Pod względem logicznym czy znaczeniowym zdanie podrzędne uzupełnia treść zdania nadrzędnego – niejako odpowiada na ukryte w tamtym pytanie. Co jeszcze trzeba wiedzieć o zdaniu nadrzędnym i podrzędnym?
Spis treści:
- Zdania nadrzędne i podrzędne – kolejność w zdaniu: przykłady
- Zdanie złożone współrzędnie, podrzędnie, wielokrotnie…
- Zdania nadrzędne i podrzędne – układ w zdaniu: przykłady
- Zdania nadrzędne i podrzędne – czy na pewno?
- Czasownik to nie tylko orzeczenie
- Zdania nadrzędne i podrzędne – ćwiczenia
Zdania nadrzędne i podrzędne – kolejność w zdaniu: przykłady
Zacznijmy od kwestii kolejności zdania nadrzędnego [N] i podrzędnego [P] w zdaniu podrzędnie złożonym. Ponieważ – o czym była mowa na wstępie – zdanie nadrzędne to pod względem znaczeniowym główne zdanie składowe, a podrzędne służy uzupełnieniu treści zdania nadrzędnego, mogłoby się wydawać, że zdanie podrzędne zawsze będzie następowało po nadrzędnym. Przykład: Obudził się wreszcie [N], gdy było już zupełnie jasno [P].
Absolutnie nie ma jednak takiej reguły – kolejność zdań nadrzędnych i podrzędnych w zdaniach podrzędnie złożonych może być dowolna. Co więcej, szyk obu zdań częstokroć (ale nie zawsze!) łatwo odwrócić, nie zmieniając przy tym sensu całości i dokonując co najwyżej niewielkich korekt redakcyjnych, na przykład: Gdy było już zupełnie jasno [P], obudził się wreszcie [N].
Inne przykłady:
- Kto nie lubi górskich wycieczek [N], może plażować nad morzem [P]. / Może plażować nad morzem [P], kto nie lubi górskich wycieczek [N].
- Ten będzie miał władzę [P], kto zdobędzie pierścień [N]. / Kto zdobędzie pierścień [N], ten będzie miał władzę [P].
- On był dla mnie tym [N], kim ojciec dla syna [P]. / Kim ojciec dla syna [P], tym był dla mnie on [N].
- Musimy to zrobić [N], aby osiągnąć nasz cel [P]. / Aby osiągnąć nasz cel [P], musimy to zrobić [N].
Czytaj:
Przymiotnik: co to za część mowy? Pytania, stopniowanie, ćwiczenia
Przysłówek: co to za część mowy? Pytania, stopniowanie, ćwiczenia
Zdanie złożone współrzędnie, podrzędnie, wielokrotnie…
UWAGA! Niekiedy można usłyszeć o „zdaniu nadrzędnie złożonym”. Pamiętajmy, że każde zdanie złożone o dwóch zdaniach składowych, które nie jest zdaniem współrzędnie złożonym, to zdanie podrzędnie złożone. Kolejność zdań składowych (nadrzędnego i podrzędnego) nie ma tu znaczenia – nazwa struktury jest zawsze ta sama. Ale jeśli zdań składowych jest więcej niż dwa, mamy do czynienia ze zdaniem wielokrotnie złożonym.
Zdania nadrzędne i podrzędne – układ w zdaniu: przykłady
W powyższych przykładach każde zdanie nadrzędne i każde zdanie podrzędne stanowiło konstrukcyjną całość. W zdaniach podrzędnie złożonych zdarza się jednak często i tak, że zdanie podrzędne zostaje umieszczone wewnątrz zdania nadrzędnego (jako tzw. zdanie wtrącone) – można by powiedzieć, że przerywa jego szyk, aby dopowiedzieć jakąś informację. Zjawisko wynika z faktu, że zdania podrzędne, które przecież kategoryzujemy w odniesieniu do części zdania (jako podmiotowe, orzecznikowe, przydawkowe, dopełnieniowe i okolicznikowe), właśnie te części zdania zastępują.
Przykłady:
- Chłopak [N – 1a], którego dziś spotkałam [P – 2] , okazał się moim kolegą z przedszkola [N – 1b].
- Nikt [N – 1a], kogo tylko pytałem [P – 2], nie potrafił wskazać mi drogi [N – 1b].
- Tam [N – 1a], gdzie nad rzeką pyszniło się wzgórze [P – 2], książę zbudował zamek [N – 1b].
- Tego dnia [N – 1a], gdy mieliśmy wracać z wakacji [P – 2], nagle zniknął nasz pies [N – 1b].
- Marta [N – 1a], aby zarobić na upragniony kurs [P – 2], pracowała ciężko całe wakacje [N – 1b].
Pobierz ćwiczenia ze zdań nadrzędnych i podrzędnych w wygodnym formacie pdf.
Zdania nadrzędne i podrzędne – czy na pewno?
Za zdania podrzędnie złożone nietrudno by (choć błędnie!) uznać wiele spośród zdań pojedynczych rozwiniętych, czyli zdań pojedynczych bogatych w określenia (przydawki, dopełnienia, okoliczniki – właśnie te części zdania, które w pewien sposób zastępują zdania podrzędne w zdaniach podrzędnie złożonych).
Jak zatem odróżnić zdanie złożone (dowolne – złożone współrzędnie, podrzędnie lub wielokrotnie) od zdania pojedynczego rozwiniętego? To proste. Ponieważ o istnieniu zdania decyduje obecność orzeczenia (dlatego zdaniem jest np. Wyszedł. – złożone z samego orzeczenia, z podmiotem domyślnym „on”), w analizowanej strukturze musimy poszukać czasowników w formie osobowej (np. wyszedł), bezokolicznika (np. wyjść, wychodzić) lub imiesłowu przysłówkowego (np. wychodząc, wyszedłszy). Jeśli nawet w długim zdaniu znajdziemy tylko jedno orzeczenie, mamy do czynienia ze zdaniem pojedynczym; jeśli więcej – ze złożonym.
Czasownik to nie tylko orzeczenie
Należy jednocześnie pamiętać, że czasownik może występować w roli różnych części zdania, nie tylko orzeczenia – także podmiotu (np. Pływać jest przyjemnie; Spacerujący podziwiali krajobraz; Operowany wyzdrowiał), przydawki (np. Śmiejący się uczniowie wybiegli na przerwę; Wystraszył go szczekający pies), dopełnienia (np. Chciałabym śpiewać; Lubię tańczyć) lub okolicznika (np. Szedł zataczając się; Grał myląc nuty).
Co się z kolei tyczy orzeczenia, warto pamiętać, że czasownik może tu pełnić funkcję nie tylko typowego orzeczenia czasownikowego (np. Poszła do sklepu), także łącznika w orzeczeniu imiennym (np. Ania była/stała się/została najlepszą uczennicą) lub orzecznika w orzeczeniu imiennym (np. Dzieło zostało ukończone).
Warto wiedzieć, że oprócz typowych – omawianych – rodzajów zdania złożonego podrzędnie możemy spotkać struktury zawierające zdanie podrzędne rozwijające, które nie tyle uzupełnia treść zdania nadrzędnego, co wykorzystuje zdanie nadrzędne jako punkt wyjścia, właściwie kontynuuje je (rozwija), a nie wzbogaca o dodatkową, odrębną treść, np. Dostałem wczoraj pocztówkę od koleżanki, co ogromnie mnie ucieszyło. Jak widać, w zdaniu podrzędnym rozwijającym (co ogromnie mnie ucieszyło) nie ma podmiotu – jego rolę odgrywa całe zdanie nadrzędne.
Zdanie złożone z podrzędnym rozwijającym może się mylić ze zdaniem podrzędnie złożonym przydawkowym (np. Pocztówka, którą dostałem od koleżanki, ogromnie mnie ucieszyła). Aby odróżnić jedno od drugiego, warto sobie zadać pytanie, czy zdanie podrzędne wprowadza własną treść, jakiś dodatek, uzupełnienie (jak w podrzędnie złożonym przydawkowym – np. wyjaśnienie, że chodzi o tę pocztówkę, którą bohater otrzymał od koleżanki), czy rozwija zdanie nadrzędne, kontynuuje myśl.
Zdania nadrzędne i podrzędne – ćwiczenia
Aby utrwalić wiedzę o zdaniach nadrzędnych i podrzędnych, rozwiąż poniższy quiz. Pamiętaj, że pytania odnoszą się także do zdań podrzędnie złożonych.
Pobierz ćwiczenia ze zdań nadrzędnych i podrzędnych w wygodnym formacie pdf.
Sprawdź także:
Zdania podrzędne i współrzędne: przykłady, ćwiczenia
