Ciałko żółte to specyficzna struktura powstająca w jajniku. Towarzyszą temu zmiany, do których dochodzi w przebiegu cyklu, polegające na różnorodnych wahaniach stężeń hormonów płciowych czy zmianach grubości błony śluzowej macicy.
Fizjologia cyklu miesiączkowego jest na tyle skomplikowana, że przebieg tych procesów, związanych ostatecznie z uwolnieniem gotowej do zapłodnienia komórki jajowej jest trudny do przyswojenia.
Spis treści:
Czym jest ciałko żółte?
Ciałko żółte (łac. corpus luteum) jest tak naprawdę gruczołem dokrewnym, produkującym kilka różnych hormonów, które są ważne dla prawidłowego przebiegu procesu zapłodnienia, a potem dla utrzymania ciąży.
Nazwa tej struktury nie jest przypadkowa – ciałko żółte rzeczywiście posiada żółtawe zabarwienie, co wynika z tego, iż zawiera ono dużo karotenoidów (szczególnie dużo jest w nim luteiny).
W każdym cyklu miesiączkowym powstaje nowe ciałko żółte – do wyodrębnienia się tej struktury dochodzi po wystąpieniu owulacji (uwolnienia komórki jajowej).
Ciałko żółte powstaje z resztek pękniętego pęcherzyka jajnikowego i osiąga ono znaczne rozmiary, sięgające nawet 2-5 cm – ostatecznie ciałko żółte może zajmować 1/3, czasami nawet 1/2 całej objętości jajnika.
Czytaj:
Oblicz swoje dni płodne - wypróbuj nasz kalkulator dni płodnych
Kiedy i jak dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej?
Funkcje ciałka żółtego
Ciałko żółte jest strukturą, która ma niebagatelny wpływ na procesy związane z rozrodem. Produkuje ono kilka różnych hormonów, z których najważniejszym jest progesteron.
Wydzielane przez ciałko żółte (po zapłodnieniu określane już jako ciałko żółte ciążowe) hormony z tej grupy wpływają na błonę śluzową macicy (endometrium) – stymulują one jej pogrubianie się, a także sprzyjają wystąpieniu bogatszego ukrwienia endometrium.
Oba z wymienionych zjawisk są z kolei konieczne do tego, aby zapłodniona komórka jajowa mogła się zagnieździć w błonie śluzowej macicy.
Progesteron konieczny jest jednak nie tylko na początku ciąży, ale i później, podczas całego okresu rozwoju wewnątrzmacicznego dziecka. Początkowo to właśnie ciałko żółte stanowi podstawowe źródło progesteronu.
Utrzymanie ciałka żółtego stymulowane jest przez gonadotropinę kosmówkową (hCG), która zaczyna być produkowana około 9. dnia od zapłodnienia. Właściwe funkcjonowanie ciałka żółtego najistotniejsze jest podczas pierwszego trymestru ciąży – wraz z zaawansowaniem ciąży dochodzi przecież do rozwoju łożyska, które również produkuje progestageny.
Ostatecznie – około 14.-18. tygodnia ciąży – to właśnie łożysko stanowi podstawową strukturę produkującą te hormony u ciężarnej.
Wydzielanie progesteronu nie stanowi jednak jedynej funkcji ciałka żółtego. Struktura ta, choć w zdecydowanie mniejszych ilościach, produkuje również inne hormony, takie jak estrogeny, inhibinę (substancję zmniejszającą wydzielanie w przysadce FSH, czyli hormonu folikulotropowego) oraz relaksynę (odpowiada ona za rozluźnienie struktur spojenia łonowego podczas porodu, a oprócz tego ma działanie zmniejszające kurczliwość macicy).
Sprawdź:
Jak rozwija się dziecko w brzuchu - kalendarz ciąży
Hormony a ciąża - 5 hormonów potrzebnych do zajścia w ciążę
Ciałko żółte – gdy nie dojdzie do zapłodnienia
Ciałko żółte powstaje z chwilą uwolnienia komórki jajowej z jajnika. Co się dzieje z tą strukturą, kiedy to dojdzie do zapłodnienia, opisano już powyżej.
Zupełnie inne są natomiast losy ciałka żółtego, kiedy to komórka jajowa nie połączy się z plemnikiem. W takiej sytuacji ciałko żółte owszem, produkuje wspomniane wcześniej hormony, jednakże tylko do pewnego czasu.
Po około 9.-10. dniach od owulacji ciałko żółte, z udziałem m.in. białych krwinek, zaczyna zanikać. W tym czasie odkładane są w tej strukturze duże ilości kolagenu, które sprawiają, że ciałko żółte zmienia swoją barwę – określane jest ono wtedy jako ciałko białawe i ostatecznie staje się skupiskiem tkanki łącznej.
Pod wpływem wydzielanego przez ciałko żółte progesteronu dochodzi do analogicznych procesów w obrębie endometrium, o jakich była już wcześniej mowa – błona śluzowa macicy staje się pogrubiała, rozpulchniona i obficie ukrwiona.
Po zaniku ciałka żółtego u kobiety dochodzi do nagłego, znacznego spadku poziomu progesteronu – to właśnie to zjawisko stanowi bodziec do złuszczenia endometrium i wystąpienia konsekwencji tego zjawiska, czyli miesiączki.
Ostatecznie w kolejnym cyklu cały proces się powtarza – po owulacji powstaje nowe ciałko żółte, produkuje ono swoje hormony i jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, to ciałko żółte zanika.
Czytaj: Kalendarzyk miesiączkowy - oblicz cykl miesiączkowy i termin menstruacji
Nieprawidłowe funkcjonowanie ciałka żółtego
Ciałko żółte nie zawsze pełni swoją funkcję we właściwy sposób – problemy związane z jego czynnością określane bywają mianem niewydolności ciałka żółtego, spotkać się można także z terminem defekt fazy lutealnej.
Tego rodzaju zaburzenia przejawiać się mogą w różnorodny sposób – możliwe jest np. występowanie u pacjentek bardzo częstych lub bardzo krótkich miesiączek, jak i pojawianie się dodatkowych plamień międzymiesiączkowych.
Zaburzenia czynności ciałka żółtego mogą również być przyczyną problemów z zajściem w ciążę, a także mogą one doprowadzać do poronień.
Czytaj: Krwawienia międzymiesiączkowe: przyczyny brązowych plamień
Przyczyny zaburzeń czynności ciałka żółtego
Lista problemów, które mogą prowadzić do niewłaściwej funkcji ciałka żółtego, jest dość długa. Jako potencjalne przyczyny tego stanu wymienić można:
- niewłaściwą masę ciała (zarówno zbyt dużą, jak i zbyt małą),
- endometriozę,
- hiperprolaktynemię,
- przewlekły stres,
- zespół policystycznych jajników (PCOS),
- zaburzenia czynności tarczycy (zarówno w postaci nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy).
Leczenie stosowane przy nieprawidłowym funkcjonowaniu ciałka żółtego
Problemy, które pojawiają się w związku z zaburzeniami czynności ciałka żółtego, wynikają z braku produkcji progesteronu przez tę strukturę. Z tego właśnie powodu przy niewydolności ciałka żółtego pacjentkom może być proponowane stosowanie preparatów progestagenów. Zażywanie tych hormonów w drugiej połowie cyklu może bowiem zwiększać szanse na wystąpienie zapłodnienia.
Warto wspomnieć o tym, że przed wdrożeniem leczenia, konieczne jest najpierw stwierdzenie, co doprowadziło u pacjentki do niewydolności ciałka żółtego.
W rzeczywistości bowiem leczenie przyczyn tego stanu – np. hiperprolaktynemii czy zaburzeń czynności tarczycy – może doprowadzić do ustąpienia defektu fazy lutealnej i zniknięcia objawów czy to w postaci dodatkowych plamień międzymiesiączkowych czy problemów z uzyskaniem ciąży.
