Spis treści
- Oksytocyna - co to jest?
- Jak działa hormon oksytocyny?
- Dlaczego oksytocyna to hormon miłości?
- Oksytocyna jako lek w położnictwie i nie tylko
Oksytocyna - co to jest?
Oksytocyna jest zarówno hormonem, jak i neuropeptydem (działa również jako neuroprzekaźnik). Nazwa tego związku wywodzi się z języka greckiego i związana jest bezpośrednio z tym, jak działa oksytocyna – termin ten bowiem pochodzi od słów oxys i tokos, które w tłumaczeniu oznaczają „szybki poród”.
Oksytocynę odkryto już w 1909 roku, jej dokładna budowa została poznana prawie pół wieku później, bo w 1952 roku. Wtedy właśnie zauważono, że oksytocyna jest nonapeptydem, czyli peptydem zbudowanym z 9 aminokwasów.
Produkcja oksytocyny odbywa się w podwzgórzu, hormon ten jest jednak transportowany do tylnego płata przysadki mózgowej i stamtąd właśnie oksytocyna jest wydzielana. Wydzielanie oksytocyny pobudzane jest przede wszystkim przez zjawiska związane z rozrodem, jednakże nie tylko. Duży wpływ na uwalnianie oksytocyny do krwi mają żeńskie hormony płciowe – estrogeny.
Pod wpływem estrogenów nie tylko dochodzi do zwiększonego wydzielania oksytocyny z przysadki, ale i hormony te doprowadzają do wzrostu ilości receptorów dla oksytocyny w komórkach mózgowia.
Jak działa hormon oksytocyny?
Oksytocyna związana jest przede wszystkim z porodem oraz z karmieniem piersią. Ogólnie związek ten ma zdolność pobudzania komórek mięśniowych do skurczu. Podczas porodu oksytocyna wpływa na macicę – pod jej wpływem czynność skurczowa macicy ulega zwiększeniu.
Bodźcem pobudzającym wydzielanie oksytocyny jest w tym przypadku rozszerzanie się szyjki macicy zwiastujące to, że niebawem dojdzie do urodzenia dziecka. Już po urodzeniu dziecka oksytocyna sprawia, że macica ulega obkurczeniu, podobny efekt wywierany jest na naczynia krwionośne, dzięki czemu hormon ten ogranicza krwawienie związane np. z urodzeniem łożyska.
Oksytocyna potrzebna jest nie tylko w przebiegu porodu – peptyd ten ma również bardzo duże znaczenie podczas karmienia piersią. Substancja ta wpływa bowiem na komórki mięśniowe znajdujące się w przewodach wyprowadzających pokarm – z udziałem oksytocyny odbywa się więc uwalnianie kobiecego mleka.
W takim przypadku bodźcem prowokującym uwalnianie oksytocyny jest drażnienie brodawek sutkowych. Hormon ten w trakcie karmienia naturalnego nie działa jednak wybiórczo tylko na piersi – wpływać on może również na macicę, przez co część młodych matek (szczególnie w początkowym okresie karmienia dziecka) odczuwa nieprzyjemne skurcze macicy.
Hormon wpływać może również na inne niż dotychczas wymienione narządy organizmu. Oksytocyna – ze względu na podobieństwo do wazopresyny – cechuje się słabym działaniem antydiuretycznym (zmniejszającym wydalanie moczu), może ona również prowadzić do niewielkiego wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Oprócz tego spotkać się można z teorią, że hormon oksytocyna odgrywa ważną rolę w rozwoju układu nerwowego płodu.
Czytaj:
Poród krok po kroku: zobacz, co cię czeka w kolejnych etapach porodu
Ciemne strony porodu – o tym nikt ci nie powie!
Oksytocyna u mężczyzn
Tak naprawdę oksytocyna jest dość intrygującym hormonem – przez niektórych bywa ona nawet nazywana „hormonem miłości”. Analizując powyżej opisane działania oksytocyny, można by przyjąć, że istotna jest ona tylko dla kobiet – zdecydowanie tak nie jest. Peptyd ten odgrywa ważną rolę zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
W trakcie aktywności seksualnej u obu płci dochodzi do zwiększenia ilości oksytocyny we krwi. Hormon zaangażowany jest w osiąganie orgazmu, u mężczyzn wpływa również na erekcję, a u kobiet pobudza też kurczliwość macicy (oksytocyna miałaby w ten sposób wpływać na przyspieszenie transportu plemników w kobiecych drogach rodnych).
Dlaczego oksytocyna to hormon miłości?
Oksytocyna związana jest również z... emocjami. Prawdopodobnie ma ona właściwości relaksujące, oprócz tego może ona wpływać na rozwój więzi z innymi ludźmi, a także zwiększać empatię. Podwzgórzowy hormon uznawany jest także za substancję, która sprzyja rozwojowi więzi pomiędzy matką, a jej nowo narodzonym dzieckiem.
Właściwości oksytocyny oceniano w wielu różnych badaniach, w jednym z nich stwierdzono, że jej wyższe stężenia występują u par w trakcie pierwszych sześciu miesięcy ich związku – takie spostrzeżenie w połączeniu z tym, że oksytocyna może wpływać na kształtowanie więzi międzyludzkich, pozwala nazywać ten związek właśnie „hormonem miłości”.
Istnieją również doniesienia o tym, że oksytocyna może redukować poziom doświadczanych stresu oraz lęku. Peptyd ten może bowiem zmniejszać w organizmie ilość – uważanego za hormon stresu – kortyzolu. Może się tak dziać dzięki temu, że oksytocyna ma zdolność hamowania czynności tzw. osi stresu, w skład której wchodzą podwzgórze, przysadka oraz nadnercza.
Oksytocyna jako lek w położnictwie i nie tylko
Oksytocyna jako lek znajduje wykorzystanie przede wszystkim w ginekologii i położnictwie. Jako wskazania do podania oksytocyny syntetycznej wymienić można:
- potrzebę indukcji i stymulacji porodu,
- wystąpienie patologii, przez które korzystne – zarówno dla matki, jak i dla dziecka – jest wcześniejsze ukończenie ciąży (takich jak np. stan przedrzucawkowy, przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego czy choroba hemolityczna płodu),
- potrzebę wywołania porodu w przypadku ciąży, która trwa powyżej 42. tygodni,
- pojawienie się komplikacji porodu, np. atonii macicy lub nadmiernego przedłużenia porodu.
Innymi sytuacjami, w których oksytocyna znajduje wykorzystanie, są kontrole krwawień poporodowych czy stany po poronieniu. Hormon stosowany jest nie tylko do leczenia, ale i do diagnostyki – z jego udziałem przeprowadza się tzw. test oksytocynowy.
Ma też zastosowania oksytocyny w psychiatrii
Oksytocyna, jak zaznaczono już wcześniej, wpływa jednak nie tylko na układ rozrodczy – ze względu na właściwości tej substancji podejmowane są próby wykorzystania jej w leczeniu również i innych schorzeń. Hormonem tym interesują się chociażby psychiatrzy – ze względu na jego właściwości redukujące lęk oksytocyna mogłaby znaleźć przecież wykorzystanie w leczeniu zaburzeń lękowych (np. fobii społecznej).
Istnieje również możliwość, że oksytocyna będzie w przyszłości stosowana u dzieci z autyzmem – związek ten wpływa w końcu na relacje międzyludzkie, a ponadto odnotowano, że oksytocyna może pobudzać regiony mózgu, których niewłaściwa czynność związana jest z deficytami społecznymi u dzieci cierpiących na autyzm. Przeprowadzono także badania, według których u dzieci z autyzmem mogą istnieć defekty genetyczne prowadzące do nieprawidłowości dotyczących receptorów dla oksytocyny.
Oksytocyna stosowana jest też w gastroenterologii
Oksytocyną jako lekiem interesują się również gastroenterolodzy. Okazuje się bowiem, że może ona zwiększać wydzielanie prostaglandyn w jelitach – związki te mają z kolei działanie ochronne w stosunku do ścian przewodu pokarmowego. Z tego względu teoretycznie oksytocynę można by stosować np. w celu zapobiegania uszkodzeniom jelit u osób w trakcie radioterapii w tej okolicy ciała, a także podawać ją pacjentom cierpiącym na zespół jelita drażliwego.
Doskonale widać, że oksytocyna jest substancją o bardzo wielu działaniach. Mimo przeprowadzenia już wielu badań skoncentrowanych wokół tego hormonu, najprawdopodobniej wciąż nie wiemy o nim jednak wszystkiego – pozostaje tylko czekać i liczyć na to, że rzeczywiście uda się szerzej wykorzystywać (z powodzeniem) oksytocynę w leczeniu różnych ludzkich schorzeń.
Czytaj: Hormony a ciąża - 5 hormonów potrzebnych do zajścia w ciążę
