Spis treści
- Chemioterapia i radioterapia ratuje życie ale niszczy płodność
- Mrożenie nasienia oraz zarodków dają szansę na rodzicielstwo po leczeniu onkologicznym
- Witryfikacja (nowa metoda mrożenia komórek jajowych)
- Mrożenie tkanki jajnikowej - drugie życie jajnika
Leczenie nowotworów jest coraz skuteczniejsze, ale bardzo często powoduje niepłodność. Gdy człowiek – bez względu na płeć – dowiaduje się, że ma raka, najważniejszą dla niego sprawą staje się wyleczenie. Jednak gdy już pokona chorobę – a leczenie jest coraz skuteczniejsze – często staje w obliczu kolejnego dramatu: nie może już mieć dzieci. Dlatego jest sprawą bardzo ważną, aby osoby, u których zdiagnozowano nowotwór – zwłaszcza jeśli nie mają jeszcze dzieci – przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego wiedziały, że istnieją sposoby, aby zachować płodność. Nowoczesna medycyna zna coraz więcej takich metod.
Chemioterapia i radioterapia ratuje życie ale niszczy płodność
Metody zwalczania raka, zwłaszcza chemioterapia i radioterapia, mają szkodliwy wpływ zarówno na jądra, jak i jajniki. U kobiet mogą uszkodzić lub całkowicie zniszczyć komórki jajowe, uszkodzić układ rozrodczy, w tym macicę, lub spowodować niepłodność przez niekorzystny wpływ na produkcję hormonów (gdy naświetlane są okolice przysadki mózgowej). Stopień zniszczeń zależy od wielu czynników: długości terapii, dawki i rodzaju przyjmowanych leków, miejsca naświetlań, wieku pacjenta itp. Utrata płodności może być częściowa lub całkowita. Wiele rodzajów terapii uszkadza tylko pewną ilość komórek z rezerwy jajnikowej – prowadzi to do krótkotrwałego okresu płodności, po którym następuje trwałe wygaszenie funkcji jajnika (przedwczesna menopauza). Niekiedy zajście w ciążę jest możliwe, ale trudne z powodu zmniejszenia rezerwy komórek jajowych, zaburzeń hormonalnych lub uszkodzenia układu rodnego. Ale np. po intensywnych naświetlaniach (niezbędnych m.in. przy przeszczepie szpiku kostnego) ryzyko niepłodności u kobiet wynosi ponad 90 proc.! W związku z tak dużym zagrożeniem wszystkie osoby, które mają przejść leczenie onkologiczne, powinny być informowane o jego konsekwencjach dla płodności i o tym, że są możliwości uniknięcia takich skutków. Powinni o tym mówić swoim pacjentom i pacjentkom lekarze onkolodzy (niestety, często nie mają jeszcze wiedzy na ten temat), kierując ich do kliniki leczenia niepłodności, w której znajdą pomoc. Idealnie byłoby, gdyby lekarze obu specjalności ściśle ze sobą współpracowali, bo od sposobu leczenia nowotworu może zależeć wybór metody zachowania płodności.
Gdy na raka choruje dziecko...
U dziewczynek przed okresem dojrzewania jajniki są hormonalnie nieczynne, więc prawdopodobieństwo uszkodzenia ich przez chemioterapię i radioterapię jest mniejsze niż u kobiet w wieku rozrodczym. Jako opcję ochrony płodności rozważa się pobranie i zamrożenie tkanki jajnikowej. Nie ma potwierdzonej metody zachowania płodności u chłopców, którzy nie przechodzili jeszcze dojrzewania.
Mrożenie nasienia oraz zarodków dają szansę na rodzicielstwo po leczeniu onkologicznym
W przypadku mężczyzn rzecz jest stosunkowo prosta: przed rozpoczęciem terapii przeciwnowotworowej zaleca się mrożenie nasienia. Może być ono przechowywane przez wiele lat, a potem użyte do inseminacji lub procedury in vitro. Inną metodą jest mrożenie zarodków, czyli zapłodnienie komórek jajowych partnerki plemnikami mężczyzny (uzyskanymi przed terapią), a następnie mrożenie ich i przechowywanie do czasu decyzji o posiadaniu dziecka. Ta metoda sprawdza się oczywiście także w przypadku, gdy na nowotwór choruje kobieta, która ma stałego partnera. U kobiet, które czeka chemioterapia, można zastosować tzw. supresję czynności jajników, czyli farmakologiczne zahamowanie czynności jajników. Wprowadzenie jajnika w stan „uśpienia” sprawia, że terapia onkologiczna jest dla niego mniej toksyczna. Leczenie odbywa się równoległe z onkologicznym lub wyprzedza je o 14 dni. Brak jest jednak badań, które jednoznacznie potwierdzałyby skuteczność tej metody. U kobiet zakwalifikowanych do radioterapii można zastosować chirurgiczne przemieszczenie jajników poza pole naświetlania; po leczeniu konieczna jest procedura in vitro. Skuteczność tej metody ocenia się na ok. 50 proc.
Witryfikacja (nowa metoda mrożenia komórek jajowych)
Opisane powyżej metody zachowania płodności u kobiet być może wkrótce przestaną być stosowane – wobec osiągnięcia, jakiego dokonali naukowcy w ostatnich latach. Opracowali mianowicie skuteczny sposób zamrażania komórek jajowych, co jeszcze do niedawna zupełnie się nie sprawdzało: po rozmrożeniu kobiece komórki rozrodcze nie zachowywały swojej struktury i traciły swe cenne właściwości. Dopiero trzy lata temu opracowano nową metodę mrożenia – tzw. witryfikację. Stosowanie tej techniki pozwala na osiągnięcie prawie 100-proc. przeżywalności zamrożonych komórek, które mogą być w przyszłości zapłodnione w procedurze in vitro. Pobranie i zamrożenie niezapłodnionych komórek jajowych musi zostać przeprowadzone przed podjęciem leczenia onkologicznego. Zaletą tej metody jest fakt, że kobieta może mieć dzieci nawet wiele lat po zamrożeniu swoich komórek rozrodczych.
Mrożenie tkanki jajnikowej - drugie życie jajnika
Jeszcze bardziej rewolucyjną metodą na zachowanie płodności jest mrożenie tkanki jajnikowej. Polega na laparoskopowym pobraniu fragmentu jajnika (lub całego jajnika – w przypadku młodych kobiet i dziewczynek) i jego zamrożeniu. Po zakończeniu leczenia onkologicznego rozmrożone skrawki jajnika wszczepia się w miejsce wycięcia lub w błonę wyściełającą jamę brzuszną. Wszczepiony jajnik na nowo podejmuje wtedy swoją czynność, ale żyje tylko przez pewien określony czas. Kobieta może wtedy zajść w ciążę nawet w sposób naturalny, jednak ze względu na ograniczenie czasowe bezpieczniej jest zastosować procedurę in vitro. Metoda ta jest tak nowa, że do tej pory dzięki niej urodziło się na całym świecie zaledwie – a może aż – kilkanaścioro dzieci kobiet, które chorowały na nowotwór. W Polsce pierwszy zabieg zamrożenia jajnika przeprowadzono w czerwcu ubiegłego roku w warszawskim szpitalu przy ul. Szaserów, we współpracy i z inicjatywy kliniki leczenia niepłodności InviMed.
miesięcznik "M jak mama"
