Spis treści
- 1 Czy każdy pracujący rodzic może wziąć taki urlop?
- 2 Jak długo trwa urlop wychowawczy i w jakim terminie trzeba go wykorzystać?
- 3 Czy może z niego skorzystać ojciec dziecka?
- 4 Co pracownik musi zrobić, aby skorzystać z urlopu?
- 5 Czy urlop wychowawczy można wziąć w kilku częściach?
- 6 Czy rodzic dostaje w tym czasie zasiłek?
- 7 Czy zmienia się dodatek, jeśli rodzic opiekuje się bliźniętami?
- 8 Czy można zwolnić z pracy osobę przebywającą na urlopie wychowawczym?
- 9 Czy przebywając na urlopie, można podjąć pracę zarobkową?
- 10 Czy rodzic może skrócić czas opieki nad dzieckiem w jej trakcie?
- 11 Kto podczas urlopu wychowawczego pokrywa składki emerytalne i zdrowotne pracownika?
- 12 Jakie zasady rządzą urlopem wychowawczym, gdy dziecko jest niepełnosprawne?
- 13 Co się dzieje, gdy matka na wychowawczym zachodzi w ciążę?
- 14 Do kiedy można korzystać z urlopu wychowawczego?
Urlop wychowawczy jest to przerwa w pracy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, po tym, jak rodzice wykorzystają urlop macierzyński i urlop rodzicielski. A więc urlop dotyczy opieki nad starszym dzieckiem, już nie niemowlęciem.
Każdemu rodzicowi przysługuje takie prawo do opieki nad dzieckiem. Są jednak różne rodzaje urlopu i każdy z nich wiąże się z różnymi obostrzeniami. Poniżej piszemy o urlopie wychowawczym. Na wstępnie wyjaśnijmy czym on jest.
1 Czy każdy pracujący rodzic może wziąć taki urlop?
Nie. Prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem ma pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę przez okres co najmniej sześciu miesięcy. Do tego okresu wlicza się również okresy zatrudnienia u poprzednich pracodawców. Z urlopu nie mogą skorzystać osoby zatrudnione na podstawie umowy-zlecenia czy te, które mają podpisane umowy o dzieło i pokrewne lub prowadzące własną działalność gospodarczą.
Czytaj także:
Urlop macierzyński w Polsce: odpowiadamy na najczęstsze pytania
Jakie wydatki wiążą się z utrzymaniem dziecka
Przerwa w pracy na karmienie piersią - kiedy przysługuje?
2 Jak długo trwa urlop wychowawczy i w jakim terminie trzeba go wykorzystać?
Maksymalny wymiar to 36 miesięcy. Od 2016 r. urlop ten można wykorzystać nie do chwili ukończenia przez dziecko 5 lat (jak było dotąd), ale do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Rodzicom dzieci niepełnosprawnych przysługuje też tzw. dodatkowy urlop wychowawczy. Taki rodzic (spełniający wymóg co najmniej 6-miesięcznego okresu zatrudnienia) bez względu na to, czy korzystał wcześniej z urlopu wychowawczego, czy nie – może skorzystać z dodatkowego urlopu w wymiarze do 3 lat, do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
3 Czy może z niego skorzystać ojciec dziecka?
Tak. Urlop ten może zostać udzielony zarówno matce, jak i ojcu dziecka lub jego opiekunom. Z trzyletniego wymiaru urlopu wychowawczego każdemu z rodziców lub opiekunów przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu – prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów. To znaczy, że jeden miesiąc urlopu jest przypisany rodzicowi na wyłączność, a więc np. jeśli tylko matka korzysta z urlopu, to może wziąć maksymalnie 35 miesięcy. Rodzice mogą też korzystać z urlopu jednocześnie – w takim przypadku łączny wymiar urlopu obojga rodziców nie może przekraczać całkowitego wymiaru urlopu (suma urlopu obojga rodziców nie może przekraczać 36 miesięcy).
Czytaj także: Urlopy dla rodziców: macierzyński, rodzicielski, wychowawczy - kiedy i co ci się należy
Ciąża na wychowawczym. Jak wyglądają kwestie prawne i możliwości
4 Co pracownik musi zrobić, aby skorzystać z urlopu?
Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika, a pracodawca nie może odmówić jego udzielenia. Wniosek o urlop można napisać samodzielnie lub skorzystać z gotowych wzorów dostępnych w internecie. Trzeba go złożyć u pracodawcy co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem.
5 Czy urlop wychowawczy można wziąć w kilku częściach?
Tak, można go podzielić maksymalnie na pięć części. Ale jeśli rodzic korzystał już w częściach z urlopu rodzicielskiego, to liczba wykorzystanych części wcześniejszego urlopu (maksymalnie dwie) obniża liczbę możliwych do wykorzystania części urlopu wychowawczego. A więc rodzic, który nie wykorzystał od razu po macierzyńskim całego urlopu rodzicielskiego, tylko wziął go w dwóch częściach, urlop wychowawczy może podzielić maksymalnie na trzy części.
6 Czy rodzic dostaje w tym czasie zasiłek?
Z zasady urlop wychowawczy jest bezpłatny. Jedynie osobom (rodzinom), które otrzymują zasiłek rodzinny (a więc dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 674 zł miesięcznie), przysługuje dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego. Wysokość dodatku to 400 zł miesięcznie. Dodatek przysługuje nie dłużej niż przez okres 24 miesięcy. Jeżeli osoba na urlopie wychowawczym sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem (urodzonym podczas jednego porodu), okres ten ulega wydłużeniu do 36 miesięcy, a do 72 miesięcy – jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym. W przypadku jednoczesnego korzystania z urlopu przez oboje rodziców lub opiekunów prawnych przysługuje jeden dodatek. Dodatek nie przysługuje, jeżeli:1) bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego matka czy ojciec pozostawali w stosunku pracy przez okres krótszy niż sześć miesięcy;2) rodzic podjął lub kontynuuje pracę zarobkową, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w czasie urlopu wychowawczego;3) dziecko zostało umieszczone w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez okres dłuższy niż pięć dni w tygodniu;4) w okresie urlopu wychowawczego rodzic korzysta z zasiłku macierzyńskiego.
7 Czy zmienia się dodatek, jeśli rodzic opiekuje się bliźniętami?
Niestety, ustawodawca nie wprowadził precyzyjnych regulacji wyjaśniających, czy dodatek przyznaje się niezależnie od liczby dzieci urodzonych w trakcie jednego porodu, czy na każde dziecko odrębnie. Z tego powodu w orzecznictwie sądów administracyjnych pojawiły się sprzeczne interpretacje. W 2014 r. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, że w takich sytuacjach dodatek przysługuje do zasiłku rodzinnego na każde z dzieci (wyrok NSA z 26.06.2014 r., sygnatura akt I OPS 15/13).
8 Czy można zwolnić z pracy osobę przebywającą na urlopie wychowawczym?
Nie, pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
9 Czy przebywając na urlopie, można podjąć pracę zarobkową?
Kodeks pracy dopuszcza możliwość podjęcia pracy zarobkowej oraz innej działalności przez pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego. Mama – lub tata – może podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub u innego pracodawcy – zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej (umowa-zlecenie, umowa o dzieło), a nawet może otworzyć własną działalność gospodarczą. Wszystko to jest możliwe, pod warunkiem że taki rodzic nadal będzie sprawował osobistą opiekę nad dzieckiem. Co to znaczy? Przepisy niestety tego nie precyzują. Według prawników można przyjąć, że warunek sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem będzie spełniony, jeśli praca jest wykonywana w domu, w którym przebywa dziecko, lub poza domem, lecz w niepełnym wymiarze czasu – dziecko może być zostawiane raz na jakiś czas, na kilka godzin, np. z babcią. W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia uzyskania takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.
Można legalnie dorobić bez rejestrowania działalności
Od 2018 roku osoby fizyczne, które przez ostatnie pięć lat nie prowadziły własnej działalności gospodarczej, mogą podjąć działalność, której nie trzeba rejestrować – pod kilkoma warunkami. Podstawowy to ten, że miesięczny przychód nie może przekroczyć połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę (obecnie to 2250 zł), czyli można zarobić do 1125 zł miesięcznie. Mama na urlopie wychowawczym może więc np. robić koleżankom manicure, szyć dziecięce ubranka czy malować obrazki i je sprzedawać – o ile miesięczny przychód nie przekroczy kwoty 1125 zł. Jeśli choć w jednym miesiącu kwota będzie wyższa – działalność trzeba zarejestrować. Inny warunek jest taki, że nie może to być działalność wymagająca uzyskania koncesji, specjalnych licencji czy pozwoleń. Musi też być samodzielna – nie można prowadzić działalności nierejestrowanej w formie spółki cywilnej. Osoba wykonująca działalność nierejestrowaną nie opłaca żadnych składek do ZUS, ale podatek – już tak. Nie trzeba jednak odprowadzać comiesięcznych zaliczek na PIT – uzyskane zarobki należy wykazać w rozliczeniu rocznym, w rubryce: przychody z innych źródeł.
10 Czy rodzic może skrócić czas opieki nad dzieckiem w jej trakcie?
Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego w każdym czasie – za zgodą pracodawcy lub po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego powrotu do pracy. Po zakończeniu urlopu wychowawczego, pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem.
11 Kto podczas urlopu wychowawczego pokrywa składki emerytalne i zdrowotne pracownika?
Pokrywa je ZUS. Dotyczy to nie tylko pracowników etatowych, lecz także osób prowadzących działalność gospodarczą. Jeżeli z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem mama zawiesiła albo zamknęła działalność, zostaje objęta ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Składki opłaca wtedy w całości budżet państwa, za pośrednictwem ZUS. Warunkiem objęcia ubezpieczeniami w okresie zawieszenia działalności jest prowadzenie działalności przez co najmniej sześć miesięcy bezpośrednio przed jej zawieszeniem.
12 Jakie zasady rządzą urlopem wychowawczym, gdy dziecko jest niepełnosprawne?
W takim przypadku rodzicom przysługuje jeszcze tzw. dodatkowy urlop wychowawczy, który można wykorzystać aż do końca roku, w którym dziecko kończy 18 lat. Aby dostać dodatek do zasiłku rodzinnego, miesięczny dochód w rodzinie nie może przekroczyć 764 zł na osobę i dodatek jest wypłacany dłużej – przez okres do 72 miesięcy.
13 Co się dzieje, gdy matka na wychowawczym zachodzi w ciążę?
W takiej sytuacji urlop wychowawczy nie ulega przerwaniu, a po porodzie matce przysługuje zasiłek macierzyński na drugie dziecko. Natomiast zasiłek chorobowy w trakcie przebywania na urlopie wychowawczym – nawet w związku z koniecznością udania się na zwolnienie lekarskie z powodu zagrożonej ciąży – nie przysługuje. Wówczas częstą praktyką (choć nie zawsze uczciwą wobec pracodawcy) stosowaną przez pracownice jest przerwanie urlopu wychowawczego i przedłożenie pracodawcy już w pierwszym planowanym dniu pracy zwolnienia lekarskiego. W ten sposób uzyskują prawo do zasiłku chorobowego na czas ciąży.
14 Do kiedy można korzystać z urlopu wychowawczego?
Można z niego skorzystać aż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.Na przykład: jeśli twoje dziecko urodzi się w kwietniu przyszłego roku, to z urlopu wychowawczego będziesz mogła skorzystać aż do końca roku 2026. Dzięki temu ostatnią część urlopu wychowawczego możesz wziąć nawet wtedy, gdy dziecko będzie zaczynało naukę w „zerówce”.
Czytaj także: Wniosek o urlop wychowawczy - jak go napisać?
