Krostki, wysypka, dziwne podrażnienie u niemowlaka? Tak może objawiać się AZS

AZS (atopowe zapalenie skóry) bardzo trudno zdiagnozować, bo o tym, że dziecko je ma, mogą świadczyć bardzo różne objawy. Dolegliwości mogące towarzyszyć AZS można też łatwo pomylić z innymi, np. z trądzikiem niemowlęcym, potówkami, czy odparzeniami. Jak wynika z rozmów z młodymi mamami, często nawet doświadczeni pediatrzy mają problem z rozpoznaniem AZS.

Niestety, dużo częściej zdarza się, że to sami rodzice bagatelizują problem. Wszystko dlatego, że objawy choroby po pewnym czasie mijają – a gdy już zdążymy o nich zapomnieć, pojawiają się ponownie. Duże znaczenie w postawieniu odpowiedniej diagnozy ma całościowe podejście do małego pacjenta i obserwowanie, w jakich okolicznościach objawy się nasilają, a kiedy znikają.

14 września przypada Światowy Dzień Atopowego Zapalenia Skóry. Z tej okazji przypominamy, co warto wiedzieć na temat AZS u niemowląt i dzieci oraz jak je rozpoznać.

Spis treści

1. Jakie są objawy AZS u niemowlaka?
2. Po czym rozpoznać AZS u niemowlaka?
3. Badania dodatkowe wskazujące AZS
4. Charakterystyczne objawy AZS - kryteria większe
5. Pozostałe objawy AZS - kryteria mniejsze

Jakie są objawy AZS u niemowlaka?

Atopii i objawów AZS-u lekceważyć nie wolno. Atopowe zapalenie skóry jest bardzo dokuczliwe dla niemowlęcia, głównie z powodu bardzo silnego swędzenia. Może być też groźne, bo dziecko, drapiąc się, uszkadza skórę, w którą wnikają bakterie. Dzieci z AZS są narażone zwłaszcza na zakażenia gronkowcem złocistym.

Pierwszymi objawami klinicznymi AZS u małych dzieci jest suchość i szorstkość skóry. Natomiast skórne objawy zapalne, o typowym rumieniowo–złuszczającym charakterze pojawiają się na skórze twarzy, stopniowo obejmując szyję i tułów. Procesem chorobowym mogą być też objęte odsiebne części kończyn, np. ręce

– wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Magdalena Czarnecka-Operacz, światowej klasy specjalistka w zakresie dermatologii i alergologii.

– Charakterystycznie dla AZS proces chorobowy nie obejmuje środkowej części twarzy i czubka nosa (objaw Yamamoto). Co jest niezwykle ważne, zmianom zapalnym towarzyszy intensywny świąd. Wynikiem drapania skóry (w okresie życia dziecka, gdy rozwinie się już odruch drapania) są nadżerki, które następnie pokrywają się strupem – dodaje prof. Czarnecka-Operacz.

W takich sytuacjach relatywnie często dochodzi do wtórnego nadkażenia bakteryjnego. Od 1–2 roku życia ogniska zapalnych zmian skórnych lokalizują się w okolicach zgięć stawowych, szyi oraz w okolicach zausznych.

Po czym rozpoznać AZS u niemowlaka?

• Typowym objawem AZS są natychmiastowe reakcje skórne oraz biały dermografizm: przeciągnięcie paznokciem po skórze na plecach sprawia, że po pięciu minutach pojawia się w tym miejscu biała linia.
• Dziecko może mieć łupież biały, czyli chorobę myloną z bielactwem, która objawia się jasnymi plamami na skórze.
• Zdarza się, że na szyi pojawia się dodatkowy fałd skóry (szyja wygląda wtedy na pofałdowaną, pogrubioną).
• Niekiedy jednym z objawów AZS może być nawracające zapalenie spojówek, a także tzw. fałd Dennie-Morgana, czyli dodatkowy fałd skóry poniżej dolnej powieki, która nadaje twarzy lekko mongoloidalny wygląd.
• Dzieci z AZS mogą mieć także brązowe cienie pod oczami i na powiekach, nadające im niezdrowy wygląd.
• Chorobę można podejrzewać również wtedy, kiedy swędzenie albo zmiany na skórze pojawiają się po zjedzeniu jakiegoś pokarmu (przy czym każdemu dziecku może szkodzić coś innego), przy kontakcie z wełną, a także gdy świąd skóry pojawia się po tym, gdy maluch się spoci.
• Jednym z „kryteriów mniejszych” jest zaostrzenie objawów w odpowiedzi na zdenerwowanie albo stres.

Badania dodatkowe wskazujące AZS

Atopowe zapalenie skóry może rozpoznać tylko specjalista. Lekarze robią to w oparciu o tzw. kryteria Hanifina i Rajki, czyli zbiór kilkunastu objawów, które mogą występować podczas tej choroby. Kryteria te podzielono na tzw. większe i mniejsze. Atopowe zapalenie skóry lekarz diagnozuje wtedy, gdy u dziecka stwierdzi przynajmniej trzy kryteria większe oraz cztery mniejsze.

O atopowym zapaleniu skóry mogą świadczyć objawy, które może rozpoznać lekarz podczas rutynowej kontroli albo na podstawie zleconych badań krwi. Takim objawem jest np. podwyższony poziom IgE, czyli przeciwciał krążących we krwi alergików. Ale może on świadczyć również o innych schorzeniach, dlatego sama nie stawiaj diagnozy na podstawie wyników badań.

Zdarza się, że dzieci z AZS mają tzw. stożek rogówki. To choroba rogówki oka, w której przebiegu zmienia ona kształt na stożkowaty. Objawem, który pojawia się bardzo rzadko, jest też zaćma oka, którą może rozpoznać tylko okulista.

Charakterystyczne objawy AZS - kryteria większe

Podstawowe kryteria atopowego zapalenia skóry to tzw. kryteria większe. Należą do nich:

• Świąd. Bardzo dokuczliwy, uporczywy, tak silny, że często budzi dziecko, a w ciągu dnia nie daje mu funkcjonować. Na skutek świądu skóra dziecka może być pokryta nadżerkami, przeczosami. Przyjmuje się, że nie ma zapalenia skóry bez swędzenia. Ale uwaga – trzy-, czteromiesięczne niemowlę nie potrafi jeszcze celowo się drapać. To, że może je coś swędzieć, można poznać po silnym rozdrażnieniu, ograniczonym apetycie, zaburzeniach snu.
• Przewlekły i nawrotowy przebieg choroby. Innymi słowy: objawy AZS pojawiają się, po pewnym czasie – zwykle po sześciu tygodniach – ustępują, by za jakiś czas wystąpić ponownie. Te fazy noszą nazwę okresów zaostrzenia i remisji (gdy choroba przez jakiś czas nie daje o sobie znać).
• Charakterystyczna morfologia zmian i ich lokalizacja. Zmiany skórne – takie jak grudki, pęcherzyki, rumieniowe plamy niekiedy zlewające się w większe powierzchnie – lokują się w konkretnych miejscach na twarzy i ciele: policzkach, nadgarstkach, podudziach, z tyłu za uszami, na pleckach, brzuszku.
• Osobniczy lub rodzinny wywiad atopowy. Chorobę u dziecka można podejrzewać, jeśli cierpi na nią również ktoś z najbliższej rodziny albo malec ma alergię.

Pozostałe objawy AZS - kryteria mniejsze

Istnieje również wiele objawów, które mogą – ale nie muszą – występować u dzieci chorych na atopowe zapalenie skóry. To tak zwane kryteria mniejsze. Większość z nich łatwo dostrzeże nawet laik.

• Cechą, na którą przede wszystkim warto zwrócić uwagę, jest wiek, w którym pojawiają się pierwsze zmiany. AZS zazwyczaj rozpoczyna się już w 3. miesiącu życia. Jeśli zmiany pojawią się wcześniej, może to mieć związek z łojotokowym zapaleniem skóry, które mija zwykle w 3.–6. miesiącu.
• Bardzo dużo objawów choroby dotyczy skóry. U dzieci cierpiących na AZS jest ona często sucha, szorstka w dotyku, co ma m.in. związek z zaburzeniami w jej budowie. 
• Charakterystycznym objawem jest rumień twarzy – skóra jest zaczerwieniona, policzki wyglądają jak polakierowane. 
• Skórę malca, najczęściej na tzw. powierzchniach wyprostnych, czyli na udach i ramionach, może pokrywać twarda „kaszka”. Ten objaw to rogowacenie przymieszkowe, spowodowane wytwarzaniem przez gruczoły łojowe gęstego łoju, który zatyka ujścia mieszków włosowych. 
• Zdarza się też, że dziecku dokucza tzw. rybia łuska, czyli nadmierne rogowacenie naskórka – skóra wygląda, jakby pokryta była łuskami. Ten objaw występuje jednak stosunkowo rzadko. 
• Dużo częściej dzieciom z tą chorobą dokuczają zakażenia skóry (zwłaszcza gronkowcem złocistym), maluchy mają też skłonność do zapalenia skóry dłoni, stóp, a także do stanów zapalnych brodawek sutkowych i czerwieni wargowej, tzw. alergii dookoła ust – wargi są wtedy mocno czerwone, opuchnięte, rozgrzane, mogą się łuszczyć.

Zobacz też: Wysypka alergiczna - jak wyglądają zmiany wywołane uczuleniem?