Według przyjętych norm rozwój mowy dziecka przebiega od narodzin do około 7. roku życia. Zdarza się jednak, że już niespełna roczny malec może wymagać wsparcia specjalisty w nabywaniu kolejnych etapów rozwoju mowy i komunikacji.
Spis treści
- Rozwój aparatu mowy w okresie prenatalnym
- Rozwój mowy dziecka w wieku 0-12 miesięcy
- Z niemowlakiem u logopedy – kiedy i dlaczego udać się na wizytę?
- Jak wygląda badanie logopedyczne niemowlaka?
- Diagnoza logopedyczna i co dalej?
Rozwój aparatu mowy w okresie prenatalnym
Podstawy nabywania umiejętności mówienia zaczynają się dużo wcześniej, bo już w okresie prenatalnym, tak zwanym przygotowawczym. U dziecka wykształcają się i zaczynają funkcjonować narządy mowy. Około 6. miesiąca życia płodowego dziecko zaczyna reagować na dźwięki, słyszy bicie serca matki, a także zapamiętuje brzmienie jej głosu.
Od 4. miesiąca odczuwa rytm w trakcie jej poruszania się. Od około czwartego miesiąca życia płodowego dziecko zaczyna także ssać swój kciuk, co jest pewnego rodzaju ćwiczeniem narządów mowy.
W okresie prenatalnym wykształcają się również pewne odruchy ruchowe, które są bazą do późniejszego opanowania takich czynności jak jedzenie, reakcje słuchowe i wzrokowe oraz wydawania pierwszych dźwięków.
Sprawdź: Kalendarz rozwoju płodu - jak rośnie maluszek w brzuchu mamy
Etapy rozwoju mowy u niemowlaka. Jak pomóc dziecku w prawidłowym rozwoju mowy?
Rozwój mowy dziecka w wieku 0-12 miesięcy
W pierwszych dwóch, trzech miesiącach po narodzinach, dziecko trenuje swój tor głosowy oraz narządy artykulacyjne poprzez krzyk, płacz, postękiwanie- głównie są to symptomy jego potrzeb fizjologicznych (np. głód, dyskomfort) i emocjonalnych.
Od około 2., 3. miesiąca życia zaczyna pojawiać się głużenie. Głużenie jest odruchem bezwarunkowym, niezależnym od dziecka, nie służącym komunikacji, towarzyszy nieskoordynowanym ruchom całego ciała. Niemowlę zwykle głuży w sytuacji dobrego samopoczucia, komfortu.
Dźwięki wydawane przez dziecko mają charakter samogłoskowy (podobnych do a/o/u/y/e), następnie w połączeniu ze spółgłoskami brzmią jak np. grr, tli, gli, gla. Głużą wszystkie dzieci. Około 5.-6. miesiąca życia (najpóźniej do 10. miesiąca życia) wydawane dźwięki powinny zmienić swój charakter, wraz z pojawieniem się gaworzenia.
Dziecko zaczyna na tym etapie świadomie naśladować dźwięki mowy i otoczenia. Dźwięki te mają strukturę początkowo sylaby otwartej, brzmią jak np. ma-ma-ma, ba-ba-ba, później sylaby zamkniętej mam, bab, pap.
Dzieci gaworzą kiedy czują się zadowolone, zainteresowane oraz w odpowiedzi na mowę dorosłych i zasłyszane dźwięki. Brak gaworzenia u dziecka jest sygnałem wskazującym na występowanie nieprawidłowości w jego rozwoju.
Istotny jest także rozwój rozumienia mowy na tym etapie – około 6.-7. miesiąca życia dziecko reaguje na swoje imię, a na proste, krótkie oznajmienia zabarwione emocjonalnie od 8 miesiąca życia (nu, nu; brawo; daj; chodź do mamy). W 9. miesiącu pojawia się bardzo ważna umiejętność – gest wskazywania.
Przeciętnie, dziecko po ukończeniu 12. miesiąca życia, potrafi powiedzieć od 1 do 10 słów związanych z jego najbliższym otoczeniem i o prostej strukturze sylabowej (mama, tata) a rozumieć kilkanaście wyrazów i zwrotów werbalnych.
Czytaj: Rozwój mowy dziecka: jak zrozumieć język niemowląt?
Mowa dwulatka: jak wygląda rozwój mowy w tym wieku? [Wywiad z neurologopedą]
Z niemowlakiem u logopedy – kiedy i dlaczego udać się na wizytę?
Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się w swoim własnym, indywidualnym tempie. Są jednak pewne normy pojawiania się kolejnych umiejętności rozwojowych, którymi należy sugerować się podczas obserwacji swojego dziecka.
Etapy rozwoju mowy są ściśle związane z rozwojem sfer motorycznej, poznawczej, społecznej, emocjonalnej. Dlatego ważne jest harmonijne dojrzewanie wszystkich sfer i struktur.
Konsultacja ze specjalistą – logopedą/neurologopedą (dla maluszków do 2 roku życia, warto znaleźć osobę, która zajmuje się i pracuje z dziećmi w tym wieku) jest konieczna w przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie, dzieci z grupy ryzyka okołoporodowego, z wadami genetycznymi (np. zespół Downa, zespół Aperta), z mózgowym porażeniem dziecięcym, z rozszczepami podniebienia.
Warto skonsultować ze specjalistą wszelkie nieprawidłowości zauważone u maluszka, np.:
- podczas karmienia piersią (trudności ze ssaniem) lub butelką
- z połykaniem pokarmu, dziecko często się krztusi, pojawia się u niego nadmierny odruch wymiotny
- nieumiejętnie odgryzanie i żujcie pokarmu, występują trudnościach przy rozszerzaniu diety dziecka
- stale otwarta buzia, oddychanie torem ustnym
- między 6. a 10. miesiącem życia brak gaworzenia, brak reakcji na dźwięki płynące z otoczenia oraz na osoby z najbliższego otoczenia
- około 12. miesiąca życia nie przejawia prób powtarzania słów wypowiadanych przez dorosłego, brak gestu wskazywania
Oprócz wyżej wymienionych symptomów, wszelkie zachowania które niepokoją rodziców warto skonsultować ze specjalistą. Kiedy? Im wcześniej, tym lepiej.
Opóźniony rozwój mowy u dziecka
Jak wygląda badanie logopedyczne niemowlaka?
Na pierwszej wizycie logopeda/neurologopeda przeprowadza z rodzicami szczegółowy wywiad dotyczący okresu ciąży (choroby, przyjmowane leki, stres, urazy), porodu – czy przebiegał prawidłowo, naturalnie czy przez cesarskie cięcie, co się działo po przyjściu maluszka na świat – choroby, leki, jak wygląda dotychczasowy rozwój dziecka oraz co skłoniło rodziców do konsultacji i co ich niepokoi w jego zachowaniu.
Jeśli dziecko posiada dokumentację z badań medycznych, warto zabrać je ze sobą na pierwszą wizytę diagnostyczną. Ważne, by nie zatajać przed specjalistą informacji – to co dla rodzica może być nieistotne, dla logopedy i owszem, jest przecież po to by pomóc najlepiej jak potrafi zarówno dziecku jak i rodzicom.
Następnie przeprowadza badanie logopedyczne niemowlęcia, dokonuje oceny:
- budowy anatomicznej obszaru ustno-twarzowego - specjalista sprawdza czy budowa narządów artykulacyjnych jest prawidłowa: języka (w tym wędzidełka podjęzykowego), warg, podniebienia twardego i miękkiego, żuchwy
- napięcia mięśniowego obszaru ustno-twarzowego oraz symetrii- specjalista ocenia poziom napięcia mięśniowego – czy jest prawidłowe, wzmożone lub obniżone w obrębie jamy ustnej i twarzy, weryfikuje swoje obserwacje z informacjami na temat dystrybucji napięcia mięśniowego w całym ciele dziecka (jeśli posiada ono badania neurologiczne) lub w przypadku braku takich informacji może zalecić konsultację z neurologiem
- odruchów ustno-twarzowych - podczas badania logopedycznego noworodka specjalista sprawdza oralne reakcje odruchowe (bezwarunkowe reakcje na bodziec) istotne dla rozwoju mowy m.in. ssania, połykania, kąsania, żucia, szukania, otwierania/zwierania ust, żuchwowy wargowy, akustyczno-twarzowy, optyczno-twarzowy. Odruchy te zapewniają prawidłowy rozwój i funkcjonowanie dziecka. Każdy z tych odruchów występuje w określonym czasie, a wraz z dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego wygasa lub zostaje zastępowany inną, dojrzalszą funkcją.
Polecany artykuł:
- Sposobu oddychania i przyjmowania pokarmów (pobierania pokarmu, ssania, połykania)- logopeda ocenia czy dziecko prawidłowo ssie pierś (odpowiednio chwyta i utrzymuje brodawkę), w jakiej pozycji najczęściej jest karmione piersią, czy pokarm nie wypływa z ust, czy prawidłowo połyka oraz jak radzi sobie z koordynacją ssania, połykania i oddychania. Ocenia sposób pobierania pokarmu z łyżki oraz picia. Obserwuje także sposób tor oddechowy dziecka w spoczynku. Ocena reakcji odruchowych oraz umiejętności przyjmowania pokarmów umożliwiają wstępne wysunięcie wniosków, dotyczących sprawności narządów artykulacyjnych.
- Wrażliwości na dotyk – podczas badania oceniane są reakcje na dotyk – specjalista gładząc twarz dziecka sprawdza czy reakcje są prawidłowe, wygórowane (nadwrażliwość) czy osłabione
- Rekcji na bodźce dźwiękowe (otoczenia i dźwięki mowy)- ocenia reakcje dziecka na bodziec dźwiękowy np. przerwa w ssaniu gdy usłyszy dźwięk, a około 5 miesiąca życia poszukiwanie źródła dźwięku przed odwracanie głowy. Sprawdza także, reakcje dziecka na głos rodziców – uśmiech, pobudzenie ruchowe.
- Wstępnej fazy rozwoju mowy – w okresie 1-2 miesiąca życia zachowania symptomatyczne (płacz, krzyk), w 3-6 miesiącu życia głużenie, około 6 miesiąca życia gaworzenie, a pod koniec okresu niemowlęcego pierwsze wyrazy
- W zależności od wieku dziecka - kontaktu wzrokowego, wspólnego pola uwagi, gestu wskazywania, reakcji na swoje imię, rozumienia krótkich, prostych poleceń.
Jak wcześniej zostało wspomniane, rozwój mowy dziecka jest uwarunkowany prawidłowym rozwojem innych sfer – motorycznej, emocjonalnej, społecznej, poznawczej oraz prawidłowo funkcjonującym słuchem i wzrokiem.
By dokonać całościowej diagnozy logopedycznej/neurologopedycznej, czasem wymagana jest konsultacja z min. neurologiem, psychologiem, audiologiem, fizjoterapeutą. Zatem w trakcje diagnozy logopeda może zalecić inne konsultacje specjalistyczne.
Czytaj: Pierwsze słowa dziecka. Ćwiczenia logopedyczne dla niemowląt
Jak mówić do dziecka, aby wspierać rozwój jego mowy?
Diagnoza logopedyczna i co dalej?
Po przeprowadzeniu pełnej diagnozy logopedycznej, w zależności od wyniku konsultacji może zostać zalecona terapia logopedyczna/neurologopedyczna lub przekazany rodzicom instruktaż ćwiczeń w domu i wizyta kontrolna za kilka miesięcy.
W przypadku dzieci z grupy ryzyka zaburzeń rozwojowych oraz tych, u których pojawiają się opóźnienia w nabywaniu kolejnych etapów rozwoju istotne jest holistyczne wspieranie rozwoju maluszka i współpraca z innymi specjalistami, odpowiednio do jego potrzeb.
Czytaj: Leczenie wad wymowy: ćwiczenia logopedyczne
SEPLENIENIE. – gdy dziecko sepleni, konieczny logopeda
