Historia i teraźniejszość, to przedmiot, który od 1 września 2022 zastąpi wiedzę o społeczeństwie w szkołach ponadpodstawowych (w liceum, technikum oraz szkołach branżowych) w zakresie podstawowym. Wiedza o społeczeństwie w zakresie rozszerzonym w tych szkołach pozostaje bez zmian.
Program nauczania tego przemiotu jest w toku konsultacji, ale MEiN opublikowało już projekt ustawy zawierający projekt podstawy programowej HiT.
Minister Czarnek uzasadniał wprowadznie nowego przedmiotu tym, że potrzebny jest przedmiot, który będzie uczył o historii drugiej połowy XX wieku i początku XXI w.
- Chcemy dotrzeć do wszystkich z informacjami, prawdą, na temat tego, co działo się od drugiej wojny światowej do początku XXI wieku, bo znajomość najnowszej historii jest warunkiem rozumienia rzeczywistości - podkreślił.
Spis treści
- Historia i teraźniejszość - podstawa programowa
- Wiedza o podstawach życia społecznego
- Świat i Polska w latach 1945–1956
- Sugerowany sposób realizacji podstawy programowej HiT
- Świat i Polska w latach 1956–1970
- Świat i Polska w latach 1970–1980
- Świat i Polska w latach 1991–2001
- Świat i Polska w pierwszych dwóch dekadach XXI wieku
Historia i teraźniejszość - podstawa programowa
W projekcie opublikowanym na stronie rządowego centrum legislacji czytamy między innymi, że "realizacja przedmiotu historia i teraźniejszość wymaga:
I. Uzyskania przez ucznia znajomości podstawowych zasad życia społecznego, w tym fundamentów państwa i prawa.
II. Nabycia przez ucznia umiejętności odróżniania w życiu społecznym tego, co trwałe, od tego, co zmienne, a także tego, co uniwersalne, od tego, co partykularne i związane z tradycjami lokalnymi.
III. Uzyskania przez ucznia orientacji w dokonujących się w dziejach najnowszych Polski i świata przemianach w życiu narodów i państw, w pojęciach i doktrynach politycznych i prawnych, w kulturze życia codziennego, komunikacji społecznej i kulturze politycznej, w instytucjach międzynarodowych.
IV. Ćwiczenia przez ucznia umiejętności interpretacji źródeł odnoszących się do życia społecznego wczoraj i dzisiaj, budowania własnych wypowiedzi na temat zagadnień życia społecznego, formułowania ocen i ich uzasadniania, udziału w debacie – z myślą o własnym rzetelnym i twórczym udziale w życiu publicznym.
W sekcji Treści nauczania – wymagania szczegółowe czytamy, jaką wiedzę i umiejętności powinien mieć uczeń:
Wiedza o podstawach życia społecznego
Uczeń:
1) wyjaśnia dlaczego człowieka rozumie się w tradycji jako „istotę społeczną” (animal sociale) oraz jakie znaczenie ma życie społeczne dla rozwoju i życiowego spełnienia (szczęścia) człowieka;
2) wyjaśnia w jaki sposób rozwijana w nowożytności koncepcja „umowy społecznej” różni się od tradycyjnego pojmowania naturalności więzi społecznych;
3) umie podać klasyczne określenie dobra wspólnego (bonum commune) oraz wyjaśnia jakim zmianom podlega ono w doktrynach liberalnych i kolektywistycznych (totalitarnych);
4) wyróżnia podstawowe sposoby realizacji społecznego bytu człowieka, oparte na komplementarności swych członków: rodzinę, państwo i związki państw; umie przedstawić specyfikę każdego z nich;
5) wyróżnia wspólnoty i grupy tworzące się na podstawie podobieństwa pochodzenia, kultury, sposobu życia i interesów, w tym zarówno narody, jak i inne grupy społeczne znajdujące się wewnątrz podstawowych społeczności ludzkich (np. klasy i warstwy społeczne, grupy zawodowe, wyznaniowe, narodowościowe);
6) potrafi wyjaśnić proces tworzenia się narodu oraz różnorodność kontekstów znaczeniowych tego pojęcia; wyjaśnia na czym polega patriotyzm oraz czym różni się od szowinizmu i kosmopolityzmu;
7) wyjaśnia znaczenie organizacji celowych (np. organizacje polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia) tworzonych przez ludzi dla realizacji ich wspólnych interesów i zadań;
8) wyjaśnia charakter wspólnot religijnych, ich odmienności związane z treścią wiary, kultem, nauczaniem moralnym i organizacją;
9) charakteryzuje państwo jako zorganizowane społeczeństwo (res publica) i wyjaśnia jakie są podstawowe zadania państwa wobec jego obywateli oraz obowiązki obywateli względem ich państwa;
10) potrafi wymienić i scharakteryzować podstawowe atrybuty państwa oraz wyjaśnia na czym polega racja stanu;
11) potrafi objaśnić różne modele relacji kościołów i związków wyznaniowych z państwem, zwłaszcza obecne w tradycji I i II Rzeczypospolitej;
12) umie przedstawić zarówno klasyczną typologię ustrojów politycznych, ze względu na stosunek do dobra wspólnego i na sposób rządu (monarchia, arystokracja, demokracja oraz tyrania, oligarchia i ochlokracja), jak i współczesne przeciwstawienie demokracji i totalitaryzmu;
13) potrafi wyjaśnić na czym polega demokracja – zarówno w wersji klasycznej (jako sposób wyznaczania rządzących), jak i w wersji liberalnej (jako polityczny wyraz „suwerenności ludu”);
14) rozumie istotę prawa, potrafi wyjaśnić czym jest prawo stanowione (lex) i jego uwarunkowanie od uprawnień (ius) obecnych w niepisanych standardach, niezależnych od władzy prawodawczej; wie na czym polega różnica między pozytywistyczną a prawnonaturalną koncepcją prawa;
15) wyjaśnia podstawy i treść „praw człowieka” oraz ich związek z dziedzictwem cywilizacji zachodniej (inspiracje płynące z chrześcijaństwa oraz z sięgającej czasów grecko-rzymskich nauki o prawie naturalnym);
16) charakteryzuje sprawiedliwość jako moralny fundament ładu społecznego, potrafi wyróżnić sprawiedliwość społeczną, rozdzielczą i wymienną;
17) rozumie znaczenie roztropności, społecznej komunikacji, sporu, kompromisu, solidarności i pokoju społecznego;
18) przedstawia powody tworzenia się związków międzypaństwowych i charakteryzuje unie państw na przykładzie nowożytnych dziejów Europy, odróżnia je od naturalnego pokrewieństwa narodów należących do określonych wspólnot kulturowych (np. narody Europy łacińskiej).
Świat i Polska w latach 1945–1956
Uczeń:
1) charakteryzuje konsekwencje polityczne, społeczne i kulturowe II wojny światowej dla świata;
2) potrafi zastosować swoją wiedzę o relacjach i związkach państw do charakterystyki celów i zasad Organizacji Narodów Zjednoczonych, opisuje jej strukturę (główne organy i wybrane organizacje wyspecjalizowane), przedstawia mocne i słabe strony jej funkcjonowania;
3) potrafi zastosować swoją wiedzę o różnicach między demokracją i totalitaryzmem do scharakteryzowania odmienności ustrojów państw zachodnich i państw bloku sowieckiego;
4) potrafi wyjaśnić skąd wzięło się i w jakim sensie było używane pojęcie „zimnej wojny” oraz „żelaznej kurtyny” oraz przedstawia główne pola konfrontacji zimnowojennej;
5) wyjaśnia znaczenie powstania NATO i Układu Warszawskiego;
6) na przykładzie państw zachodnich charakteryzuje różnice programowe rządów socjaldemokratycznych, chadeckich, konserwatywnych i liberalnych w dziedzinie polityki społecznej, gospodarczej i wartości;
7) wyjaśnia czym był „cud gospodarczy” w RFN i jakie znaczenie miał tzw. plan Marshalla;
8) potrafi zastosować swoją wiedzę o związkach państw i pokrewieństwie narodów do charakterystyki początków integracji europejskiej na polu gospodarczym i politycznym (do 1957 roku), ze wskazaniem jej powodów ideowych (chrześcijański światopogląd „Ojców Założycieli”), kulturowych (bliskość narodów europejskich) oraz politycznych (obawa przed ekspansją sowiecką, przygotowanie się na odbiór amerykańskiej pomocy w ramach tzw. planu Marshalla, rozwiązanie „problemu niemieckiego” przez integrację gospodarki RFN z innymi gospodarkami zachodnimi);
9) potrafi zastosować swoją wiedzę o doktrynie praw człowieka do scharakteryzowania praw i wolności podanych w Powszechnej deklaracji praw człowieka ONZ z 1948 roku i Europejskiej konwencji praw człowieka Rady Europy z 1950 roku oraz ograniczeń w ich wykonywaniu i związanych z nimi obowiązków;
10) charakteryzuje znaczenie przejęcia władzy w Chinach przez komunistów w 1949 roku oraz system rządów Mao Zedonga (największe ludobójstwo po 1945 roku w czasie „wielkiego skoku”, prześladowanie religii);
11) wyjaśnia znaczenie powstania państwa Izrael dla sytuacji na Bliskim Wschodzie i dla polityki międzynarodowej;
12) charakteryzuje genezę i zasady syjonizmu oraz islamizmu;
13) charakteryzuje skutki II wojny światowej dla Polski, konfrontując polskie cele wojenne z 1939 roku z sytuacją polityczno-wojskową na ziemiach polskich od 1945 roku;
14) potrafi zastosować swoją wiedzę o państwie i jego atrybutach do problemu niepodległości Polski oraz sytuacji polskiej państwowości i polityki w kraju i na emigracji po 1945 roku;
15) potrafi wyjaśnić pojęcie „okupacji przez przedstawiciela” na przykładzie modelu kontroli Polski Ludowej przez Związek Sowiecki;
16) charakteryzuje najważniejsze mechanizmy sowietyzacji Polski w latach 1945–1956 (terror, propaganda, gospodarka planowa, rządy monopartyjne, przynależność do partii komunistycznej jako jedyna ścieżka kariery zawodowej i dobrobytu materialnego);
17) przedstawia powojenną odbudowę kraju, zagospodarowanie i integrację Ziem Zachodnich, procesy industrializacji, charakteryzuje zmiany polskiej wsi w wyniku reformy rolnej i kwestię jej kolektywizacji na wzór sowiecki;
18) charakteryzuje rozmaite reakcje społeczeństwa polskiego na rządy komunistów w Polsce, w tym główne formy sprzeciwu i oporu przeciw komunizmowi (do 1956 roku), w formie walki zbrojnej, opozycji politycznej, pracy kulturowej, zaangażowania na bezspornych polach pracy dla kraju oraz oporu wobec państwowej ateizacji;
19) w kontekstach powstańczej walki „żołnierzy niezłomnych” (rtm. Witold Pilecki, płk. Łukasz Ciepliński, Danuta Siedzikówna ps. „Inka”) oraz postawy Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego (jego „non possumus” i internowanie w latach 1953–1956) potrafi opowiedzieć o różnych postaciach wierności zasadom i męstwa wobec prześladowców;
21) potrafi zastosować swoją wiedzę o grupach społecznych w dokonywaniu charakterystyki zmian zachodzących w okresie powojennym w strukturze społeczeństwa polskiego i składzie narodowościowym państwa;
21) charakteryzuje konstytucję PRL z 1952 roku, jej określenie suwerena („lud pracujący”), a także jej charakter propagandowy i fasadowość w stosunku do realnych rządów PZPR.
Świat i Polska w latach 1956–1970
Uczeń:
1) przedstawia okoliczności i zasady traktatów rzymskich z 1957 roku oraz charakteryzuje funkcjonowanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej;
2) wyjaśnia pojęcie dekolonizacji, wskazuje jej główne etapy i charakteryzuje blaski i cienie procesu dekolonizacyjnego;
3) charakteryzuje opór społeczeństw Europy Środkowej wobec komunizmu na przykładzie powstań antykomunistycznych w Berlinie (1953 rok) i na Węgrzech (1956 rok);
4) wyjaśnia na czym polegał przełom 1956 roku w Polsce, potrafi wskazać jego najważniejsze etapy (Poznański Czerwiec, Jasnogórskie Śluby Narodu, powrót Gomułki do władzy, uwolnienie Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego);
5) charakteryzuje proces „destalinizacji” i potrafi wskazać jej ograniczenia (na podstawie głównych tez „tajnego referatu” Chruszczowa z 1956 roku);
6) charakteryzuje zmiany w sposobie życia w krajach zachodnich wynikające z rozwoju technologii i mediów (telewizja), wzrostu zamożności społeczeństw, dorastania pokolenia powojennego; przedstawia ich odpowiedniki w krajach bloku sowieckiego;
7) wyjaśnia zjawisko „kultury masowej” i powstawanie w niej osobnego nurtu kultury młodzieżowej;
8) charakteryzuje zasady społecznej gospodarki rynkowej oraz „państwa dobrobytu”, przedstawia ich przykłady w odniesieniu do świata początku lat 60. XX wieku;
9) charakteryzuje przemiany społeczno-obyczajowe określane jako „rewolucja 1968 roku” (m.in. „rewolucja seksualna”) oraz ich intelektualne inspiracje (neomarksizm, „nowa lewica”);
10) charakteryzuje idee i ruchy pacyfistyczne; potrafi wskazać różnicę między ekologią a ekologizmem;
11) wyjaśnia na czym polegały przemiany w Kościele zainicjowane na Soborze Watykańskim II i w czasie tzw. reform posoborowych, ze szczególnym uwzględnieniem nauczania o relacjach Kościoła i świata;
12) opisuje główne pola zimnowojennej konfrontacji mocarstw w latach 1956–1970 (Niemcy/Berlin, Kuba, Wietnam); wyjaśnia pojęcie „wojen zastępczych”;
13) zna najważniejsze etapy wojen bliskowschodnich ze szczególnym uwzględnieniem „wojny sześciodniowej” z 1967 roku;
14) charakteryzuje przyczyny i przejawy antagonizmu sowiecko-chińskiego w latach 60. XX wieku;
15) wyjaśnia pojęcie „rewolucji kulturalnej”, wskazując na jej różne konteksty znaczeniowe (jaka jest różnica między chińską „rewolucją kulturalną” a tą na Zachodzie);
16) wyjaśnia znaczenie ideowo-moralne duszpasterskiego programu Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego (Jasnogórskie Śluby Narodu, Wielka Nowenna, obchody milenijne); potrafi wskazać zasługi Kościoła dla integracji Ziem Zachodnich z resztą Polski;
17) charakteryzuje sposoby walki reżimu PRL z Kościołem w latach 60. i 70. (w tym spychanie ludzi wierzących do statusu obywateli drugiej kategorii);
18) potrafi zastosować swoją wiedzę o różnych modelach relacji między związkami wyznaniowymi a państwem do wyjaśnienia komunistycznej polityki „rozdziału Kościoła od państwa”; wyjaśnia pojęcia: laicyzm, sekularyzm, indyferentyzm;
19) charakteryzuje przebieg tzw. wydarzeń 1968 roku w Polsce i ich różne konteksty (walka frakcyjna w PZPR z użyciem propagandy antysemickiej, wolnościowe dążenia narodu polskiego);
20) wyjaśnia czym była „praska wiosna” 1968 roku i interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji oraz wyjaśnia znaczenie terminu „doktryna Breżniewa”.
Świat i Polska w latach 1970–1980
Uczeń:
1) charakteryzuje przyczyny osłabnięcia pozycji Stanów Zjednoczonych Ameryki na świecie na początku lat 70. i wzrostu wpływów światowego obozu komunistycznego (porażka w Wietnamie, afera Watergate, kryzys energetyczny);
2) charakteryzuje konsekwencje wzrostu wpływów komunistycznych na świecie w latach 70. XX wieku (ludobójcza polityka „czerwonych Khmerów” w Kambodży, kubańscy „doradcy” w Afryce);
3) wyjaśnia przełomowe znaczenie zbliżenia Stanów Zjednoczonych Ameryki oraz Chin na początku lat 70.;
4) wyjaśnia na czym polegała „polityka odprężenia” (détente) w relacjach międzynarodowych w połowie lat 70.; wskazuje najważniejsze etapy porozumień rozbrojeniowych między Stanami Zjednoczonymi Ameryki a ZSRS;
5) wyjaśnia znaczenie postanowień Konferencji BWE w Helsinkach (1975 rok); charakteryzuje treść „pięciu koszyków” helsińskiej konferencji;
6) wyjaśnia na czym polegało przełomowe znaczenie „Ostpolitik” kanclerza Willy’ego Brandta;
7) charakteryzuje sposób rozliczenia się Niemiec z dziedzictwem rządów nazistowskich (przykłady pozytywne i negatywne: działalność Centrali Ścigania Zbrodni Hitlerowskich w Ludwigsburgu, kariera Heinza Reinefartha, sprawa reparacji i restytucji zagrabionych w Polsce dzieł sztuki);
8) charakteryzuje przebieg Grudnia 1970 roku i jego polityczne skutki (odejście Władysława Gomułki z funkcji szefa partii);
9) charakteryzuje rządy Edwarda Gierka (dobrobyt na kredyt, uległość wobec ZSRS, zmiany w konstytucji PRL w 1976 roku);
10) charakteryzuje główne przejawy opozycji w Polsce w latach 70.: Kościół katolicki i narodziny tzw. opozycji demokratycznej po protestach robotniczych w 1976 roku;
11) wyjaśnia znaczenie dla Polski i świata wyboru kardynała Karola Wojtyły na papieża.
V. Świat i Polska w latach 1980–1991. Uczeń:
1) charakteryzuje zmiany w programach zachodnich partii lewicowych i prawicowych widoczne w latach 70. i 80. oraz wzrost popularności programów wolnorynkowych i konserwatywno-liberalnych („nowa prawica”, neoliberalizm);
2) wyjaśnia znaczenie zwycięstwa Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii (1979 rok) i Ronlada Reagana w Stanach Zjednoczonych Ameryki (1980 rok) dla relacji Wschód – Zachód;
3) charakteryzuje główne przyczyny erozji systemu komunistycznego w latach 80. (wewnętrzne wady systemu, „rewolucja ducha” za „żelazną kurtyną”, twarda postawa Zachodu);
4) charakteryzuje zmiany zachodzące w Chinach po śmierci Mao Zedonga (rządy Deng Xiaopinga i początek „państwowego kapitalizmu”);
5) przedstawia proces powstawania ruchu społecznego „Solidarność”, jego charakter, cele i tradycje, do których się odwoływał, a także znaczenie dla Polski i świata;
6) przedstawia okoliczności i skutki wprowadzenia przez władze stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, formy walki reżimu PRL z wolnościowymi dążeniami Polaków (cenzura, „nieznani sprawcy”, Kopalnia Węgla Kamiennego „Wujek”, Lubin 1982 rok, zamordowanie Grzegorza Przemyka) oraz formy oporu Polaków wobec reżimu stanu wojennego;
7) charakteryzuje rolę Kościoła katolickiego w Polsce w okresie po wprowadzeniu stanu wojennego (pomoc wszystkim prześladowanym, kultura bez cenzury, msze za ojczyznę, osoba bł. ks. Jerzego Popiełuszki, pielgrzymki św. Jana Pawła II do Polski w 1983 i 1987 roku);
8) charakteryzuje przejawy kryzysu systemu komunistycznego w Polsce w latach 80 (niewydolność gospodarcza) oraz jego skutki w połączeniu z represyjną polityką „stanu wojennego” (emigracja wielu wykształconych i zaangażowanych społecznie Polaków);
9) charakteryzuje genezę i znaczenie programu „pierestrojki” Michaiła Gorbaczowa;
10) wyjaśnia pojęcie „uwłaszczenia nomenklatury” na przykładzie polityki rządu Mieczysława Rakowskiego (1988–1989);
11) charakteryzuje przebieg „jesieni narodów” w Europie Środkowej i Wschodniej; wskazuje na prekursorską rolę ruchu społecznego „Solidarność” oraz zainicjowanej przez św. Jana Pawła II „rewolucji ducha”;
12) przedstawia główne wydarzenia związane z przełomem 1989 roku w Polsce (Okrągły Stół, wybory 4 czerwca 1989 roku, wybór gen. Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta PRL, rząd Tadeusza Mazowieckiego); wyjaśnia pojęcie „wyborów kontraktowych”;
13) potrafi dokonać bilansu rządów komunistycznych w Polsce, wskazując na ich skutki w warstwie kultury, życia społecznego i gospodarczego;
14) charakteryzuje najważniejsze zmiany geopolityczne w najbliższym otoczeniu Polski w latach 1989–1991 (zjednoczenie Niemiec, rozpad Czechosłowacji oraz ZSRS), ze szczególnym uwzględnieniem powstania niepodległych państw bałtyckich, Ukrainy i Białorusi;
15) potrafi wyjaśnić pojęcia „dekomunizacji” i „lustracji” w kontekście prób wychodzenia z postkomunizmu, ujmuje te pojęcia na tle porównawczym uwzględniając przykłady Niemiec i Czechosłowacji;
16) wskazuje na czym polegała „transformacja” realizowana w Polsce po 1989 roku na przykładzie założeń oraz implementacji planu Sachsa – Balcerowicza;
17) wyjaśnia różnice między „prywatyzacją” a „reprywatyzacją”;
18) wyjaśnia znaczenie walki z korupcją dla kultury politycznej i efektywności gospodarczej państwa;
19) wyjaśnia pojęcie „społeczeństwa obywatelskiego” i potrafi wskazać na przykłady jego funkcjonowania w Polsce po 1989 roku;
20) charakteryzuje zmiany dokonane w konstytucji Polski w 1989 roku;
21) wyjaśnia pojęcie „demokratycznego państwa prawa”;
22) wyjaśnia znaczenie istnienia samorządu terytorialnego; charakteryzuje główne etapy jego odbudowy w Polsce po 1989 roku;
23) charakteryzuje genezę, przebieg i konsekwencje „wojny na górze” w 1990 roku (pierwsze powszechne wybory prezydenckie w 1990 roku i zwycięstwo Lecha Wałęsy).
Świat i Polska w latach 1991–2001
Uczeń:
1) charakteryzuje pojęcie „nowego światowego ładu” („New World Order”) i podaje przykłady jego funkcjonowania (I wojna w Zatoce Perskiej w 1990 roku);
2) charakteryzuje kolejne etapy integracji europejskiej (traktat z Maastricht, powstanie Unii Europejskiej, wprowadzenie waluty euro);
3) wyjaśnia blaski i cienie zmian politycznych w Afryce – zniesienie apartheidu w RPA, ludobójstwo w Rwandzie (1994 rok);
4) wyjaśnia pojęcie i różne konteksty globalizacji;
5) charakteryzuje znaczenie 1991 roku w najnowszej historii Polski (pierwsze wolne wybory parlamentarne, powołanie rządu Jana Olszewskiego);
6) wyjaśnia na czym polegała wizja budowy Trzeciej Niepodległości przedstawiona w Polsce w 1991 roku przez św. Jana Pawła II;
7) wyjaśnia przyczyny i konsekwencje objęcia władzy przez ugrupowania postkomunistyczne w Polsce w 1993 roku;
8) charakteryzuje główne postanowienia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (preambuła, relacje między najważniejszymi organami władzy, niezawisłość sądów i trójpodział władzy, prawa i obowiązki obywatela Rzeczypospolitej Polskiej, konstytucja o małżeństwie i rodzinie);
9) charakteryzuje sposób unormowania relacji między Rzeczpospolitą Polską i Kościołem katolickim w konkordacie z 1993 roku oraz między RP i innymi związkami wyznaniowymi na mocy tzw. ustaw kościelnych;
10) wyjaśnia pojęcie „organizacja pozarządowa”, potrafi wskazać przykłady organizacji pozarządowych (NGO) we współczesnej Polsce;
11) potrafi wymienić reformy w czasach rządów AWS i UW (1997–2001) oraz wyjaśnia znaczenie powstania Instytutu Pamięci Narodowej;
12) charakteryzuje znaczenie wstąpienia Polski do NATO w 1999 roku i Unii Europejskiej w 2004 roku;
13) charakteryzuje przejawy wzrostu globalnego znaczenia Chin w XXI wieku;
14) podaje przykłady wzrostu agresywnej polityki Rosji od czasu objęcia rządów przez Władimira Putina (Czeczenia, Gruzja, Ukraina); potrafi podać nowe formy rosyjskiego imperializmu („szantaż gazowy”, „wojna informacyjna”);
15) wyjaśnia pojęcie terroryzmu oraz przedstawia genezę i najważniejsze etapy „wojny z terroryzmem” (Afganistan, Irak);
16) charakteryzuje zjawisko prześladowań religijnych na przykładzie losu społeczności chrześcijańskich w różnych strefach świata.
Świat i Polska w pierwszych dwóch dekadach XXI wieku
Uczeń:
1) charakteryzuje główne zmiany kulturowe zachodzące w świecie zachodnim na przykładzie ekspansji ideologii „politycznej poprawności”, wielokulturowości, nowej definicji praw człowieka, rodziny, małżeństwa i płci; potrafi umieścić te zmiany na tle kulturowego dziedzictwa Zachodu ujętego w myśli grecko-rzymskiej i chrześcijańskiej;
2) potrafi wskazać na różnice między tolerowaniem a afirmowaniem zjawisk kulturowych i społecznych;
3) przedstawia kulturowe, społeczne i ekonomiczne konsekwencje rozwoju internetu i technologii cyfrowych;
4) wyjaśnia pojęcie komunikacji społecznej oraz „czwartej władzy”;
5) potrafi wskazać na czym polega wartość swobodnej wymiany opinii oraz potrafi opisać nowe formy ograniczenia wolności słowa w epoce cyfrowej;
6) charakteryzuje proces zmiany Unii Europejskiej w okresie po wstąpieniu Polski w jej struktury (wzrost pozycji Niemiec, zjawiska kryzysowe związane z imigracją, niestabilnością strefy euro, Brexitem, epidemią COVID-19; kontrowersje ideologiczne na forum instytucji unijnych);
7) wyjaśnia pojęcie postkomunizmu jako trwałej bariery rozwojowej i potrafi wskazać najważniejsze przyczyny jego kryzysu w Polsce po 2001 roku;
8) charakteryzuje różne wizje wyjścia Polski z postkomunizmu i wyjaśnia na czym polegało polityczne znaczenie 2005 roku w Polsce;
9) wyjaśnia, dlaczego katastrofę z dnia 10 kwietnia 2010 roku należy traktować jako największą tragedię w powojennej historii Polski (według oświadczenia polskich parlamentarzystów przyjętego podczas Zgromadzenia Posłów i Senatorów w dniu 13 kwietnia 2010 roku poświęconego uczeniu pamięci ofiar katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem);
10) charakteryzuje zmiany polityczne i gospodarcze w Polsce w latach 2010–2015;
11) potrafi wymienić największe skupiska Polaków na świecie, zna różnicę między pojęciem „Polonii” a „Polakami poza granicami kraju”;
12) potrafi wymienić osiągnięcia Polski po 1989 roku w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej;
13) potrafi wskazać i scharakteryzować najpoważniejsze wyzwania stojące przed Polską u progu trzeciej dekady XXI wieku (kryzys demograficzny, utrzymanie tożsamości kulturowej, koszty finansowe i społeczne „polityki klimatycznej”).
Sugerowany sposób realizacji podstawy programowej HiT
Dokument zaznacza, że podstawa programowa "nie jest programem nauczania i jako taka jest tylko kanwą, na której oparte są treści programów nauczania, podręczników i lekcji. Od nauczyciela, jego zaangażowania i współpracy z uczniami zależy efektywność poznawanej przez uczniów historii ostatnich dziesięcioleci.
"W związku z tym, że w ramach przedmiotu uczniowie będą nabywać wiedzę o najważniejszych przemianach kulturowych, politycznych, społecznych i gospodarczych w Polsce i na świecie po 1945 roku warto zapewnić uczniom spotkania z uczestnikami i świadkami omawianych wydarzeń (np. z działaczami ruchu społecznego „Solidarność”).
Warto również odwiedzić lokalne miejsca pamięci związane z omawianymi wydarzeniami, np. mogiły żołnierzy wyklętych, miejsca martyrologii (np. budynki dawnych katowni Urzędu Bezpieczeństwa), mogiły ofiar aparatu komunistycznego (np. grób bł. ks. Jerzego Popiełuszki), miejsca strajków i protestów społecznych. Należy również wykorzystać istniejącą bazę muzealną (np. Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku, Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL w Warszawie, Śląskie Centrum Wolności i Solidarności w Katowicach, Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu). Przy realizacji treści programowych przedmiotu warto korzystać z bogatej oferty edukacyjnej Instytutu Pamięci Narodowej.
W aspekcie dotyczącym edukacji obywatelskiej zalecane są spotkania uczniów z osobami zaangażowanymi w różnorodną działalność społeczną (np. wolontariusze w organizacjach pozarządowych).
Przy planowaniu wycieczek szkolnych warto zadbać o to, by w ich programie uwzględniać miejsca związane z najnowszą historią Polski. Odwiedzanie takich miejsc jak siedziba władz państwowych w Warszawie (Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej), plac Marszałka Józefa Piłsudskiego z Grobem Nieznanego Żołnierza, bramy Stoczni Gdańskiej, Kopalnia Węgla Kamiennego „Wujek” lub Poznańskich Krzyży pozwoli uczniom na poznanie historii w miejscach wydarzeń.
Należy zachęcać uczniów, aby dbali o miejsca pamięci we własnej szkole (np. izby pamięci, gabloty, gazetki, murale, strony internetowe). Przedmiot historia i teraźniejszość umożliwia i zachęca do poszukiwania źródeł historycznych we własnym otoczeniu młodego człowieka. Warto zachęcać uczniów do pielęgnowania historii własnej rodziny, miejscowości, czy lokalnej społeczności w której dorasta.
Należy wspierać młodzież w inicjatywach zabezpieczenia pamiątek rodzinnych i lokalnych, rejestrowania relacji świadków historii, tworzenia amatorskich filmów i audycji dotyczących historii najnowszej. Na kanwie omawianych tematów lub podczas obchodu rocznic narodowych można zorganizować prezentację niektórych artefaktów w szkole. Może to być doskonała okazja do wzbogacenia celebracji takich dni jak: Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych, Dzień Samorządu Terytorialnego, Narodowy Dzień Pamięci Poznańskiego Czerwca 1956, Dzień Papieża Jana Pawła II, Dzień Pamięci Ofiar Stanu Wojennego.
Na kanwie omawianych dziejów warto nawiązywać do lokalnych bohaterów.
Ważną inicjatywą jest nawiązywanie kontaktów z polskimi szkołami poza granicami naszego kraju. W ten sposób polska młodzież z kraju i zagranicy nawiązuje wzajemne relacje i odnosi się do wspólnego dziedzictwa narodowego.
Zważywszy na to, że w ramach przedmiotu omawiane są dzieje najnowsze, podczas lekcji warto korzystać z bogatych źródeł tekstowych, audiowizualnych oraz materiałów dydaktycznych dostępnych w internecie, które odpowiednio wkomponowane w lekcje wzbogacą przekaz historyczny.”
Pełen tekst projektu można przeczytać na https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12354559/katalog/12839786#12839786
