozostającym w związku z pojęciem, o które chodzi. Przykład: cała Warszawa zamiast "wszyscy mieszkańcy Warszawy".
- Eufemizm - to wyraz lub wyrażenie, które jest używane zamiast innego wyrazu lub wyrażenia w celu jego złagodzenia, zastąpienia treści niestosownej lub nieprzyzwoitej jego delikatniejszą wersją, nienazywającą rzeczy wprost. Eufemizmy używane są z przyczyn społecznych, religijnych czy ideologicznych. Przykład: Wyniesienie zamiast kradzież, mijanie się z prawdą zamiast kłamstwo.
- Neologizm - to nowy wyraz lub wyrażenie wcześniej nieużywane, nowotwór językowy obiegowy lub artystyczny. Wyraz przestaje być neologizmem, gdy na stałe wchodzi do systemu językowego. Przykład: długopis - kiedyś pisownik, krawat - zwis męski. Obecnie są to np. plażing, parawaning, jesieniara.
- Pleonazm - potocznie jest to „masło maślane”, czyli wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera treść, która pojawia się w drugiej części. Przykłady: okres czasu, cofać się do tyłu, wracać z powrotem, fakt autentyczny.
- Pytanie retoryczne - to pytanie, które zostaje zadane nie dla uzyskania odpowiedzi, ale w celu skłonienia do refleksji. To także pytanie, na które odpowiedź jest oczywista. Przykład: Czy ja mówię niewyraźnie?
- Zdrobnienie - to bardzo często stosowany środek stylistyczny, który tworzony jest za pomocą przyrostka, mającego pomniejszone znaczenie. Przykład: rączka, kotek.
- Zgrubienie - to przeciwieństwo zdrobnienia. Wyrazy tworzone są przy pomocy przyrostka, mającego znaczenie wzmocnione, powiększone. Przykład: kocur, cielsko, Hanka.
- Onomatopeja - to dźwiękonaśladownictwo, czyli naśladowanie głosów i odgłosów rzeczywistości przy pomocy środków językowych. Przykład: trzask, bum, muuu, buch.
- Apostrofa - uroczysty i podniosły zwrot do osoby, zjawiska lub przedmiotu. Przykład: "Litwo! Ojczyzno moja".
A teraz sprawdź swoją wiedzę na temat środków stylistycznych i rozwiąż nasz quiz!
Czytaj również: Rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy. Czym się różnią od rodzaju żeńskiego, męskiego i nijakiego?
