Styl romański rozwinął się we wczesnym średniowieczu – tworzono w nim od XI do XIII wieku. Nazwa nawiązuje do sztuki starożytnego Rzymu, ponieważ styl romański opiera się właśnie na wzorach rzymskich, ale również innych. Czym się charakteryzuje i jakie są cechy sztuki romańskiej i architektury romańskiej?
Spis treści
- Sztuka romańska - czym się charakteryzuje ten okres w sztuce?
- Cechy architektury romańskiej
- Rzeźba i malarstwo romańskie
Sztuka romańska - czym się charakteryzuje ten okres w sztuce?
Sztuka romańska, podobnie jak cała średniowieczna, była sztuką anonimową. Jej twórcy – architekci, malarze czy iluminatorzy (autorzy ilustracji w księgach) pracowali na chwałę bożą, nie dla własnej sławy, dlatego nie podpisywali swoich dzieł.
Sztuka romańska była ściśle związana z kościołem, który w średniowieczu pełnił ważną funkcję społeczną i był głównym fundatorem (obok władców i bogatego rycerstwa) zarówno budowli romańskich, jak i dzieł sztuki w tym okresie.
Sztuka romańska rozwinęła się w Europie, głównie we Włoszech i we Francji, ale dotarła do Polski wraz z chrześcijaństwem. Przyjęcie chrztu przez Mieszka I było pretekstem do budowania nowych świątyń i do sprowadzania z zachodu dzieł oraz twórców sztuki romańskiej.
i
Cechy architektury romańskiej
Architektura romańska to budowle sakralne (to kościoły, klasztory, baptysteria) i świeckie (zamki, warownie). Styl romański w architekturze charakteryzuje się ciężką bryłą z potężnymi murami i małymi oknami, które miały chronić przez najazdami z zewnątrz. Taki charakter obronny ma zarówno architektura sakralna, jak i świecka.
Zamki sytuowane były zwykle na wzgórzach, skąd z baszt i murów obronnych można było śledzić ruchy wrogów, i które utrudniały im dostęp do warowni.
Plany zamków warownych były różne, zazwyczaj zależne od naturalnego terenu, na którym były budowane zawsze jednak miały fosę, mury obronne i baszty.
i
Kościoły romańskie były budowane zwykle na planie bazyliki, czyli krzyża łacińskiego. Miały długi trójdzielny korpus (główna nawa i dwie po bokach), przecięty przed prezbiterium (miejsce, w którym znajduje się ołtarz) transeptem, czyli nawą poprzeczną (np. Opactwo Cystersów w Sulejowie). Nawa główna za prezbiterium zakończona była zwykle półokrągła absydą (np. Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu).
Kościoły średniowieczne były orientowane, czyli budowane tak, aby prezbiterium znajdowało się na wschodzie. Na skrzyżowanie naw lub obok nawy powstawała zwykle wieża kościelna.
i
Sklepienie kościoła i budowli świeckich było kolebkowe, czyli półokrągłe lub krzyżowe – nie były one wysokie i strzeliste (tak jak to będzie później w stylu gotyckim), lecz niskie i wymagające solidnego podparcia w postaci kolumn połączonych półokrągłymi łukami umiejscowionymi wzdłuż nawy.
Częstym planem kościołów romańskich był też plan okrągły – tzw. rotunda (np. Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie).
Charakterystyczne cechy architektury romańskiej to zakończone łukiem niewielkie okna. Do wnętrza prowadziły portale o szerokich zdobionych ościeżach, często cofających się w głąb ściany, zakończone półokrągłym tympanonem z przedstawieniem o tematyce religijnej.
i
Rzeźba i malarstwo romańskie
W średniowieczu sztuka świecka prawie nie istniała. Zarówno rzeźby, jak i malowidła poświęcone były tematyce religijnej i tworzony były z myślą o wyposażeniu i dekorowaniu kościołów, zamkowych kaplic czy komnat.
Taka tematyka odpowiadała ściśle celowi, jaki według średniowiecznej ideologii, miała poświęcić się sztuka. Obrazy i rzeźby miały być dla nieczytającego i niewykształconego ludu Biblia pauperem, czyli "Biblią ubogich", która miała uczyć ich w ten sposób prawd wiary chrześcijańskiej i przedstawiać wydarzenia zapisane w Biblii.
Rzeźba związana jest ściśle z architekturą. Wspomniane portale romańskie zdobione były tympanonami, w których umieszczano sceny biblijne, przedstawienia Chrystusa lub Maryi. Rzeźbami i płaskorzeźbami zdobione były również ołtarze zwykle kamienne lub drewniane, a niekiedy także kolumny (np. słynne kolumny w Strzelnie XII-XIII w.)
i
Malarstwo romańskie to głównie malarstwo ścienne, które powstawało na murach kościelnych, ale również zdobiło ściany zamków i budowli świeckich. Tematyka fresków również opierała się na biblii i prawdach wiary i miała zwykle charakter religijny.
W okresie romańskim nie znano jeszcze perspektywy, dlatego postaci malowane przez średniowiecznych artystów są płaskie i pozbawione głębi. Sceny są schematyczne, oderwane od otoczenie, w którym je przedstawiono.
Osobnym fragmentem malarstwa romańskiego są miniatury, czyli ilustracje ksiąg, które w tamtych czasach pisane i zdobione były ręcznie przez iluminatorów - zwykle mnichów.
Miniatury w Biblii, szałach czy modlitewnikach to piękne, bogato zdobione złotem i kolorami przedstawienia biblijne ilustrujące tekst księgi. Wyjątkowymi rysunkami ozdabiano również pierwsze litery rozpoczynjące tekst- tzw. Inicjały.
i
Czytaj również:
Rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy. Czym się różnią od rodzaju żeńskiego, męskiego i nijakiego?
Czym są głoski dźwięczne i bezdźwięczne? Jak je odróżnić?
