Dojrzewanie płciowe (inaczej pokwitanie) to szereg procesów, podczas których u człowieka wykształcają się drugo- oraz trzeciorzędowe cechy płciowe. To właśnie skutkiem pokwitania są zmiany dotyczące m.in. wielkości piersi i pierwsza miesiączka u dziewczynek czy powiększenie narządów rozrodczych i mutacja głosu chłopców.
Spis treści:
- Kiedy zaczyna się proces dojrzewania płciowego?
- Kiedy można mówić o zaburzeniach dojrzewania płciowego?
- Przyczyny przedwczesnego dojrzewania płciowego
- Przyczyny opóźnionego dojrzewania płciowego
- Objawy sugerujące zaburzenia
- Konsekwencje zaburzeń dojrzewania płciowego?
- Ważne badania
- Leczenie zaburzeń dojrzewania płciowego?
Kiedy zaczyna się proces dojrzewania płciowego?
Cały proces dojrzewania płciowego trwa ogólnie około 4-5 lat, nie ma jednak jednego, konkretnego wieku, w którym dziecko ma zacząć dojrzewać – mówi się o pewnych przedziałach, w których proces ten powinien nastąpić.
Chłopcy i dziewczęta zaczynają dojrzewać w nieco innym wieku – u chłopców dojrzewanie typowo rozpoczyna się pomiędzy 9. a 14. rokiem życia, u dziewczynek – początek dojrzewania przypada pomiędzy 8. a 13. rokiem życia.
Jeśli zauważymy, że dziecko ma objawy zaburzeń dojrzewania płciowego, zdecydowanie należy udać się z nim do lekarza – to konieczne, bo przyczyną zaburzeń dojrzewania mogą być poważne nawet schorzenia, poza tym problem ten może mieć poważne konsekwencje.
Kiedy można mówić o zaburzeniach dojrzewania płciowego?
U części dzieci pokwitanie rozpoczyna się zdecydowanie wcześniej lub znacznie później i w takiej sytuacji można mówić o zaburzeniach dojrzewania płciowego. Wyróżnia się ich dwa rodzaje, którymi są:
- przedwczesne dojrzewanie płciowe: mówi się o nim wtedy, gdy u dziewcząt pierwsze objawy pokwitania pojawiają się przed 8., a u chłopców przed 9. rokiem życia,
- opóźnione dojrzewanie płciowe: rozpoznawane w sytuacji, gdy pomimo ukończenia przez dziewczynkę 13 lat lub 14 lat przez chłopca nie doszło jeszcze do wystąpienia jakichkolwiek przejawów pokwitania.
Przyczyny przedwczesnego dojrzewania płciowego
W kontrolowaniu procesu dojrzewania biorą udział struktury ośrodkowego układu nerwowego, które uwalniają hormony pobudzające czynność narządów rozrodczych – mowa tutaj o podwzgórzu oraz przysadce mózgowej.
W prawidłowych warunkach hormony prowadzące do rozpoczęcia pokwitania, którymi są gonadoliberyny, powinny być uwalniane w zwiększonych ilościach we wspomnianych wyżej przedziałach wiekowych.
Czytaj: Trudny okres dojrzewania: jak radzić sobie z buntem dorastającego dziecka?
Na skutek różnych sytuacji może dochodzić do tego wcześniej – problemami, które przyczyniają się do przedwczesnego dojrzewania płciowego są być m.in. guzy mózgu, uszkodzenia struktur podwzgórza (związane np. z doświadczeniem urazu głowy, ale i z przebyciem jakiejś neuroinfekcji) oraz hormonalnie czynne guzy podwzgórza.
Przyczyną przedwczesnego pokwitania mogą być również innego rodzaju patologie, takie jak:
- zespół McCune’a-Albrighta,
- guzy narządów rozrodczych (jajników u dziewcząt lub jąder u chłopców),
- wrodzony przerost nadnerczy.
Zaburzeń, które mogą skutkować przedwczesnym dojrzewaniem płciowym, wyróżnia się więc stosunkowo dużo. Mimo tego u znacznej ilości pacjentów, u których pojawi się ten problem, nie udaje się ostatecznie stwierdzić, jaka jest jego przyczyna – w takiej sytuacji rozpoznaje się idiopatyczne przedwczesne dojrzewanie płciowe.
Przyczyny opóźnionego dojrzewania płciowego
W przypadku opóźnienia pokwitania najczęstszą przyczyną tego zjawiska jest konstytucjonalne opóźnienie wzrastania i dojrzewania, o którym decydują dziedziczone od rodziców geny.
Problem ten raczej nie prowadzi do żadnych konsekwencji, opóźnione dojrzewanie płciowe nie powinno jednak być nigdy bagatelizowane z tego względu, iż mogą do niego prowadzić również i zdecydowanie poważniejsze problemy, którymi mogą być:
- guzy okolicy podwzgórza lub przysadki,
- niedożywienie,
- zespoły genetyczne (np. zespół Turnera u dziewcząt lub zespół Klinefeltera u chłopców),
- choroby przewlekłe (takie jak np. mukowiscydoza, celiakia, anemia sierpowata czy niedoczynność tarczycy),
- zaburzenia czynności gonad (u chłopców przyczyną opóźnionego dojrzewania może być np. zapalenie jąder, stanowiące powikłanie świnki).
Objawy sugerujące zaburzenia
Pewne przejawy zaburzeń dojrzewania płciowego rodzice są w stanie zauważyć dość szybko, inne natomiast – ze względu na ich charakter – nie są już tak łatwe do zaobserwowania.
W przypadku przedwczesnego dojrzewania płciowego u dziewczynek mających poniżej 8 lat zauważyć można powiększenie gruczołów piersiowych, u chłopców dochodzi zaś do zwiększenia wielkości jąder, pojawianie się owłosienia pod pachami.
Zauważalne jest także wyraźne przyspieszenie wzrastania, oprócz tego – u przedstawicieli obojga płci – z przedwczesnym dojrzewaniem płciowym związane może być pojawienie się w obrębie skóry zmian łojotokowych.
Opóźnione dojrzewanie płciowe charakteryzuje z kolei to, że u dziewcząt – pomimo ukończenia przez nie 13. roku życia – nadal nie występują pierwsze krwawienia miesiączkowe, u chłopców nie dochodzi natomiast do oczekiwanego zwiększenia rozmiarów narządów rozrodczych.
Czytaj:
Nim pojawi się pierwsza miesiączka: porady dla mamy
Pierwsza miesiączka: porady dla dziewczyn
Konsekwencje zaburzeń dojrzewania płciowego?
Czasami nieprawidłowości dotyczące pokwitania nie prowadzą do żadnych konsekwencji – tak bywa chociażby w przypadku opóźnionego dojrzewania płciowego, którego przyczyną jest konstytucjonalne opóźnienie wzrastania.
Zdarza się jednak i tak, że problem prowadzi do różnych powikłań – tutaj można wspomnieć chociażby o przedwczesnym dojrzewaniu płciowym, w którego przebiegu dojść może do zbyt wczesnego zakończenia rozwoju kości, Skutkuje to ostatecznie osiągnięciem niższego wzrostu.
Czytaj: Siatki centylowe - ile wzrostu powinno mieć twoje dziecko?
Zwrócić tutaj należy uwagę na to, że czasami przyczyną zaburzeń dojrzewania płciowego mogą być groźne schorzenia, takie jak hormonalnie czynne nowotwory, które mogą wymagać niezwłocznego rozpoczęcia leczenia.
Zaburzenia pokwitania wpływać mogą jednak nie tylko na ciało, ale i na psychikę – np. nastolatek z opóźnionym dojrzewaniem płciowym, obserwując swoich rówieśników, może czuć się odosobniony, „inny” od reszty, co sprzyjać może pojawianiu się u niego różnych kompleksów, a nawet i zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń depresyjnych.
Czytaj: Zaburzenia odżywiania u młodzieży
Ważne badania
Biorąc pod uwagę powyżej opisane możliwe zagrożenia, które bywają powiązane z zaburzeniami dojrzewania, zapewne nie dziwi to, że przy podejrzeniu tego problemu niezbędne staje się przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki.
Zasadniczo największą rolę odgrywają w tym przypadku badania hormonalne – zlecane są oznaczenia poziomów takich hormonów, jak m.in.:
- gonadotropiny (LH i FSH),
- estradiol,
- testosteron,
- hormony nadnerczowe (np. 17-hydroksyprogesteron, androstendion),
- prolaktyna.
Zanim jednak pacjent otrzyma skierowanie na jakiekolwiek badania, najpierw przeprowadzane jest u niego badanie przedmiotowe. Oceniana podczas niego jest dojrzałość płciowa – do tego celu stosuje się skalę Tannera.
U dziewczynek dokonuje się oceny wielkości piersi, obecności owłosienia (w okolicach łonowych oraz pod pachami), istotne jest także to, czy pacjentka zaczęła miesiączkować. U chłopców dojrzałość ocenia się biorąc pod uwagę obecność owłosienia w okolicy narządów rozrodczych, pod pachami, a także sprawdzając wielkość jąder i prącia.
Czytaj: INICJACJA SEKSUALNA coraz wcześniej. Dlaczego 13-latkowie deklarują chęć współżycia?
Same jednak badanie przedmiotowe i badania hormonalne nie są wystarczające do przeprowadzenia pełnej diagnostyki zaburzeń dojrzewania płciowego. Istotne są również i badania obrazowe – przede wszystkim mowa tutaj o RTG dłoni i nadgarstka (pozwala ono określić tzw. wiek kostny).
Czasami zlecane są również i inne badania (np. badania obrazowe głowy przy podejrzeniu, że za zaburzenia dojrzewania odpowiadać może jakaś patologia dotycząca podwzgórza lub przysadki mózgowej).
Leczenie zaburzeń dojrzewania płciowego
To, jakie leczenie zostanie zaproponowane pacjentowi z zaburzeniami pokwitania, zależne jest od tego, co je wywołało. Tak naprawdę terapia nie zawsze jest potrzebna – tak jest chociażby w przypadku konstytucjonalnego opóźnienia dojrzewania.
W innych przypadkach leczenia już jest jak najbardziej konieczne – przykładowo w sytuacji, gdy za przedwczesne pokwitanie odpowiadają zaburzenia czynności podwzgórza, pacjentom podawane mogą być preparaty, których działanie bazuje na hamowaniu uwalniania gonadotropin przysadkowych (przykładem takiego leku jest tryptorelina).
Czytaj: PIERWSZA WIZYTA z córką U GINEKOLOGA – co warto wiedzieć?
Leczenie prowadzi się w tej sytuacji dopóty, dopóki pacjent nie wejdzie w wiek, w którym powinno się u niego rozpocząć dojrzewanie płciowe.
Całkowicie odmiennie wyglądać może zaś leczenie opóźnionego dojrzewania płciowego, które wynika z trwałej dysfunkcji gonad. Jako przykład można tutaj podać pacjentki z zespołem Turnera, u których oddziaływania terapeutyczne skupiają się na suplementacji brakujących w ich organizmach hormonów – estrogenów.
Czytaj: Co trzeba wiedzieć o edukacji seksualnej? Rozmowa bez tabu z terapeutką od seksu
