O dopaminie zaczęto mówić na początku XX wieku, a dokładniej w 1910 roku, kiedy to po raz pierwszy udało się brytyjskim uczonym zsyntetyzować ten związek. O tym jednak, jaką rolę substancja ta pełni w ludzkich organizmach, świat medyczny zaczął dowiadywać się znacznie później.
W 1957 roku po raz pierwszy została stwierdzona obecność dopaminy w ludzkim układzie nerwowym, o tym zaś, że jest ona neurotransmiterem, dowiedziano się w 1958 roku. Od tamtych lat przeprowadzonych zostało wiele badań dotyczących dopaminy i obecnie – pomimo tego, że medycyna nadal nie wie jeszcze wszystkiego – znanych jest już wiele faktów dotyczących funkcji tego neuroprzekaźnika w organizmie człowieka.
Spis treści:
- Jakie są funkcje dopaminy?
- Dopamina a odczuwanie szczęścia
- Czym objawia się niedobór dopaminy?
- Jak niedobór dopaminy wpływa na psychikę?
- Niedobór dopaminy a uzależnienia
- Czym objawia się nadmiar dopaminy?
- Czy można zbadać poziom dopaminy?
- Znaczenie dopaminy w lecznictwie
Jakie są funkcje dopaminy?
Dopamina należy do grupy amin katecholowych – jest ona zresztą prekursorem, z którego powstają inne należące do tej grupy związki, którymi są adrenalina oraz noradrenalina. Przede wszystkim rolą dopaminy jest udział w czynności komórek układu nerwowego – za jej pośrednictwem poszczególne, należące do niego neurony, przesyłają pomiędzy sobą różne informacje.
Z całą jednak mocą należy podkreślić, że dopamina ma wpływ na czynność nie tylko układu nerwowego. Substancja ta oddziałuje bowiem również i na struktury przewodu pokarmowego, nerki, serce czy na naczynia krwionośne.
Mówiąc konkretniej, dopamina wpływa w ludzkim organizmie na takie procesy, jak:
- utrzymanie właściwej, stabilnej postawy ciała,
- poruszanie się,
- uczenie się,
- zapamiętywanie,
- interpretacja różnych emocji,
- kontrolowanie wydalania sodu z organizmu drogą nerek,
- regulacja wydzielania hormonów (przede wszystkim dopamina ma wpływ na uwalnianie prolaktyny),
- wpływ na napięcie naczyń krwionośnych,
- wpływ na czynność serca.
Czytaj: Hormony porodowe: 4 hormony, które decydują o przebiegu porodu
Aleksytymia, czyli problem z rozumieniem i odczuwaniem emocji
Dopamina a odczuwanie szczęścia
Najwięcej zainteresowania badaczy przykuwa jednak dotychczas niewymieniona jeszcze funkcja dopaminy – otóż substancja ta jest w wyjątkowy sposób powiązana z obecnym w ośrodkowym układzie nerwowym ośrodkiem nagrody. To właśnie z powodu istnienia tego rodzaju relacji opisywany neuroprzekaźnik określany bywa mianem hormonu szczęścia.
Od dopaminy uzależniona jest nasza motywacja do podejmowania różnorodnych czynności – chociażby posiłek, kontakt seksualny czy obecność na koncercie ulubionego wykonawcy prowadzą do znaczącego wzrostu wydzielania tego neuroprzekaźnika w układzie nerwowym.
Dzieje się tak również i wskutek spożywania alkoholu czy po przyjęciu narkotyków. Widać więc tutaj jak na dłoni, że dążenie do wyrzutu dopaminy – poprzez wykonywanie różnych czynności – w pewien sposób jest zwyczajnie naturalne, tak jednak może być ono zwyczajnie niebezpieczne.
To właśnie przez wyrzuty dopaminy, które mają miejsce po spożyciu różnych substancji psychoaktywnych, ludzie mają tendencję do uzależniania się od nich – po prostu dążą oni wtedy, oczywiście nieświadomie, do tego, aby hormon szczęścia był u nich uwalniany w zwiększonych ilościach.
Czytaj: Śmiech to zdrowie! - śmiech lekarstwem na codzienne przeciwności losu
Dopalacze - jak ustrzec przed nimi nastolatka?
Czym objawia się niedobór dopaminy?
Do rozmaitych nieprawidłowości u ludzi prowadzić może zarówno niedobór, jak i nadmiar dopaminy. Najczęściej dochodzi do pierwszego z wymienionych problemów – stanowi on nawet istotę pewnych schorzeń. Podstawową patologią, którą można powiązać z niedoborem dopaminy, jest choroba Parkinsona.
W jej przypadku dochodzi do ubytku neuronów produkujących dopaminę w specyficznych strukturach mózgowia, które są odpowiedzialne za kontrolowanie przebiegu różnych ruchów. U chorych na chorobę Parkinsona, w związku właśnie z niedoborami dopaminy, występują takie objawy, jak m.in.:
- sztywność,
- ruchy mimowolne (głównie w postaci drżeń),
- spowolnienie i zubożenie ruchów,
- trudności z utrzymaniem stabilnej postawy ciała.
Jak niedobór dopaminy wpływa na psychikę?
Co ciekawe, zauważalne jest również to, że niedobór dopaminy powiązany bywa także i z zaburzeniami depresyjnymi. Co prawda podkreśla się w tym przypadku to, że deficyty tego neuroprzekaźnika nie stanowią raczej bezpośredniej przyczyny depresji, to jednak u pacjentów, którzy zmagają się z tym zaburzeniem nastroju i którzy mają niedobór dopaminy, dochodzić może do utraty motywacji, poczucia braku sensu życia czy utraty odczuwania szczęścia podczas wykonywania czynności, które wcześniej cieszyły pacjenta.
Czytaj: Depresja dziecięca i depresja młodzieńcza - jak objawia się depresja i jak pomóc choremu dziecku?
Niedobór dopaminy a uzależnienia
Swoiste niedobory dopaminy pojawiać się mogą także u tych ludzi, którzy są uzależnieni od jakichś substancji psychoaktywnych. Tutaj zależność jest jednak dość interesująca – otóż bezpośrednio po przyjęciu któregoś z tych środków, jak już wcześniej wspominano, dochodzi do zwiększenia uwalniania dopaminy i związanego z tym występowania uczucia przyjemności.
Kiedy jednak człowiek korzysta z takich środków bardzo często, skutkować to może zaburzeniami wydzielania dopaminy, jak i zaburzeniami czynności receptorów dla tego neuroprzekaźnika.
Finalnie może to więc prowadzić do tego, że w okresach pomiędzy przyjmowaniem kolejnych dawek środka psychoaktywnego pacjent będzie cierpiał na niedobór dopamin, przez co mogą się pojawiać u niego takiego dolegliwości, jak np. utrata motywacji do jakiegokolwiek działania (poza chęcią zdobycia kolejnej dawki narkotyku czy choćby łyka alkoholu).
Czytaj: Uzależnienia behawioralne u dzieci. Jak je rozpoznać i jak leczyć?
NARKOTYKI: Jak zrobić test na narkotyki?
Czym objawia się nadmiar dopaminy?
Do zaburzeń dochodzić może również i w przypadku nadmiaru dopaminy w organizmie człowieka. Stan ten jest rzadszy niż niedobór tego neuroprzekaźnika i podstawowym problemem, który jest z nim związany, jest schizofrenia.
W przypadku tej choroby dochodzi jednak jednocześnie do dwojakiego rodzaju problemów – w jednych częściach ośrodkowego układu nerwowego krążą nadmierne, a w innych zbyt małe ilości dopaminy.
Z nadmiarem dopaminy w tym przypadku związane jest występowanie u pacjentów objawów psychotycznych (objawów wytwórczych, takich jak urojenia i omamy), z deficytami tego neuroprzekaźnika powiązane są natomiast objawy negatywne schizofrenii, takie jak bladość emocjonalna czy wycofanie z relacji społecznych i utrata motywacji do działania.
Czy istnieje związek między nadmierną ilością dopaminy a nowotworami?
Nadmierna ilość dopaminy w organizmie może być związana z obecność nowotworu u chorego. Przykładami guzów, które mogą produkować i wydzielać dopaminę, są nerwiak zarodkowy oraz guz chromochłonny nadnerczy. W takich przypadkach dochodzi do nadprodukcji tego neuroprzekaźnika.
Czy można zbadać poziom dopaminy?
Badanie stężenia dopaminy wykonuje się przede wszystkim w diagnostyce wspomnianych wyżej chorób nowotworowych. Ocenę poziomu tego neuroprzekaźnika można wykonać na drodze badania krwi czy dobowej zbiórki moczu.
Drugie z wymienionych badań jest bardziej precyzyjne, ponieważ umożliwia ono dokładniejszą ocenę produkcji dopaminy w organizmie pacjenta – poziom neuroprzekaźnika może się zwiększać np. wskutek doświadczania silnych emocji czy stresu, w związku z czym jednokrotne badanie krwi nie jest w pełni miarodajne.
Należy tutaj jednak wyraźnie zaznaczyć, że wspomniane wyżej badania pozwalają określić ogólny poziom dopaminy w organizmie chorego – nie dają one odpowiedzi chociażby na to, jaki jest poziom tego neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym badanego.
Znaczenie dopaminy w lecznictwie
Zdobycie wiedzy o funkcjach dopaminy było dla świata medycznego bardzo ważne – wpływ na ten neuroprzekaźnik jest obecnie szeroko wykorzystywany w lecznictwie. Prekursory dopaminy znajdują wykorzystanie w leczeniu choroby Parkinsona – leki te umożliwiają dostarczanie do organizmów chorych brakującego im neuroprzekaźnika.
Wpływ na układ dopaminergiczny wykorzystują również i psychiatrzy – w leczeniu zaburzeń psychotycznych wykorzystywane są leki przeciwpsychotyczne, które doprowadzają do zablokowania receptorów dopaminergicznych w tych rejonach mózgowia, w których krążą nadmierne ilości dopaminy.
Co jednak ciekawe, samą dopaminę wykorzystuje się w leczeniu wstrząsu – w tym przypadku może ona bowiem doprowadzać do wzrostu wartości ciśnienia tętniczego krwi (poprzez obkurczanie naczyń krwionośnych) czy do przyspieszenia czynności serca.
