Rzekomobłoniaste zapalenie jelit - skąd się bierze ta choroba?

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit jest schorzeniem związanym z nieprawidłowym stosowaniem antybiotyków.

Od wielu lat coraz więcej wspomina się o tym, jak groźne mogą być tego konsekwencje. Głównie mówi się o tym, że nierozsądne korzystanie z leków przeciwbakteryjnych prowadzi do tego, że coraz więcej szczepów bakterii staje się opornymi na działanie większości powszechnie dostępnych antybiotyków.

Innym jednak zagrożeniem, które występować może nawet i przy całkowicie właściwym wykorzystywaniu leków przeciwbakteryjnych, jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit (ang. pseudomembranous colitis).

Jego podstawowym objawem jest nasilona biegunka, dodatkowo u chorych występować mogą również ból brzucha oraz gorączka.

Spis treści:

1. Przyczyny rzekomobłoniastego zapalenia jelit
2. Czynniki ryzyka rzekomobłoniastego zapalenia jelit
3. Objawy rzekomobłoniastego zapalenia jelit
4. Możliwe powikłania rzekomobłoniastego zapalenia jelit
5. Diagnostyka rzekomobłoniastego zapalenia jelit
6. Leczenie rzekomobłoniastego zapalenia jelit
7. Zapobieganie rzekomobłoniastemu zapaleniu jelit

Przyczyny rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit wywoływane jest przez bakterię z grupy beztlenowców, którą jest Clostridium difficile. Patogen ten bytuje w środowisku naturalnym, wyjątkowo jednak często spotykany jest on w szpitalach, a szczególnie w tych oddziałach, gdzie często podawane są chorym antybiotyki.

Wspomnieć tutaj należy, że C. difficile kolonizuje jelita niektórych ludzi – chociażby większość niemowląt posiada ten patogen w swoim przewodzie pokarmowym w pierwszym półroczu życia – nie zawsze jednak cierpią oni na rzekomobłoniaste zapalenie jelit. Co więc doprowadza do pojawienia się schorzenia?

Otóż rzekomobłoniaste zapalenie jelit rozwija się przede wszystkim wtedy, gdy u człowieka dochodzi do zaburzeń składu mikroflory jelitowej. Mogą one występować m.in. wskutek antybiotykoterapii i wtedy, gdy dobroczynne bakterie giną przez przyjmowanie takich leków, w ich miejsce jelita mogą być nadmiernie kolonizowane właśnie przez Clostridium.

Bakterie te typowo osiedlają się w jelicie grubym, gdzie produkują one toksynę A oraz toksynę B. To te właśnie produkty bakteryjne odpowiadają za związaną z chorobą biegunkę, ale i za tworzenie się w obrębie jelita błon rzekomych (przypominają one żółte blaszki i od nich właśnie wzięła się nazwa choroby).

Tak naprawdę rzekomobłoniaste zapalenie jelit wystąpić może wskutek zażywania jakiegokolwiek antybiotyku, pewne jednak z leków należących do tej grupy znacznie częściej od innych prowadzą do rozwoju schorzenia.

Wśród środków, po których najczęściej występuje rzekomobłoniaste zapalenie jelit, wymieniane są:

• cefalosporyny (np. cefuroksym, ceftriakson czy ceftazydym),
• fluorochinolony (do tej grupy zaliczana jest m.in. cyprofloksacyna),
• klindamycyna.

Czytaj: Antybiotyki - jak je stosować, by uniknąć skutków ubocznych?

Antybiotykoterapia – kiedy stosować kurację i jak uniknąć biegunki poantybiotykowej

Czynniki ryzyka rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Najczęściej rzekomobłoniaste zapalenie jelit występuje u osób hospitalizowanych – im dłużej trwa pobyt w szpitalu, tym większe jest ryzyko wystąpienia schorzenia. Dodać tutaj należy, że do rozwoju choroby nie jest niezbędne stosowanie antybiotyków – zdarza się, że przetrwalniki Clostridium bytują w środowisku szpitalnym i choroba jest następstwem ich spożycia.

Wśród innych niż hospitalizacja czynników ryzyka rzekomobłoniastego zapalenia jelit wymieniane są:

• ogólny zły stan zdrowia (np. obarczenie jakimiś schorzeniami przewlekłymi, zwłaszcza o niewyrównanym przebiegu, takimi jak np. niewydolność serca czy cukrzyca),
• starszy wiek,
• przyjmowanie preparatów zobojętniających kwas żołądkowy (np. z powodu refluksu żołądkowo-przełykowego),
• chemioterapia,
• osłabienie odporności,
• choroby zapalne jelit (takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna).

Objawy rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Podstawowym objawem rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest biegunka, w przypadku choroby nie dochodzi jednak do oddawania przez chorych kilku luźnych stolców na dobę, lecz nawet kilkunastu – zdarza się bowiem, że pacjent cierpiący na to schorzenie oddaje nawet 20 stolców na dobę.

Biegunka jest w tym przypadku wodnista, może ona jednak zawierać śluz oraz domieszkę krwi. U pacjentów z rzekomobłoniastym zapaleniem jelit występować może również gorączka oraz silne bóle brzucha.

Możliwe powikłania rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Już patrząc tylko na to, jak często pacjenci z rzekomobłoniastym zapaleniem jelit muszą odwiedzać toaletą, doskonale widać, że choroba ta jest po prostu uciążliwa.

To, że jej objawy są dość dotkliwe, nie jest jednak największym problemem – rzekomobłoniaste zapalenie jelit może bowiem mieć bardzo nawet groźne następstwa. Wśród możliwych powikłań choroby wymieniane są bowiem:

• odwodnienie,
• niewydolność nerek (która rozwijać się może właśnie w związku z odwodnieniem),
• ostre rozdęcie okrężnicy (tzw. megacolon toxicum),
• perforacja ściany jelita.

Choć jest to szczęśliwie rzadkie, to jednak rzekomobłoniaste zapalenie jelit może doprowadzić nawet i do zgonu pacjenta. Biorąc pod uwagę takie ryzyko, a także inne, wyżej wymienione możliwe powikłania choroby, zdecydowanie nie powinno już ulegać wątpliwości, że wczesne rozpoznawanie i szybkie rozpoczynanie jej leczenia jest niezwykle wręcz istotne.

Diagnostyka rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Podejrzenie wystąpienia rzekomobłoniastego zapalenia jelit wysunąć można przede wszystkim wtedy, gdy biegunka u chorego pojawia się w powiązaniu z zażywaniem przez niego antybiotyków, a jednocześnie nie sposób wyróżnić jakichś innych możliwych przyczyn oddawania luźnych stolców.

Wbrew pozorom nie zawsze jednak łatwo jest powiązać antybiotykoterapię z wystąpieniem biegunki – tak jak bowiem zazwyczaj dzieje się tak, że pacjent zaczyna się zmagać z tym problemem po 1-2 dniach do rozpoczęcia stosowania antybiotyku, tak i możliwe jest to, że rzekomobłoniaste zapalenie jelit rozwinie się nawet i dopiero po upływie kilku miesięcy od zakończenia przyjmowania tychże środków.

Szczęśliwie istnieją badania, które umożliwiają jednoznaczne postawienie diagnozy schorzenia. Pewne rozpoznanie rzekomobłoniastego zapalenia jelit można postawić po wykryciu w kale chorego produkowanych przez Clostridium difficile toksyn.

Pacjentom typowo zleca się podstawowe badania laboratoryjne – w nich zauważalna może być leukocytoza, czyli podwyższona ilość białych krwinek we krwi. W wątpliwych przypadkach wykonywane może być badanie endoskopowe – nie jest ono jednak rutynowo zlecane z tego powodu, iż tak naprawdę prawidłowy wynik kolonoskopii nie wyklucza choroby.

Leczenie rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Po rozpoznaniu rzekomobłoniastego zapalenia jelit najistotniejsze jest odstawienie leku, który powiązany był z wystąpieniem choroby. Zastępuje się go innym antybiotykiem, takim, który jest skuteczny w zwalczaniu Clostridium – tego rodzaju środkami są m.in. metronidazol oraz wankomycyna.

Niezwykle istotne są także próby zniwelowania ryzyka wystąpienia u pacjenta powikłań rzekomobłoniastego zapalenia jelit. W tym celu należy dbać przede wszystkim o podaż pacjentom płynów i elektrolitów, co ma na celu zapobiegać odwodnieniu.

U większości pacjentów wystarczające do wyleczenia jest przyjmowanie przez nich odpowiednich antybiotyków, u niektórych jednak sama farmakoterapia nie przynosi oczekiwanych efektów.

U takich chorych wykorzystywana może być metoda leczenia, która wielu osobom wydaje się wręcz absurdalna – mowa tutaj o przeszczepie kału.

Nazwa może odstraszać, w praktyce pojawia się jednak coraz więcej doniesień przemawiających za tym, że przeszczep pochodzącego od zdrowego dawcy, zawierającego właściwe bakterie jelitowe, kału może być jak najbardziej skuteczną metodą leczenia nie tylko rzekomobłoniastego zapalenia jelit, ale i innych jeszcze schorzeń.

Czytaj: Jak długo żyją zarazki? Dezynfekcja mieszkania po chorobie dziecka

Zapobieganie rzekomobłoniastemu zapaleniu jelit

Choć całkowicie zniwelować zagrożenia rzekomobłoniastym zapaleniem jelit najprawdopodobniej nie sposób, to jednak istnieją pewne możliwości zmniejszenia ryzyka wystąpienia tej choroby.

Przede wszystkim należy rozsądnie korzystać z antybiotyków i przyjmować je wyłącznie wtedy, gdy zostanie to zalecone przez lekarza.

Absolutnie nie należy przyjmować tego rodzaju leków na własną rękę, bo po pierwsze pozostały po chorobie dziecka lek może wcale nie być skuteczny w przypadku schorzenia zaistniałego u rodzica, a poza tym może on się zmagać z infekcją wirusową, a nie bakteryjną (w przypadku infekcji wirusowych stosowanie antybiotyków wcale nie przynosi poprawy).

Ograniczyć ryzyko rzekomobłoniastego zapalenia jelit może również podejmowanie się pewnych czynności podczas pobytu w szpitalu. W tym przypadku trzeba przede wszystkim pamiętać o regularnym myciu rąk – już tak prozaiczna czynność może ochronić hospitalizowanych pacjentów przed tym przykrym schorzeniem.

Ważne jest jednak również i to, aby sale chorych były regularnie sprzątane, a personel medyczny korzystał z rękawiczek jednorazowych i regularnie dezynfekował swoje dłonie.