Spis treści
- Dziecko w związku nieformalnym
- Uznanie ojcostwa
- Jakie nazwisko będzie nosić dziecko?
- Urlopy i zwolnienia lekarskie na dziecko w związku nieformalnym
- Świadczenia pieniężne na dziecko w związku nieformalnym
Według Głównego Urzędu Statystycznego w 2020 roku urodziło się w naszym kraju nieco ponad 356 tys. dzieci. Wśród nich około 93 tys., czyli praktycznie co czwarte, miało niezamężną mamę. Odsetek dzieci z nieformalnych związków wzrasta rok do roku, bo chociaż w porównaniu z rokiem 2019, w którym nieślubnych dzieci urodziło się o 2 tysiące więcej, jednak wówczas w całym kraju na świat przyszło 20 tysięcy dzieci więcej niż w roku 2020.
Warto więc wiedzieć, jaka jest sytuacja prawna takich dzieci i ich rodziców. Czy mają oni takie same prawa – w kwestii urlopów rodzicielskich, zasiłków, rozliczeń podatkowych czy zwolnień lekarskich na dziecko – jakie przysługują rodzicom małżonkom?
Dziecko w związku nieformalnym
Najważniejsza informacja brzmi: sytuacja prawna dziecka urodzonego poza małżeństwem, ale uznanego przez ojca, znacznie różni się od sytuacji, kiedy ojciec nie chce dziecka uznać.
A zatem pierwsza ważna decyzja dotyczy tego, czy dziecko zostanie przez ojca uznane. To decyzja o doniosłym znaczeniu, bo ma wiele konsekwencji. Wynikają z niej nie tylko określone prawa, ale też obowiązki – dla ojca, matki, a w przyszłości także dla dziecka.
Uznanie ojcostwa
Zakładamy, że skoro rodzice żyją w stałym związku, to dziecko zostanie przez ojca uznane. Można to zrobić nawet przed porodem – przyszli rodzice muszą się zgłosić z dowodami osobistymi i kartą ciąży do kierownika Urzędu Stanu Cywilnego (w miejscu zamieszkania). To przed nim przyszły ojciec składa do protokołu oświadczenie o uznaniu ojcostwa, a matka musi ten fakt potwierdzić.
Jeśli dzieje się to już po porodzie, najlepiej połączyć to z rejestracją dziecka. Trzeba to zrobić w ciągu 21 dni od porodu (w przypadku urodzenia dziecka martwego – 3 dni), w USC obejmującym swoim rejonem szpital, w którym urodziło się dziecko. Jeśli nie możecie pójść razem, najpierw tata uznaje dziecko, a mama musi to potwierdzić w ciągu 3 miesięcy od momentu złożenia oświadczenia przez partnera.
Zobacz: Formalności po porodzie - oto terminy, których trzeba dotrzymać
Uwaga, problem! Jeśli matka dziecka formalnie jest osobą zamężną lub niedawno rozwiedzioną, to dziecko urodzone w okresie do 300 dni od rozwodu zostanie uznane za dziecko jej męża, nawet gdy ojcem biologicznym jest inny mężczyzna.
W takim przypadku – zanim faktyczny ojciec może uznać dziecko – najpierw musi zostać przeprowadzona sądowa procedura zaprzeczenia ojcostwa męża matki (byłego lub aktualnego). Pozew do sądu rodzinnego w tej sprawie może złożyć zarówno matka dziecka, jak i jej były mąż.
Jakie nazwisko będzie nosić dziecko?
Jednocześnie z uznaniem ojcostwa rodzice muszą złożyć w USC oświadczenie o tym, jakie nazwisko będzie nosiło ich dziecko. Możliwości są trzy – tak samo jak w przypadku dziecka małżeńskiego – może to być nazwisko matki, ojca lub nazwisko dwuczłonowe, składające się z obu tych nazwisk.
Jeśli rodzice nie złożą oświadczenia co do nazwiska, będzie to nazwisko dwuczłonowe.
Zobacz: Urlop ojcowski - wniosek, dokumenty, wynagrodzenie
Są pary, które wybierają życie bez ślubu ze względów pragmatycznych, licząc na ulgi i przywileje dla samotnych rodziców. Trzeba jednak podkreślić, że takie postępowanie jest nie tylko nieuczciwe, ale też niezgodne z prawem. Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych zawiera definicję samotnego rodzica – jest to panna, kawaler, wdowa, wdowiec, osoba pozostająca w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu lub osoba rozwiedziona (chyba że wychowuje wspólnie co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem).
A zatem kobieta, która żyje w nieformalnym związku z ojcem dziecka, nie może deklarować, że jest samotną matką (aby np. mieć pierwszeństwo w przyjęciu dziecka do żłobka czy przedszkola), bo jest to poświadczenie nieprawdy.
Urlopy i zwolnienia lekarskie na dziecko w związku nieformalnym
Matce urlop macierzyński i rodzicielski należy się zawsze – o ile pracowała i opłacała składki chorobowe – to jest oczywiste. A jak to jest z ojcem, który nie jest mężem matki?
Jeśli uznał on dziecko i się nim opiekuje, to przysługują mu takie same prawa, jakie ma każdy ojciec. Może zatem wziąć urlop ojcowski, rodzicielski, wychowawczy, a także część urlopu macierzyńskiego (jeśli matka dziecka wykorzysta 14 tygodni, a potem chce wrócić do pracy). Oczywiście, aby ojciec mógł skorzystać z tych urlopów, sam musi mieć status pracownika.
Urlop ojcowski w wymiarze dwóch tygodni przysługuje każdemu pracownikowi ojcu, niezależnie od tego, czy matka dziecka jest zatrudniona, czy nie. Natomiast z urlopu rodzicielskiego (jest udzielany po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego) ojciec może skorzystać wtedy, gdy matka urodziła dziecko jako osoba zatrudniona i ubezpieczona.
Czytaj także: Koniec umowy o pracę a ciąża i urlop macierzyński
Świadczenia dla rodziców bliźniaków
Od 2016 roku uprawnienia do urlopów macierzyńskiego i rodzicielskiego dla ojca rozszerzono: może je otrzymać także w sytuacji, gdy matka nie ma do nich uprawnień (urodziła dziecko jako osoba bezrobotna, niepłacąca składek chorobowych), ale podejmie pracę w wymiarze minimum pół etatu, a dzieckiem w tym czasie zajmie się właśnie tata. Urlop ojcowski trzeba wykorzystać do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia.
Tata żyjący w nieformalnym związku może brać zwolnienie lekarskie na chore dziecko – dokładnie tak samo jak pozostali ojcowie. Nie wszyscy jednak wiedzą, że ojciec nowo narodzonego malucha może wziąć zwolnienie także na opiekę nad życiową partnerką, jeśli jej stan po porodzie uniemożliwia zajmowanie się dzieckiem. Zwolnienie takie (na maksymalnie 14 dni) może wypisać ginekolog lub lekarz pierwszego kontaktu.
W 1990 roku dzieci z nieformalnych związków było zaledwie 6,2 proc., dziś to już ponad 25 proc., a więc odsetek ten wzrósł czterokrotnie! Jednak na tle innych krajów to wciąż niewiele – w Słowenii, Francji, Szwecji, Danii czy Belgii ze związków pozamałżeńskich rodzi się ponad połowa dzieci. W Bułgarii odsetek ten wynosi aż 58,8 proc., a w Czechach – 46,7 proc. W Polsce najwięcej nieślubnych dzieci – średnio co drugie – rodzi się na zachodzie kraju: w województwach zachodniopomorskim i lubuskim.
Świadczenia pieniężne na dziecko w związku nieformalnym
Rodzice żyjący bez ślubu mają takie samo jak małżonkowie prawo do zasiłków rodzinnych i innych świadczeń finansowanych z budżetu państwa. Prawo nie dyskryminuje w tym zakresie dzieci urodzonych poza małżeństwem. Jednak trzeba pamiętać, że w przypadku gdy świadczenie jest uzależnione od dochodu rodziny, należy wliczać do niego zarobki i dochody obojga partnerów, a nie tylko matki dziecka.
Jest to świadczenie wypłacane przez ZUS mamom i ojcom przebywającym na urlopie macierzyńskim, ojcowskim lub rodzicielskim. Przysługuje wszystkim rodzicom mającym uprawnienia do wymienionych wyżej urlopów – bez względu na to, czy są małżeństwem, czy nie – na takich samych zasadach. Warunkiem otrzymania zasiłku przez kobietę jest urodzenie dziecka w okresie, gdy była objęta ubezpieczeniem chorobowym, a dla ojca – status pracownika.
Jednorazowa zapomoga w wysokości 1000 zł z tytułu urodzenia się dziecka przysługuje także rodzicom żyjącym w konkubinacie, pod warunkiem że dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 1922 zł netto na osobę. Dochód rodziny to suma dochodów wszystkich członków rodziny, a więc należy uwzględnić dochody obojga rodziców dziecka, którzy mieszkają razem i tworzą wspólne gospodarstwo.
- Zasiłek rodzinny i dodatki do niego
Jest to podstawowe świadczenie rodzinne, którego głównym celem jest częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka.Przysługuje także parom żyjącym bez ślubu, o ile spełniają kryterium dochodowe. Tu jednak próg jest bardzo niski: obecnie dochód na osobę nie może przekraczać 674 zł, a gdy dziecko jest niepełnosprawne – 764 zł.
Pamiętajcie, by zliczać dochody wszystkich członków rodziny. Zasiłki są niewysokie: 95 zł miesięcznie na dziecko w wieku 0–5 lat, 124 zł na dziecko w wieku 6–18 lat, 135 zł na dziecko w wieku 18 - 24 lata. Stosuje się zasadę "złotówka za złotówkę" - nieznacznei przekroczony limit dochodowy na osobę nie oznacza całkowitej utraty świadczenia.
Osoby, którym przysługuje zasiłek rodzinny, mogą się też ubiegać o wymienione poniżej dodatki.
Dodatki do zasiłku rodzinnego:
- z tytułu urodzenia dziecka w wysokości 1000 zł (jednorazowo)
- z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego w wysokości 400 zł (miesięcznie)
- w z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej w wysokości 95 zł (miesięcznie)
- z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego w wysokości 100 zł (raz w roku).
- Program 500 plus
Świadczenie w wysokości 500 zł jest adresowane do dziecka, więc należy mu się bez względu na sytuację osobistą rodziców – czy są małżeństwem, czy nie. Sprawa jest prosta, jeśli para żyjąca bez ślubu ma tylko własne dzieci – wtedy otrzymają 500 zł na każde dziecko.
Jeśli rodzice mają wspólne dziecko, a także wychowują dzieci z innych związków, to nawet jeśli nie są małżeństwem, wszystkie te dzieci wchodzą w skład rodziny, i też dostaną świadczenie według ogólnych zasad.
- Tak zwane "kosiniakowe"
To potoczna nazwa świadczenia rodzicielskiego, które jest wypłacane od 2016 roku. Można powiedzieć, że jest to odpowiednik zasiłku macierzyńskiego dla kobiet, które dotąd nie miały uprawnień do stałych comiesięcznych świadczeń z tytułu wychowywania dziecka. Świadczenie to przysługuje każdej matce – także niezamężnej – która urodziła dziecko, a nie ma prawa do zasiłku macierzyńskiego, ponieważ nie opłacała składek chorobowych na ZUS.
Mogą się o nie ubiegać kobiety bezrobotne, pracujące na umowę-zlecenie albo umowę o dzieło, studentki, rolniczki itd. – bez względu na dochody rodziny. Wysokość świadczenia to 1000 zł miesięcznie. W przypadku urodzenia jednego dziecka jest ono wypłacane przez 52 tygodnie, po urodzeniu bliźniąt – przez 65 tygodni, trojaczków – 67 tygodni itd.
- Rozliczanie podatków, ulga na dziecko
Osoby żyjące w związku nieformalnym nie mogą wspólnie rozliczać się z podatku dochodowego. Niestety dotyczy to także sytuacji, gdy tacy partnerzy wychowują wspólne dziecko.
Osoba żyjąca w nieformalnym związku, mieszkająca razem z partnerem i wychowująca z nim dziecko, nie może rozliczyć swoich podatków wspólnie z dzieckiem. Takie preferencje mają tylko małżonkowie albo osoby samotnie wychowujące dziecko. A zgodnie z ustawą o PIT za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się jednego z rodziców albo opiekuna prawnego, jeżeli osoba ta jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację.
Ważne! Osoby żyjące w nieformalnych związkach, wspólnie mieszkające i wspólnie wychowujące swoje dzieci, nie mogą skorzystać ani z preferencji przewidzianych dla małżonków, ani z ulgi dla osób samotnie wychowujących dzieci.
Czytaj także: Na czym oszczędzić pieniądze, gdy spodziewasz się dziecka?
