Hipoglikemia to stan związany najczęściej z cukrzycą. Zdarza się jednak, że niedocukrzenie może pojawić się także u zdrowej osoby. Czym jest hipoglikemia i jakie są jej przyczyny?
Spis treści:
- Mechanizmy regulujące stężenie glukozy we krwi
- Kiedy mówimy o hipoglikemii?
- Przyczyny hipoglikemii
- Objawy hipoglikemii
- Powikłania hipoglikemii
- Postępowanie w przypadku hipoglikemii
- Jak zapobiegać hipoglikemii?
Mechanizmy regulujące stężenie glukozy we krwi
Glukoza jest cukrem prostym, stanowiącym podstawowy materiał odżywczy i energetyczny organizmu, w szczególności mózgu. Za utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi odpowiadają hormony produkowane w trzustce: insulina i glukagon.
Insulina powoduje obniżenie stężenia cukru we krwi (poziomu glikemii), a glukagon podwyższa stężenie glukozy we krwi. Fizjologicznie zwiększone uwalnianie insuliny występuje po spożyciu posiłku (szczególnie zawierającego duże ilości węglowodanów prostych, zawartych np. w słodyczach lub sokach owocowych bądź słodkich napojach gazowanych).
W pewnych sytuacjach patologicznych również dochodzi do zwiększonego wyrzutu insuliny, pomimo prawidłowego stężenia glukozy we krwi, co doprowadza do niedocukrzenia.
Czytaj: Badanie glukozy w ciąży - jak wygląda test glukozy?
Insulinooporność: co oznacza nadmiar insuliny w ciąży?
Kiedy mówimy o hipoglikemii?
Hipoglikemia, czyli niedocukrzenie, występuje gdy stężenie glukozy we krwi jest niższe niż 70mg/dl (3,9 mmol/l), niezależnie od występowania objawów hipoglikemii.
Występowanie symptomów niedocukrzenia jest uzależnione indywidualnie: u niektórych osób mogą się pojawiać przy obniżonym stężeniu glukozy we krwi a u innych gdy jest ono powyżej prawidłowej wartości wynoszącej 100 mg/dl (5,6 mmol/l) jednakże uległo gwałtownemu spadkowi.
Tzw. klinicznie istotna hipoglikemia to stężenie glukozy we krwi wynoszące < 54 mg/dl (3 mmol/l), a ciężka hipoglikemia współwystępuje z pogorszeniem czynności poznawczych (wymaga pomocy drugiej osoby).
Czytaj: Cukrzyca u dzieci: cukrzyca typu 1, objawy i leczenie
Przyczyny hipoglikemii?
Najczęściej do zmniejszenia stężenia glukozy we krwi dochodzi u osób chorych na cukrzycę, którzy przyjmują insulinę lub doustne leki przeciwcukrzycowe (szczególnie pochodne sulfonylomocznika: glipizyd, gliklazyd, glimepiryd).
Epizod niedocukrzenia występuje w przypadku przyjęcia zbyt dużej dawki leku bądź niedostosowania jej do spożytego posiłku oraz wykonanego wysiłku fizycznego.
Osoby chorujące na cukrzycę prezentują objawy tzw. hipoglikemii poposiłkowej, gdy przerwa między posiłkami jest większa niż 4h. Osoby niechorujące na cukrzycę również mogą prezentować epizody niedocukrzenia.
W ciągu 4-5 godzin po spożyciu posiłku może wystąpić tzw. hipoglikemia reaktywna, objawiająca się typowo poprzez drżenie rąk, drgawki, zawroty głowy, wzmożoną potliwość ciała, omdlenia oraz napady głodu. Objawy ustępują po spożyciu posiłku, szczególnie obfitującego w węglowodany proste (słodycze, sok owocowy, słodki napój gazowany).
Hipoglikemia może również występować u osób z zaburzeniami opróżniania żołądkowego wskutek neuropatii (uszkodzenia nerwów obwodowych) bądź po resekcji żołądka lub jelit.
Młode, szczupłe osoby, które w krótkim czasie zredukowały dużą ilość masy ciała mogą prezentować nadwrażliwość na leucynę (aminokwas) i nietolerancję fruktozy (cukier prosty), które również doprowadzają do niedocukrzenia.
Osoby z insulinoma, czyli hormonalnie czynnym guzem trzustki wydzielającym insulinę, także mają spadki stężenia glukozy we krwi. Dla guza insulinowego charakterystyczna jest „triada Whipple’a”: objawy występują w trakcie głodzenia, towarzyszy im spadek glikemii oraz ustępują po spożyciu węglowodanów.
Czytaj: Hiperglikemia: przyczyny i objawy. Jak leczyć wysoki cukier
Czym zastąpić cukier w ciąży? Poznaj ksylitol, stewię, erytrol
Leki mogą powodować obniżenie stężenia glukozy we krwi
Najczęściej są to przyjęte w zbyt dużej dawce: insulina lub doustne leki przeciwcukrzycowe. Terapia nadciśnienia tętniczego inhibitorami konwertazy angiotensyny (np katopryl, enalapryl, lizynopryl, peryndopryl) oraz chorób serca β-adrenolitykami (np bisoprolol, nebiwolol, metoprolol) również stwarza ryzyko niedocukrzenia.
Chinolony, znane jako fluorochinolony, są antybiotykami, obniżającymi poziom glikemii. Salicylany (głównie kwas acetylosalicylowy) również mogą być przyczyną wystąpienia epizodu niedocukrzenia.
Objawy hipoglikemii
Objawy niedocukrzenia należy podzielić na wczesne i późne. Początkowe objawy wynikają z aktywacji układu nerwowego adrenergicznego oraz uwalniania hormonów działających antagonistycznie wobec insuliny, głównie glukagonu i adrenaliny.
Zaliczamy do nich niepokój, drażliwość, nerwowość, drżenie kończyn, osłabienie, uczucie głodu, wzmożoną potliwość, bladość, rozszerzenie źrenic, wzrost ciśnienia krwi oraz tachykardię (przyspieszoną czynność pracy serca).
Są to tzw. objawy alarmowe, wymagające interwencji, jednakże w przypadku wieloletniej cukrzycy są słabiej wyrażone co znacznie utrudnia rozpoznanie i właściwe postępowanie.
Późne objawy hipoglikemii, objawy neuroglikopeniczne, wynikają z niedostatecznego dostarczania glukozy, podstawowego materiału odżywczego i energetycznego, do mózgu. Należą do nich: trudności kojarzenia i myślenia, zaburzenia orientacji, zaburzenia mowy oraz koordynacji ruchowej, drgawki, splątanie, utrata przytomności i śpiączka.
Objawy te powstają, gdy niedocukrzenie trwa długo. Często pojawiające się niedocukrzenia z objawami neuroglikopenicznymi mogą spowodować nieodwracalne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, które objawiają się zaburzeniami pamięci, intelektu, charakteru oraz zachowania.
Czytaj: Hipoglikemia u noworodka: przyczyny, objawy leczenie
Powikłania hipoglikemii
Hipoglikemia wywiera negatywny wpływ na aktualny stan zdrowia, a w przypadku chorych na cukrzycę pogarsza przebieg i rokowanie choroby. Epizody niedocukrzenia zwiększają ryzyko wystąpienia kolejnych incydentów, bowiem pacjenci mniej odczuwają początkowe objawy hipoglikemii.
Powtarzające się epizody obniżonego stężenia glukozy w organizmie zwiększają ryzyko powikłań ze strony układu sercowo-naczyniowego i nerwowego. Narządem najbardziej narażonym na negatywne działanie niedocukrzenia jest mózg, ponieważ potrzebuje ciągłej dostawy glukozy.
Powikłania hipoglikemii dzielimy na ostre i późne. Do ostrych należą urazy, zwichnięcia i złamania kończyn z powodu upadków. Ponadto niedocukrzenie sprzyja powstawaniu stanu zapalnego w naczyniach krwionośnych, a to zwiększa ryzyko wystąpienia miażdżycy.
Zwiększone jest również prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych: zaburzeń rytmu serca, niedokrwienia i zawału serca, dławicy piersiowej, udaru mózgu.
Wyniki niektórych badań naukowych wskazują, iż nawracające hipoglikemie mogą spowodować upośledzenie funkcji poznawczych oraz występowanie demencji (otępienia). Najgroźniejszymi powikłaniami hipoglikemii jest śpiączka i zgon. Co dziesiąta śmierć z powodu cukrzycy wynika z nierozpoznanego i nieleczonego epizodu niedocukrzenia.
Szczególnie narażeni na wystąpienie powikłań hipoglikemii są ludzie w podeszłym wieku, ponieważ hipoglikemia stanowi najczęstsze powikłanie metaboliczne w tej grupie wiekowej.
Czytaj: Cukrzyca ciążowa dieta: jadłospis dla mam z cukrzycą [PDF DO POBRANIA]
Postępowanie w przypadku hipoglikemii
Lekkie epizody hipoglikemii są zazwyczaj przejściowe i szybko leczone. Jeśli osoba jest przytomna to należy podać 10-20 g glukozy w postaci tabletek lub żelu. Jeśli nie dysponujemy glukozą można choremu podać wodę z 3-4 łyżeczkami cukru lub szklankę (200-250 ml) soku owocowego lub coli.
Po 10-20 minutach powinien nastąpić wzrost glikemii (stężenia glukozy we krwi), jednakże jest on krótkotrwały i zaleca się spożycie węglowodanów złożonych (przykładowo kanapki na pełnoziarnistym pieczywie) w ciągu godziny od epizodu niedocukrzenia.
W przypadku ciężkiej hipoglikemii, zwłaszcza jeśli osoba chora ma zaburzenia świadomości lub zaburzenia połykania bądź jest nieprzytomna, należy niezwłocznie zapewnić wykwalifikowaną pomoc medyczną (zadzwonić po pogotowie ratunkowe, numer 112 lub 999, podając: miejsce zdarzenia, objawy chorego, wiek, płeć oraz imię i nazwisko chorego a także imię i nazwisko osoby zgłaszającej).
Osoba z epizodem ciężkiego niedocukrzenia powinna otrzymać roztwór 20% glukozy drogą dożylną, a następnie wlew 10% glukozy. Możliwe jest również podanie domięśniowo lub podskórnie 1 mg glukagonu.
Po epizodzie ciężkiej hipoglikemii osoba może być hospitalizowana przez okresu kilku dni, zwłaszcza jeśli jest to chory po spożyciu alkoholu, z marskością wątroby, niedożywiony.
Jak zapobiegać hipoglikemii?
O zapobieganiu hipoglikemii mówimy głównie w kontekście osób chorych na cukrzycę. Posiłki powinny być przyjmowane regularnie, a dawka insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych powinna być dostosowana do spożytego pokarmu.
Chorzy powinni spożywać produkty spożywcze o tzw. niskim indeksie glikemicznym (IG), które powodują łagodny wzrost oraz delikatny spadek stężenia glukozy we krwi. Niski indeks glikemiczny posiadają warzywa, nasiona roślin strączkowych, pieczywo pełnoziarniste a także część owoców (jabłko, grejpfrut).
Pokarmy spożywcze powinny zawierać dużo błonnika (zawartego m.in. w warzywach, otrębach, owocach), codziennie należy go spożywać minimum 30 g. Prawidłowe nawodnienie organizmu jest również bardzo ważne, szczególnie w ciepłe dni należy spożywać nie mniej niż 2 litry płynów w ciągu doby.
W przypadku próby redukcji masy ciała nie należy rygorystycznie ograniczać ilości spożywanych węglowodanów, gdyż grozi to epizodem hipoglikemii. Należy również kontrolować ilość spożywanego alkoholu, bowiem jego nadmiar może spowodować wystąpienie incydentu niedocukrzenia.
Osoby chore na cukrzycę powinny dostosowywać aktywność fizyczną do aktualnego stężenia glukozy we krwi oraz przyjętego pokarmu. Ważne jest spożycie posiłku zawierającego węglowodany, najlepiej złożone (zawarte m.in. w pieczywie pełnoziarnistym, makaronach, ziemniakach, otrębach, warzywach liściastych, nasionach roślin strączkowych), bezpośrednio po wysiłku fizycznym, gdyż chroni to przed wystąpieniem tzw. „późnej hipoglikemii powysiłkowej”.
Pacjenci leczeni różnymi rodzajami insuliny powinni kontrolować zarówno ilość jak i formę wstrzykiwanej insuliny, celem uniknięcia niedocukrzenia (przykładowym błędem jest przyjęcie doposiłkowej insuliny tuż przed snem).
Należy unikać podawania insuliny domięśniowo, szczególnie niebezpieczne jest to przed aktywnością fizyczną (prawidłowo insulinę podaje się podskórnie). Chorzy na cukrzycę powinni unikać kąpieli lub prysznica w bardzo gorącej wodzie, bezpośrednio po podaniu insuliny, ponieważ insulina pod wpływem wysokiej temperatury działa intensywniej, co grozi niedocukrzeniem.
Osoby przyjmujące doustne leki przeciwcukrzycowe z grupy pochodnych sulfonylomocznika (mających największe ryzyko wywołania hipoglikemii) powinny być pod stałym nadzorem lekarza prowadzącego, gdyż w przypadku powtarzających się epizodów niedocukrzenia może być wskazana zmiana leczenia na nowsze doustne leki przeciwcukrzycowe.
Czytaj: Jaki glukometr wybrać?
Każdy chory leczony insuliną powinien mieć przy sobie informację na ten temat – karteczkę lub opaskę na rękę. Ważne jest, aby osoby, z którymi chory na cukrzycę leczony insuliną przebywa (zwłaszcza domownicy), miały świadomość jego choroby oraz potrafiły udzielić pomocy w przypadku wystąpienia epizodu niedocukrzenia.
