Rotacyzm to często występująca wada wymowy, która polega na nieprawidłowej realizacji głoski R. Reranie może znacznie utrudniać kontakty językowe z otoczeniem i sprzyjać niepowodzeniom szkolnym uczniów. Warto wiedzieć zatem, jak zapobiegać rotacyzmowi i skorygować go, zanim nieprawidłowy wzorzec wymowy utrwali się.
Spis treści
- Co powinnaś wiedzieć o głosce R
- Dlaczego dziecko nie wymawia głoski R?
- Rodzaje rotacyzmu
- Jak objawia się rotacyzm?
- Jak korygować rotacyzm?
- Czy można zapobiec rotacyzmowi?
Co powinnaś wiedzieć o głosce R
Głoska R – dźwięczna, określana w klasyfikacji głosek jako półotwarta, przedniojęzykowo-dziąsłowa, twarda – powstaje w efekcie wibracji przedniej części języka. Jest głoską trudną – by została prawidłowo wymówiona, język musi być nie tylko bardzo sprawny (dziecko musi opanować m.in. ruchy pionowe), ale też właściwie ułożony: jego koniuszek powinien wibrować, delikatnie uderzając o tzw. wałek dziąsłowy, czyli miejsce znajdujące się za górnymi siekaczami. Wargi są wtedy lekko rozchylone, żuchwa obniżona, a więzadła głosowe drgają, wydając charakterystyczny dźwięk.
Ponieważ nie jest to proste, w wymowie dziecka pojawia się z reguły jako ostatnia, w okolicach piątych urodzin. Zdarza się jednak, że dziecko nie jest w stanie opanować tej umiejętności albo wymawia R w sposób nieprawidłowy. Mówimy wtedy o rotacyzmie, który określa się również jako reranie.
Czytaj: Czym są głoski dźwięczne i bezdźwięczne? Jak je odróżnić?
Dlaczego dziecko nie wymawia głoski R?
Przyczyny rotacyzmu są różne. Zaliczane są do niej przede wszystkim nieprawidłowości w budowie anatomicznej języka, takie jak za krótkie wędzidełko, rozszczep podniebienia miękkiego, język za duży albo odwrotnie – krótki, ale za to zbyt gruby, czy też mniejsza ruchomość koniuszka języka lub słabsza sprawność mięśni języka, przez co dziecko nie jest w stanie ustawić go w odpowiedniej pozycji.
Do przyczyn rerania należą również wady zgryzu, nieprawidłowe wzorce wymowy, jakie dziecko otrzymuje z otoczenia (takich jak np. używanie zdrobnień i seplenienie w rozmowie z maluchem) czy brak słuchowej umiejętności rozróżniania poszczególnych głosek – prawidłowa artykulacja głoski R zależy bowiem także od odpowiedniej wymowy głosek tzw. szeregu szumiącego czyli między innymi cz, sz, dż.
Zobacz także:
Zaburzenia mowy u dzieci: dyslalia, afazja, giełkot i jąkanie [PORADNIK]
Jak nauczyć dziecko wymawiać R: ćwiczenia logopedyczne
Co to jest dyslalia? Rodzaje i leczenie dyslalii
Rodzaje rotacyzmu
Logopedzi wyróżniają różne rodzaje rotacyzmu (rerania). Do najpopularniejszych zaliczane są: 1. Mogirotacyzm – mówimy o nim, gdy głoska R nie istnieje w systemie fonetycznym dziecka i dlatego jest pomijana w wyrazach – np. zamiast ryba dziecko mówi yba, zamiast roślina – oślina. 2. Rotacyzm właściwy – mamy z nim do czynienia wówczas, gdy głoska R wymawiana jest nieprawidłowo, do czego dochodzi na skutek zmiany miejsca artykulacji. Powstaje wówczas dźwięk nie występujący w prawidłowym systemie fonetycznym. Wyróżniamy tu następujące rodzaje rerania:
- wargowe – w drgania wchodzą wargi przy dolnych lub górnych siekaczach
- języczkowe – drgania przenoszone zostają na języczek umiejscowiony na końcu podniebienia miękkiego
- podniebienne – drgania powstają, gdy tylna część języka zbliża się do podniebienia miękkiego
- międzyzębowe – gdy w trakcie drgań czubek języka wsuwa się między zęby
- krtaniowe – gdy głoska r dobywa się z głębi krtani
- gardłowe (tzw. wymowa francuska) – gdy drgania tworzą się między nasadą języka, a tylną ścianą gardła
- policzkowe – w trakcie wymawiania słowa powietrze przepływa w stronę policzków, co wprawia je w drgania
- nosowe – wywołane niedomknięciem przejścia do jamy nosowej
- boczne – gdy w trakcie wypowiadania słowa powietrze przedostaje się między górnymi dziąsłami, a boczną krawędzią języka.
3. Pararotacyzm (rotacyzm rozwojowy) – gdy dziecko zastępuje głoskę R innymi, np. l, ł, j.
Jak objawia się rotacyzm?
Rotacyzm może objawiać się na różne sposoby, co zależy zarówno od tego, z jakim rodzajem rerania mamy do czynienia, jak i od wieku dziecka. Niektóre dzieci w ogóle pomijają tę głoskę w wymawianych przez siebie słowach, inne zamiast niej wypowiadają głoskę Ł, L, czy J, jeszcze inne starają się mówić ją prawidłowo, ale na skutek nieprawidłowego ułożenia języka nie są w stanie uzyskać właściwego dźwięku.
Jak korygować rotacyzm?
Rotacyzm u dziecka trzeba korygować, gdyż nieprawidłowy wzorzec wymowy może się utrwalić, sprawiając w przyszłości problemy. Sporo zależy od przyczyny, w której ustaleniu pomoże wizyta u logopedy.
Do specjalisty można zgłosić się już z 3-4 letnim dzieckiem – wtedy logopeda ustali, czy mamy do czynienia z rotacyzmem rozwojowym, który minie w sposób naturalny, czy też problem leży np. po stronie nieprawidłowej budowy anatomicznej i konieczna będzie pogłębiona diagnoza.
Taka wizyta jest natomiast konieczna zawsze, gdy dziecko ma już sześć lat i nadal nie wymawia głoski R lub wymawia ją nieprawidłowo.
Czy można zapobiec rotacyzmowi?
By zapobiec ewentualnym opóźnieniom w wymowie R, zwracając się do malca nie należy seplenić ani zdrabniać – chodzi o to, by jak najszybciej poznał on wzorce prawidłowej wymowy i intuicyjne próbował je naśladować.
Z 2-4 letnim dzieckiem można też już bawić się w różne zabawy przygotowujące do wymowy głoski R. Ich celem jest m.in. wzmocnienie mięśni języka i przygotowanie go do wypowiadania trudnych dźwięków. Nie są trudne: z maluszkiem można bawić się np. w dotykanie językiem do nosa, czy rysowanie jego czubkiem obrazków na podniebieniu, dotykanie końcem języka na zmianę podbródka i nosa, unoszenie czubka języka do dziąseł z jednoczesną wymową głoski D lub L, czy dotykanie językiem górnych zębów od środka i z zewnątrz, mlaskanie, a nawet dynamiczne wypowiadanie głosek: „lalalalalala”, czy „ddddddddd”.
