Terapia rodzinna zaczęła się rozwijać w latach 50. XX wieku. Za podstawowy czynnik, który sprzyjał jej rozwojowi, uznaje się zauważenie w tymże czasie, że tak naprawdę w celu kompleksowego leczenia problemów psychicznych u dzieci i młodzieży niewystarczające jest skupienie się na samym tylko pacjencie, lecz niezbędne jest przyjrzenie się temu, jak funkcjonuje on w swoim środowisku rodzinnym i jakie dokładnie panują relacje pomiędzy jego poszczególnymi członkami.
Obecnie terapia rodzinna jest już dobrze rozwinięta, w bardzo wielu miejscach można z niej skorzystać i – co najważniejsze – coraz więcej rodzin decyduje się wziąć w niej udział. Nie dzieje się tak bez powodu – sytuacja ta bierze się stąd, że terapia rodzin bywa skuteczna w rozwiązywaniu bardzo wielu rodzinnych problemów.
Spis treści:
- Jakie problemy można rozwiązać dzięki terapii rodzinnej?
- Na jakich założeniach opiera się terapia rodzinna?
- Jak przebiega terapia rodzinna?
- Dlaczego w terapii udział powinny brać wszystkie dzieci?
- Jakie są cele terapii rodzinnej?
- Jakie metody są stosowane podczas terapii rodzinnej?
- Jak długo trwa terapia rodzinna?
Jakie problemy można rozwiązać dzięki terapii rodzinnej?
Terapia rodzinna bywa wykorzystywana w przypadku przeróżnych nieprawidłowości związanych z funkcjonowaniem rodziny – jako przykłady problemów, w których może ona zostać zalecona, podać można:
- ogólne trudności wychowawcze, z którymi rodzice nie są w stanie sami sobie poradzić (takie jak np. znaczne tendencje buntownicze u kilkulatka czy u nastolatka, ale i tendencje do zachowań agresywnych czy poważne nieposłuszeństwo wobec rodziców),
- konflikty rodzinne (zarówno takie, które dotyczą tylko rodziców, jak i konflikty pomiędzy opiekunami a ich dziećmi),
- przeżycie przez rodzinę traumatycznych wydarzeń (takich jak np. śmierć osoby bliskiej, udział w wypadku samochodowym czy doświadczenie przez któregoś z członków rodziny gwałtu),
- poważne choroby, które pojawiły się u któregoś członka rodziny (źródłem problemów rodzinnych może być np. ciężkie schorzenie dziadka czy babci, przez które rodzina jest zmuszona pełnić nad taką osobą opiekę – jest to zazwyczaj dość wymagające zadanie, w związku z czym nie dziwi, że może to skutkować różnymi trudnościami u członków takiej rodziny),
- zaburzenia psychiczne u członka rodziny (terapia rodzinna bywa zalecana m.in. po próbie samobójczej u dziecka, ale i wtedy, gdy któraś osoba w rodzinie cierpi np. na anoreksję, schizofrenię czy depresję),
- istnienie u któregoś z członków rodziny jakiegoś uzależnienia (zarówno od substancji psychoaktywnych, jak i któregoś z uzależnień behawioralnych, np. uzależnienia od Internetu czy od telefonu komórkowego).
Czytaj:
Bunt dwulatka: poskromienie złośnika
Mamo, boli mnie brzuch: jak dziecko może próbować zwrócić na siebie uwagę rodzica?
Rodzina patchworkowa – najczęstsze problemy
Na jakich założeniach opiera się terapia rodzinna?
Terapia rodzinna w dużej mierze opiera się na teorii systemów. Rodzina zasadniczo jest bowiem właśnie systemem: zachowania każdego z jej członków kształtują system i to, jak układają się relacje pomiędzy poszczególnymi domownikami.
Terapeuci rodzinni zwracają uwagę na kilka różnych czynników, które charakteryzują system rodzinny. Mowa tutaj o:
- tendencji danej rodziny do utrzymywania stałości środowiska rodzinnego,
- chęci rodziny do wprowadzania jakichkolwiek zmian do sposobu jej funkcjonowania,
- sposobach redukowania napięć pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny (zdarza się bowiem, że np. rodzice w swoje konflikty zaczynają angażować dziecko),
- stosunkach emocjonalnych wiążących poszczególnych członków rodziny (możliwy jest przecież zarówno brak poważniejszych powiązań pomiędzy nimi, ale i to, że np. matka z córką są ze sobą tak ściśle związane, że trudno ocenić, które emocje przejawia matka, a które dziecko),
- lojalności emocjonalnej (jest to dość ciekawe zjawisko, polegające na tym, że osobie dorosłej zdarza się postępować zgodnie z nieuświadomionymi wzorcami, które wyniosła z tej rodziny, w której dorastała i tak naprawdę nie bierze ona pod uwagę tego, jakie wzorce zachowań byłyby odpowiednie w przypadku jej własnej rodziny i jej potrzeb),
- cyrkularności (również interesujące zagadnienie, określa ono bowiem to, w jaki sposób zachowanie jednego członka rodziny wpływa na innego – czasami porównuje się je do pętli sprzężeń zwrotnych, jako przykład cyrkularności można podać sytuację, gdzie matka złości się na dziecko – i pokazuje te emocje – z powodu jego trudności szkolnych, a jednocześnie dziecko wyczuwa tę złość i przez to ma jeszcze mniejszą motywację do nauki).
Jak przebiega terapia rodzinna?
Nie ulega wątpliwości, że najkorzystniejsza jest sytuacja, gdzie na terapię zgłaszają się wszyscy członkowie danej rodziny. Nie zawsze jednak jest to możliwe – zdarza się, że któraś osoba po prostu nie chce brać udziału w terapii, możliwe jest również i to, że z powodu zobowiązań zawodowych któryś z członków rodziny nie będzie w stanie pojawiać się regularnie na spotkaniach. Nie jest to oczywiście sytuacja najkorzystniejsza, aczkolwiek brak któregoś z członków rodziny nie stanowi przeciwwskazania do prowadzenia terapii rodzinnej.
Pierwsza sesja terapii jest zwykle jedną z trudniejszych i to zarówno dla zgłaszającej się na nią rodziny, jak i dla terapeuty. Podczas niej wypowiedzieć się ma prawo każda osoba: terapeuta zazwyczaj oczekuje określenia, jakie są relacje w rodzinie, jakie problemy pojawiają się w środowisku rodzinnym i co może za nie odpowiadać.
Tutaj warto wyjaśnić od razu pewną rzecz. Otóż terapeuta rodzinny jest całkowicie bezstronny – nie faworyzuje żadnego z członków rodziny ani nie obwinia któregokolwiek z nich za pojawiające się w niej problemy. Tak jak wspomniano, jednym z założeń terapii rodzinnej jest panująca w systemie rodzinnym cyrkularność, czyli to, że na zachowania każdej osoby mają wpływ zachowania innych członków rodziny. Zadaniem terapeuty jest analizowanie różnych zachowań i następnie wskazywanie rodzinie, jakie może być źródło negatywnych emocji czy różnych innych trudności.
Dlaczego w terapii udział powinny brać wszystkie dzieci?
Warto też podkreślić, dlaczego w sytuacji, gdy w 5-osobowej rodzinie tylko jedno dziecko przejawia np. trudności wychowawcze, najkorzystniejsze jest, jeżeli w terapii wezmą udział również i pozostałe dzieci. Spotkania w pełnym gronie pozwalają bowiem terapeucie przeanalizować dokładnie panujące w rodzinie stosunki i zwrócić wszystkim jej członkom uwagę na nieprawidłowości, których oni sami nie zauważają, a które mogą być źródłem pojawiających się problemów.
Dokładny przebieg terapii rodzinnej uzależniony jest od tego, z jakim problemem rodzina zgłasza się do terapeuty. Inaczej może przebiegać terapia, na którą zgłoszono się z powodu zachowań buntowniczych u nastolatka – w niej zwykle uczestniczą wszyscy członkowie rodziny. Inny może być zaś przebieg psychoterapii rodzinnej wtedy, gdy jakieś trudności dotyczą rodziny kilkulatka – on sam może brać udział we wstępnych spotkaniach, po czym na terapię mogą przez pewien czas przychodzić tylko jego rodzice, aż w końcu następować może powrót do spotkań w całym gronie rodzinnym.
Jakie są cele terapii rodzinnej?
Czasami do terapeuty rodzinnego zgłasza się rodzina, która boryka się ze znacznym nieposłuszeństwem dziecka. W trakcie terapii może zaś okazać się, że wcale nie to jest główną trudnością w życiu danej rodziny – może się okazać, że tak naprawdę bunt stanowi odpowiedź na obserwowanie przez dziecko ciągłych kłótni jego rodziców. Tutaj właśnie pojawia się to, jaki jest główny cel terapii rodzinnej – otóż przede wszystkim podczas niej poszukiwane są przyczyny dręczących rodzinę problemów. Po tym, kiedy zostaną one zidentyfikowane, możliwe jest wskazanie członkom terapii tego, w jaki sposób problemy te można rozwiązać – to stanowi drugi podstawowy cel terapii rodzinnej.
Jakie metody są stosowane podczas terapii rodzinnej?
Techniki, które znajdują wykorzystanie w terapii rodzinnej, nierzadko budzą zdziwienie członków rodziny, którzy w niej uczestniczą. Osoby poddawane terapii mogą bowiem otrzymywać zadania domowe, które mogą polegać m.in. na… kłóceniu się. Takie zalecenie mogą otrzymać chociażby te rodziny, w których bardzo często pojawiają się konflikty. Choć brzmieć to może nieco absurdalnie, to takie zadanie jak najbardziej ma sens. Otóż czasami członkom rodziny wydawać się może, że ich kłótnie biorą się znikąd i nie mają oni absolutnie żadnego wpływu na ich pojawianie się. Kiedy jednak terapeuta poprosi rodzinę, aby kłócili się oni w każdy poniedziałek, środę i piątek między godziną 18 a 19, pokazuje to wtedy jej członkom, że tak naprawdę wszystko jest w ich rękach i jeżeli są oni w stanie wchodzić w konflikty w określonych momentach, to są zdolni również i do tego, aby się od nich powstrzymywać.
Inną ciekawą metodą terapeutyczną, która stosowana jest w terapii rodzinnej, jest eksternalizacja. Najprościej można ją wytłumaczyć jako „wyciągnięcie problemu i postawienie go na zewnątrz”. Eksternalizacja jest korzystna m.in. przy wystąpieniu w rodzinie zaburzeń psychicznych. Zdarza się, że – nawet mimowolnie – pacjent ze schizofrenią czy z anoreksją jest przez pozostałych członków niejako obwiniany o to, że zachorował. W takich sytuacjach wyróżnienie jako „dodatkowego” członka rodziny czy to zaburzenia odżywiania, czy też schizofrenii nierzadko ułatwia rozmawianie o problemie i o sposobach jego rozwiązania zarówno osobie, która się z nim zmaga, jak i pozostałym członkom jej rodziny.
Jak długo trwa terapia rodzinna?
Pojedyncza sesja terapii rodzinnej zajmuje zwykle około 50-60 minut. Spotkania bywają wyznaczane zazwyczaj co tydzień lub co dwa tygodnie – ważne jest to, aby członkowie rodziny mieli pomiędzy nimi czas zarówno na to, aby przeanalizować wnioski, do których doszli wraz z terapeutą, ale i na to, by mogli oni wprowadzić sugerowane zmiany w funkcjonowaniu rodziny.
Ile zaś trwa cała terapia rodzinna? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć. Otóż przy drobnych trudnościach rodzinny cały cykl terapeutyczny może się zakończyć na dosłownie kilku spotkaniach, w przypadku zaś, gdy problemy rodzinne są dość poważne, zalecane może być skorzystanie z kilkunastu (np. 12-20) sesji terapii rodzinnej.
