Spis treści
Nie wiadomo, czy istnieje i gdzie leży ewentualna granica dobrej tolerancji wysiłku fizycznego u chorych na stwardnienie rozsiane. Wiemy już natomiast wystarczająco dużo, aby nie tylko nie obawiać się jej zalecać, ale właściwie stosować w jak największym, kontrolowanym zakresie oraz z optymizmem poszukiwać nowych aplikacji.
Według Zespołu Doradców Medycznych Amerykańskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego "leczenie ruchem w SM jest procesem pomagającym w utrzymaniu lub osiąganiu przez chorych maksymalnego potencjału fizycznego, psychicznego, społecznego oraz jakości życia adekwatnych do deficytu neurologicznego, otoczenia i celów życiowych".
Wysiłek fizyczny, który wykracza poza granice zmęczenia spowodowanego zwykłymi, codziennymi czynnościami, był przez długie lata niemalże zakazany dla osób chorych na stwardnienie rozsiane. Pogorszenie stanu wiązano często ze zbyt intensywną aktywnością fizyczną, co spowodowało uproszczony i niesłuszny pogląd, że wysiłek fizyczny szkodzi. Jednak z czasem sami chorzy i lekarze zauważyli, że pacjenci nie tylko bardzo dobrze znoszą wybrane aktywności fizyczne, ale często czują się po nich lepiej.
Dlaczego wysiłek fizyczny jest tak ważny przy SM?
Uzasadnienie potrzeby stosowania wysiłku fizycznego w SM oraz mechanizm jego oddziaływania ogniskują się w dwóch punktach:
- wysiłek fizyczny jest w stanie wyzwalać rezerwy organizmu
Dzieje się tak, ponieważ każdy żywy organizm posiada rezerwy, które są uruchamiane samoistnie i zawsze po każdym dużym uszkodzeniu któregoś z układów (np. układu nerwowego). Mechanizmy kompensacyjne ("zastępowania") są wyzwalane bez udziału świadomości, ale mogą też być kontrolowane świadomie. Świadome uruchamianie mechanizmów zastępczych, kompensujących braki oznacza w praktyce to, że wraz ze stopniową utratą rezerw powinno następować sterowanie aktywnością motoryczną chorego w taki sposób, aby jego elementy sprawniejsze (najczęściej segmenty ciała objęte mniejszym niedowładem) przejmowały funkcje układów słabszych. Może się tak stać dzięki nadbudowie (poprawie) wybranych cech motorycznych (siła, szybkość, wytrzymałość, koordynacja) w obrębie sprawniejszych segmentów ciała. Szansą dla pacjentów jest więc ciągłe dostosowywanie swoich zachowań ruchowych do swoich możliwości. Istnieją jednak setki aktywności codziennych, które człowiek może wykonywać w trakcie pracy, czynności domowych i podczas odpoczynku. Każde zadanie ruchowe, takie jak na przykład zmiana pozycji ciała z leżenia do stania, zakładanie spodni czy przygotowanie posiłku, jest oparte na złożonej aktywności mięśni. Każde z tych zadań posiada jednak wiele określonych możliwości wykonania. Dostosowanie sposobu wykonania aktywności powinno być najlepiej konsultowane z fizjoterapeutą, gdyż wykorzystanie niektórych rezerw nie zawsze może okazać się korzystne. Proste, niekontrolowane zastępowanie pracy niektórych mięśni przez te sprawniejsze zaspokaja czasem bieżącą potrzebę funkcjonalną, ale długofalowo może czasem powodować nieodwracalne przeciążenia. Na przykład osoby z SM mają często problem z pełną kontrolą wyprostu w stawach kolanowych podczas obciążania kończyny dolnej. Stawy kolanowe u takiej osoby mają tendencję do niespodziewanego uginania się pod ciężarem ciała, co powoduje u niej zagrożenie i niepewność. Najłatwiejszą strategią zabezpieczającą, którą wybiera podświadomie pacjent, jest pełny wyprost stawów kolanowych (przeprost) w czasie podpierania się. Taki sposób nie jest jednak długofalowo korzystny, ponieważ może doprowadzić do nadmiernego rozciągnięcia więzadeł tylnych stawu kolanowego, a dalej do jego niestabilności. Tak więc z pozoru prosta decyzja o ułatwieniu sobie wykonania jakiegoś zadania ruchowego może pociągnąć za sobą oddalone w czasie pozytywne lub negatywne konsekwencje.
- wysiłek fizyczny wpływa na przebudowę oraz zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym
Takie zmiany budowy i funkcji ośrodkowego układu nerwowego nazywa się zmianami plastycznymi. Plastyczność mózgu ma różne przejawy, ale najczęściej jest to tworzenie nowych połączeń między komórkami nerwowymi oraz angażowanie do pracy nowych komórek nerwowych, które wcześniej nie uczestniczyły w kontroli danej funkcji. Ważne jest, że tego typu zmiany zachodzą także w ośrodkowym układzie nerwowym osób cierpiących na choroby postępujące. Bodźce o właściwym natężeniu powodują takie zmiany samoistnie nawet bez udziału woli osoby chorej. Mogą być także w pewnym stopniu modulowane i sterowane przez czynniki zewnętrzne. Zmiany plastyczne w mózgu są korzystniejsze, kiedy są wynikiem zaplanowanego działania pacjenta i osób opiekujących się nim. Stymulując mózg poprzez właściwą aktywność ruchową stwarza się warunki do jego jak najlepszej przebudowy.
Najważniejszymi elementami zaplanowanej aktywności ruchowej mającej wzbudzić zmiany plastyczne mózgu u chorego na SM są:
- długi, bezwzględny czas stosowanego wysiłku fizycznego
- duże zróżnicowanie aktywności ruchowej, tak aby ruch nie był monotonny (pobudzanie różnych grup mięśniowych)
- wykonywanie jak największej ilości ćwiczeń i aktywności ruchowych, które nie są stereotypowe i zmuszają do ciągłej koncentracji
- umiarkowane ryzyko powinno być częścią aktywności ruchowej
- skuteczne wykonanie zadań ruchowych powinno być osiągane z trudnością i wysiłkiem; zadania realizowane z łatwością nie stymulują zmian plastycznych
- wyobrażanie sobie konkretnych ruchów bez ich wykonania pobudza mózg w stopniu znacznym, niewiele mniejszym od tego uzyskiwanego w czasie ruchu. Wyobrażenia ruchowe pobudzają mózg zarówno przed aktywnością motoryczną, zaraz po niej, jak i realizowane w oddaleniu czasowym.
Polecany artykuł:
