Czy mógłby Pan wskazać, kto najczęściej zgłasza się po pomoc prawną w zakresie kontaktów z dziećmi?
Z reguły jest to jeden z rodziców, któremu kontakt z dzieckiem jest w jakiś sposób utrudniany. Jeżeli chodzi o blokowanie kontaktów, "odcinanie" rodzica od dziecka, częściej są to ojcowie. Jeśli zaś idzie o nieprawidłowe wykonywanie kontaktów, to zazwyczaj z takim problemem zjawiają się matki.
Czytaj także: Impreza rozwodowa, czyli o świętowaniu końca małżeństwa >>
Mecenasie, proszę wskazać, w jaki sposób spotkania dziecka z uprawnionym rodzicem są utrudniane?
Najczęściej mamy do czynienia z fizycznym odcięciem od dziecka. Często bowiem rodzic pełniący bieżącą pieczę nad dzieckiem korzysta z pozycji „monopolistycznej”. Wykorzystuje swoje uprawnienia dla osiągnięcia własnych interesów i korzyści. Takie zachowanie z całą pewnością wpływa na osłabienie więzi rodzinnych, co jest sprzeczne z dobrem dziecka. Dziecko ma prawo do wychowywania przez oboje rodziców, jeśli tylko nie zagraża to jego dobru. Wskazuje na to również artykuł 9 Konwencji o prawach dziecka.
Warto podkreślić, że kontakty z rodzicem utrudniane są również poprzez stosowanie szantażu emocjonalnego. Ujawnia się to choćby poprzez okazywanie w obecności dziecka niechęci wobec drugiego z rodziców, a przecież według wskazówek specjalistów należy dokładać wszelkich starań, aby dziecko nie było świadkiem rozmów, gdy rodzice będący w konflikcie źle mówią o sobie wzajemnie. Powoduje to stopniowe odcinanie rodzica od dziecka. Trzeba pamiętać, że rodzic, alienując drugiego rodzica, burzy prawidłowy obraz rodzicielstwa - bez względu na to, czy rodzice są razem, czy też nie.
Jak zatem dochodzić praw w realizacji kontaktów?
Można wyróżnić dwa charakterystyczne elementy: możliwości prawne i kwestie dowodowe, z uwagi na konieczność wykazania utrudnienia w kontaktach i udowodnienia przyczyn. Przepis 5821 § 2 k.p.c. wymienia przykładowy katalog zabezpieczeń wykonywania przez uprawnionego rodzica kontaktów z dzieckiem oraz zabezpieczeń dla rodzica zobowiązanego do wydawania dziecka. Sąd opiekuńczy może w szczególności zobowiązać osobę uprawnioną do kontaktu z dzieckiem lub osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, do pokrycia kosztów podróży i pobytu dziecka, jak również zobowiązać osobę opiekuna dziecka do złożenia na rachunek depozytowy odpowiedniej kwoty pieniężnej na wypadek niewykonania bądź niewłaściwego wykonania postanowienia o kontaktach. Sąd może także odebrać od osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem lub osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, przyrzeczenie określonego zachowania.
Natomiast jeśli chodzi o dowody, to można wskazać na: zeznania świadków, opinie biegłego specjalisty z RODK, korespondencja pomiędzy rodzicami czy zeznania rodziców. Opinia z RODK (rodzinny ośrodek diagnostyczno-konsultacyjny) w sprawach o ustalenie kontaktów jest na tyle istotna, iż pozwala ocenić umiejętności opiekuńczo–wychowawcze każdego z rodziców oraz wskazać na najodpowiedniejsze formy wsparcia rodziny. Opinia specjalistów z zakresu psychologii i pedagogiki przyczynia się także do zajęcia obiektywnego stanowiska w sprawie przez sąd.
Od redakcji: w 2016 r. rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne zostały przekształcone w opiniodawcze zespoły specjalistów sądowych, które działają przy sądach okręgowych.
Zobacz także: Pierwsze święta po rozwodzie: jak je zorganizować? >>
Jakie problemy mogą napotkać rodzice dochodzący swych praw o kontakty z dzieckiem?
Najczęstszym problemem, z jakim spotykam się podczas postępowań rozwodowych, i co można uznać już za swoistą regułę, jest narastająca negatywna argumentacja jednej ze stron. Jako przykłady można wskazać działania jednego z rodziców na niekorzyść drugiego przejawiające się m.in.: oczernianiem rodzica w oczach dziecka, podnoszenie zarzutu związanego z niewłaściwym zachowaniem drugiego rodzica, znęcanie, czy aż po krańcowy zarzut - wykorzystywania seksualnego. Ważną kwestią jest przeciwdziałanie nastawianiu dziecka przez jednego z rodziców przeciwko drugiemu opiekunowi. Dlatego też warto w przypadku przeprowadzania opinii biegłych zwrócić się o to, żeby sąd nakazał biegłym ustalenie tego, czy dziecko jest nastawiane przeciwko któremuś z rodziców oraz czy ma wpajany negatywny obraz któregoś z rodziców.
Co robić, by jak najlepiej zabezpieczyć kontakty z dzieckiem?
W sytuacji, gdy konflikt nie jest zaostrzony zaleca się przygotowanie tzw. planu opieki rodzicielskiej. W trosce o to, aby był on opracowany profesjonalnie i kompleksowo, najlepiej zwrócić się do doświadczonego mediatora o specjalistyczną pomoc. W takiej sytuacji można skierować się m.in. do Komitetu Ochrony Praw Dziecka, który oferuje bezpłatną pomoc rodzicom będącym w trudnej sytuacji opieki nad dziećmi, gdy jeden z rodziców mieszka osobno. Istotne jest, że w planie opieki rodzicielskiej można również rozstrzygnąć inne niż ustalenie kontaktów kwestie, m.in. ustalenia w obrębie przysługiwania rodzicom władzy rodzicielskiej, w zakresie obowiązku alimentacyjnego, jak również w zakresie zgodnego podziału majątku wspólnego. Warto podkreślić, że szczegółowe i przemyślane przygotowanie planu rodzicielskiego może znacznie skrócić czas trwania postępowania rozwodowego.
Z uwagi na dobro małoletniego, a także w celu niwelowania skutków rozpadu rodziny, warto dołożyć starań o wypracowanie kompromisowych rozwiązań w kwestii ustalenia kontaktów. W zależności od stopnia nieporozumień pomiędzy rodzicami, można zwracać się o różne rozwiązania, m. in. o opracowanie szczegółowego planu kontaktów z dzieckiem, precyzyjnie określającego terminy i sposób, w jakich rodzic mógłby spędzać czas z dzieckiem, jak również o zobowiązanie rodziców do uczestnictwa w terapii psychologicznej z dzieckiem. Pamiętajmy, iż szczegółowe ustalenia w zakresie m. in. odbioru dziecka ze szkoły lub przedszkola, czy też odprowadzenia dziecka po zakończeniu kontaktu, pozwalają na uniknięcie sytuacji spornych.
Niestety, gdy konflikt między rodzicami narasta bądź jest już na tyle zaogniony, że próby ugodowego porozumienia się rodziców nie przynoszą efektu, konieczna jest ingerencja Sądu i sądowe uregulowanie kontaktów. Z uwagi na długi czas toczącego się postępowania, warto wnioskować o wydanie zabezpieczenia roszczenia w zakresie kontaktów na czas trwania postępowania. Pozwoli to zmniejszyć ryzyko nagłego odseparowania rodzica z życia dziecka.
Czytaj także: Rozwód rodziców: jak oni sami go przeżywają? >>
A co w sytuacji, gdy rodzic mimo sądowego ustalenia kontaktów nie przestrzega postanowień Sądu?
Niewątpliwie, w takiej sytuacji rodzic odcięty od dziecka nie powinien pozostać bierny. Pamiętajmy, iż naczelnym prawem dziecka jest prawo do kontaktu z rodzicami. Poczucie więzi, pomimo rozstania rodziców, oraz znajomość swoich korzeni są niezwykle ważne dla prawidłowego rozwoju dziecka. Dlatego też w przypadku utrudniania odbycia kontaktów należy reagować poprzez np. zagrożenie zapłatą za niewywiązanie się z kontaktu. Na podstawie art. 59816 Sąd w przypadku niewypełniania obowiązku nakazuje zapłatę należnej sumy pieniężnej. Kara pieniężna przeznaczana jest dla rodzica, któremu kontakt został zasądzony. Działanie to bardzo często odnosi pozytywny skutek w praktyce, bowiem rodzic karany jest grzywną za każdy nieodbyty kontakt z jego winy.
Czy prawo do kontaktów z dzieckiem przysługuje bezwzględnie każdemu rodzicowi?
Warto wiedzieć, że nawet w sytuacji, gdy rodzic jest pozbawiony władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, to nadal ma prawo do kontaktów z nim. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy Sąd postanowi inaczej ze względu na bezpieczeństwo dziecka i zakaże m. in. osobistej styczności z dzieckiem, zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, czy też zezwoli na kontakt z dzieckiem wyłącznie w obecności osoby trzeciej. Pamiętajmy, iż prawo do kontaktów z dzieckiem przysługuje rodzicom także wtedy, gdy dziecko przebywa w placówce opiekuńczo-wychowawczej czy w rodzinie zastępczej.
Robert Ofiara - Należy do Izby Adwokackiej w Warszawie. Ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim oraz odbył aplikację prokuratorską. W przeszłości opiniował na potrzeby ustawodawcy projekty nowelizacji ustaw cywilnych i karnych. W latach 2004-2008 zajmował się zarządzaniem działem prawnym w Komitecie Ochrony Praw Dziecka (www.kopd.pl). W roku 2011 zasiadał w Radzie ds. Dzieci Ofiar Handlu, działającej przy Fundacji Dzieci Niczyje (www.fdn.pl).
W trakcie swojej praktyki Adwokat Robert Ofiara współpracował między innymi z Polskim Towarzystwem Medycyny Ratunkowej, Stowarzyszeniem "Niebieska linia", C.H. Beck, Stowarzyszeniem Mediatorów Rodzinnych, Wydziałem Edukacji m.st. Warszawy, Instytutem Spraw Publicznych, Funduszem Inicjatyw Obywatelskich, Fundacją Kronenberga, Fundacją „Mederii”, Fundacją „ABCXXI– Cała Polska czyta dzieciom”. Aktualnie prowadzi kancelarię adwokacką Robert Ofiara Kancelaria Adwokacka (www.robertofiara.pl).
