Lany poniedziałek wiąże się ze słowiańską tradycją oczyszczania wodą. Dziś ten zwyczaj kojarzy się z Wielkanocą i funkcjonuje również pod nazwą śmigus-dyngus, choć kiedyś były to dwa całkowicie odrębne zwyczaje, które dopiero z czasem uległy połączeniu.
Spis treści:
- Kiedy wypada lany poniedziałek?
- Lany poniedziałek – skąd się wziął ten zwyczaj?
- Symbolika lanego poniedziałku
- Jak dziś obchodzi się lany poniedziałek?
Kiedy wypada lany poniedziałek?
Lany poniedziałek nie ma stałej daty w kalendarzu, jest ruchomym świętem. Zawsze wypada następnego dnia po Niedzieli Wielkanocnej, czyli w Poniedziałek Wielkanocny. Śmigus-dyngus to część świąt wielkanocnych, więc jest to dzień wolny od pracy.
Czytaj: Wielkanoc 2020: kiedy wypada? Jak obliczamy, kiedy wypadną święta?
Lany poniedziałek – skąd się wziął ten zwyczaj?
Zwyczaj polewania się wodą ma swoją genezę w ludowych, słowiańskich zwyczajach. W ten sposób wyrażano radość w związku z budzeniem się przyrody po zimie.
Ciekawostką jest fakt, że kiedyś w świąteczny poniedziałek obchodzono dwa zwyczaje – śmigus i dyngus. Pierwszy oznaczał rytuał uderzania w nogi wierzbowymi witkami i palmami oraz oblewanie się zimną wodą. Miało to symbolizować oczyszczenie z brudu, chorób i grzechu.
Dyngus był formą wykupowania się od lania – w zamian za jakiś fant (najczęściej pisankę) można było uniknąć śmigusa. Zwyczaje te przez lata ewoluowały i w którymś momencie zostały scalone, a rytuał bicia się zatarł.
Dziś mówiąc o śmigusie-dyngusie, mamy na myśli oblewanie się wodą w Poniedziałek Wielkanocny.
Czytaj: Wielkanoc: zwyczaje i obrzędy, które powinno znać twoje dziecko
Jajka wielkanocne - poznaj 3 oryginalne przepisy!
Symbolika lanego poniedziałku
Woda jako symbol oczyszczenia ma w lany poniedziałek najważniejsze znaczenie. Według tradycji słowiańskiej, to właśnie woda służyła do oczyszczania symbolicznego i rzeczywistego domostw i ludzi po zimie.
Symbolika ta wykorzystana jest również w chrześcijaństwie: odrodzenie z wody i oczyszczenie z grzechów łączy się mocno ze świętami Zmartwychwstania.
Według tradycji woda posłużyła również do rozpędzenia tłumu, który po Zmartwychwstaniu zebrał się w Jerozolimie rozprawiając o ostatnich wydarzeniach. W początkowych latach istnienia państwa polskiego lany poniedziałek był też wiązany z rocznicami chrztu Polski.
Poza pierwotnym znaczeniem śmigusa-dyngusa, czyli oczyszczaniem się z grzechów, oblewanie się wodą w lany poniedziałek miało również wymiar „miłosny”.
Po pierwsze – woda jest symbolem płodności (bez niej nie obrodzi pole). Po drugie – oblewanie kobiet przez mężczyzn było formą zalotów. Dziewczyna zmoczona do suchej nitki w Wielki Poniedziałek mogła czuć się wyróżniona.
Warto dodać, że zwyczajowe polewanie miało różne formy w różnych rejonach Polski. Najbardziej rozpowszechnione było jednak oblewanie wodą z rozmaitych naczyń.
Czasem polegało na zanurzaniu złapanej osoby w rzece czy stawie. Kiedyś w małych miasteczkach panował też zwyczaj pokrapiania dziewcząt perfumami.
Jak dziś obchodzi się lany poniedziałek?
Dziś lany poniedziałek przyjmuje już bardziej formę zabawy i żartu niż obrzędu. Oblewanie wodą dotyczy wszystkich, nie tylko kobiet na wydaniu. Wodą mogą zostać oblane nawet nieznajome osoby.
Zabawa w polewanie przeszła także metamorfozę pod względem używanych naczyń. Niegdyś w lany poniedziałek używano tzw. cebrzyków, dzbanków,
Dziś dedykowane tej rozrywce są wszelkiego rodzaju zabawki do polewania – głównie plastikowe pistolety na wodę i plastikowe wydmuszki lub balony na wodę. W zabawie uczestniczą obecnie głównie dzieci i młodzież.
