Spis treści:
- Na jakie pytania odpowiada przymiotnik?
- Odmiana przymiotnika
- Podział przymiotników
- Stopniowanie przymiotników
- Opisowe stopniowanie przymiotnikówe
- Przymiotnik – ćwiczenia
Na jakie pytania odpowiada przymiotnik?
W tradycyjnym ujęciu, stosowanym także w nauce szkolnej, przyjmuje się, że przymiotnik to odmienna część mowy, która w mianowniku liczby pojedynczej odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie?, a także – czyj?, czyja?, czyje? oraz który?, która?, które?.
I rzeczywiście – przymiotnik określa czy precyzuje wspomniane istoty żywe, rzeczy, zjawiska, pojęcia i stany. Nie zawsze jednak da się go w prosty sposób powiązać z którymkolwiek z przytoczonych pytań.
Odmiana przymiotnika
Wszystkie przymiotniki rdzennie polskie lub mocno zakorzenione w naszym języku odmieniają się przez przypadki (podobnie jak rzeczowniki) oraz przez liczby i rodzaje (liczba pojedyncza – rodzaj męski, żeński, nijaki; liczba mnoga – rodzaj męskoosobowy, do którego zaliczają się przymiotniki występujące w l. poj. w rodzaju męskim, oraz rodzaj niemęskoosobowy, do którego zaliczają się pozostałe). Przymiotnik zapożyczony z innego języka nie musi się jednak odmieniać (np. mini, khaki, super).
Czytaj: Jak pomóc dziecku z dysleksją?
Rzeczownik: co to za część mowy i na jakie odpowiada pytania?
Przysłówek: pytania, stopniowanie, ćwiczenia
Liczebnik: rodzaje, odmiana, ćwiczenia
Podział przymiotników
Współczesna gramatyka języka polskiego wyodrębnia przymiotniki w oparciu o ich funkcję w zdaniu. Istotną pomocą w rozpoznawaniu ich może się stać tradycyjna typologia, dzieląca przymiotniki na trzy grupy. Nie trzeba znać ich na pamięć, ale warto je przeanalizować, aby lepiej zrozumieć zadania, jakie spełnia przymiotnik.
- Przymiotniki jakościowe
Wskazują na takie ich cechy, jak np. forma czy kształt (okrągły, podłużny), rozmiar (duży, mikroskopijny, ale też nieodmienny mini czy maxi), smak (słodki, słony), kolor (biały, zielony, także nieodmienny khaki czy ecru), temperaturę (chłodny, lodowaty, także nieodmienne frappé – o kawie mrożonej) itp. Co ważne, cechy te mogą one występować w mniejszym lub większym natężeniu (nasileniu, intensywności). W konsekwencji określające je przymiotniki jakościowe na ogół podlegają stopniowaniu (np. miły, milszy, najmilszy).
- Przymiotniki relacyjne
Wskazują na cechę czy właściwość wyróżniającą dany obiekt lub zjawisko spośród innych, a związaną z jego relacją do innego przedmiotu (np. wyrób fabryczny – bo pochodzący z fabryki; tort czekoladowy – bo wykonany z wykorzystaniem czekolady; płaszcz jesienny – bo przeznaczony na czas jesieni).
Przymiotniki te mogą się odnosić np. do materiału, z którego wykonano dany przedmiot (marmurowa rzeźba, drewniana ławka), charakteru substancji czy przedmiotu (farba olejna, program komputerowy), rodzaju czynności (płatność bezgotówkowa, zakupy internetowe), czasu (olimpiada zimowa) czy miejsca (bulwar nadwiślański).
Ponieważ cechy wyrażane za pomocą przymiotników relacyjnych z natury rzeczy nie mają mniejszego czy większego natężenia (można jedynie stwierdzić, że obiekt, osoba itp. daną cechę czy właściwość ma – albo jej nie ma), to i przymiotników tych nie da się stopniować.
- Przymiotniki dzierżawcze
Wskazują, do kogo należy dana rzecz, od kogo ta rzecz pochodzi albo z kim się wiąże, np. Ewangelia Łukaszowa (tzn. napisana przez św. Łukasza), hiobowa wiadomość (biblijny frazeologizm określający złe wieści), ojcowska przestroga (także gdy chodzi o charakter przestrogi, a nie o osobę udzielającą jej), babcine pierogi (również gdy tak pyszne jak u babci, choć nie przez nią lepione), kocie oczy (także jako określenie pięknego kształtu oczu człowieka), mysia nora (również w wyrażeniu schować się do mysiej nory, czyli ukryć się przed światem), koński ogon (także jako rodzaj fryzury), rybia łuska (również jako określenie np. układu dachówek lub modnego motywu dekoracyjnego).
Stopniowanie przymiotników
Jak już wiemy, wbrew popularnej opinii nie każdy przymiotnik można stopniować, zasadniczą część jednak tak. Najczęściej przymiotniki stopniuje się poprzez odpowiednie przedrostki i przyrostki, czyli cząstki poprzedzające rdzeń wyrazu, np. ładny, ładniejszy, najładniejszy.
Niekiedy w związku z procesem stopniowania zmienia się temat wyrazu, np. duży, większy, największy; zły, gorszy, najgorszy.
Opisowe stopniowanie przymiotników
Istnieje ponadto tzw. opisowy sposób stopniowania przymiotników, wykorzystywany m.in. wówczas, gdy chcemy stopniować przymiotniki w dosłownym znaczeniu niestopniowalne, jednak użyte w zdaniu w sposób metaforyczny.
Wtedy do stopniowania przymiotników wykorzystujemy przysłówki bardziej i najbardziej, np. drewniany w rozumieniu drętwy (np. aktor) – drewniany, bardziej drewniany, najbardziej drewniany (najgorszy z całej obsady filmu).
Opisowe stopniowanie przymiotników przydaje się także do wyrażania różnic trudnych do uchwycenia, np. ktoś jest muzykalny, ktoś jest jeszcze bardziej muzykalny, ale najbardziej muzykalny wydaje się jeszcze kto inny.
Opisowe stopniowanie przymiotników stosowane jest też w przypadku stopniowania ujemnego, tzn. takiego, gdy dana cecha jest nie wzmacniana, a osłabiana.
Przykłady: ciekawy, mniej ciekawy, najmniej ciekawy.
Zobacz: Nie z przysłówkami – zasady pisowni i przykłady
Nie z czasownikami - jak prawidłowo piszemy nie z czasownikami?
Nie z przymiotnikami – zasady pisowni i ćwiczenia
Nie pomyl!
W wielu przypadkach poprawne jest stopniowanie przymiotników zarówno za pomocą przedrostka (tzw. proste), jak i stopniowanie opisowe, np. miły, milszy, najmilszy/miły, bardziej miły, najbardziej miły.
Wybór jednej lub drugiej metody zależy wówczas od kontekstu – na ogół powiemy „najmilszy”, ale „najbardziej miły” okaże się nieodzowny w zdaniu „Najbardziej z nich dwóch miły był jej Piotr”. Niepoprawne jest natomiast łączenie dwóch sposobów stopniowania (konstrukcje typu „bardziej milszy”).
Przymiotnik – ćwiczenia
1. Wskaż użyte w tekście przymiotniki
Mała Ala ma pięknego czarnego kota Onyksa. Onyks jest duży, a właściwie wysoki i długi, ale chudy. To dlatego, że kiedy tylko nie pada, Onyks biega po ogrodzie, wspina się na najwyższe drzewa i goni z zaprzyjaźnionymi psami.
Kot Ali ma też wielkie okrągłe żółte oczy, jeszcze większe szpiczaste uszyska, a co najważniejsze – złote serce. Onyks to najbardziej pogodny, towarzyski, cierpliwy i łagodny kot, jakiego znam!
2. Podaj 3 przykłady przymiotnika nieodmiennego
(np. mini, maxi; super, top, mega; khaki, ecru; frappé, macchiato – i inne zapożyczone, które weszły do powszechnego użycia w języku polskim)
3. Zaproponuj antonimy (przymiotniki o przeciwstawnym znaczeniu) dla słów:
niemądry, stary, ciemny, zły, tchórzliwy
4. Uzupełnij zdania (zaproponuj po dwa przymiotniki):
Polskie góry są … i …
Strażacy, policjanci i żołnierze to ludzie … i …
Lubię mój pokój, bo jest … i …
5. Określ liczbę i rodzaj przymiotników:
Dojrzała gruszka
Małe dzieci liczba mnoga
Najlepsi przyjaciele
Sławne piosenkarki
6. Odmień przymiotnik podany w nawiasie i określ jego przypadek
Wybraliśmy się do kina na (zabawny) … komedię.
Pomagałem mojej (pracowity) … mamie.
Lubię się bawić z (wielki) … kotem Ali.
Zjadłbym (słodki) … ciasta.
