Przetaczanie krwi bywa wykonywane u osób z niedokrwistością. Tutaj jednak trzeba wyraźnie zaznaczyć, że absolutnie nie jest to rutynowa metoda leczenia anemii – transfuzje przeprowadza się wyłącznie wtedy, gdy pacjent ma znaczną niedokrwistość, prowadzącą do pojawiania się u niego nasilonych dolegliwości i gdy nie jest możliwe zastosowanie innego postępowania.
Dodatkowo przetaczanie krwi lub tylko jej określonych elementów przeprowadzane bywa u chorych z niedoborami odporności, deficytami czynników krzepnięcia czy u pacjentów z białaczką. Transfuzje wykonywane mogą być w każdym wieku – zarówno u noworodka, jak i u młodego dorosłego czy seniora.
Rodzaje przetaczanych preparatów
Dostępne są różne preparaty do przetoczeń – obecnie zalecane jest, aby chory otrzymywał wyłącznie ten składnik krwi, którego to deficyt występuje u niego. Ogólnie jednak przetaczane mogą być:
- krew pełna: zawierająca wszystkie znajdujące się we krwi substancje i krwinki, współcześnie – zgodnie z wyżej wspomnianym założeniem – stosuje się ją bardzo rzadko,
- koncentrat krwinek czerwonych: zawiera erytrocyty i wykorzystywany jest u chorych ze znaczną niedokrwistością oraz w przypadku transfuzji wymiennych u noworodków,
- koncentrat krwinek płytkowych: preparat zawierający płytki krwi, wykorzystywany u pacjentów z małopłytkowością oraz w przypadku chorych, u których doszło do zaburzeń czynności trombocytów,
- koncentrat granulocytarny: preparat, w którym znajduje się jedna z populacji krwinek białych – granulocyty; wykorzystywany jest on bardzo rzadko, zasadniczo wyłącznie w stanach zagrożenia życia u chorych, których organizmy nie są w stanie same produkować granulocytów,
- świeżo mrożone osocze: preparat pozbawiony krwinek, zawierający jednak czynniki krzepnięcia i inne białka typowo obecne we krwi, stosowany m.in. u chorych z zaburzeniami krzepnięcia,
- krioprecypitat: koncentrat czynników krzepnięcia, używany przede wszystkim u pacjentów z zaburzeniami krzepnięcia krwi,
- immunoglobuliny: preparat, w którym znajdują się przeciwciała, stosowany głównie u osób z zaburzeniami odporności.
Czytaj: Morfologia krwi u dziecka - interpretacja wyników badań krwi, normy, przekroczenia
Przebieg transfuzji
Istnieją ściśle określone procedury dotyczące przebiegu transfuzji krwi – stosowanie się do nich ma na celu zapewnić pacjentowi jak największe bezpieczeństwo. Ogólnie najistotniejsze jest upewnienie się, że chory otrzyma odpowiedni preparat – konieczna jest znajomość grupy krwi biorcy, oprócz tego w celach bezpieczeństwa przeprowadzana jest próba krzyżowa.
Podczas niej sprawdzane jest to, czy próbka krwi dawcy wchodzi w jakiekolwiek reakcje z próbką krwi biorcy. Wynik próby krzyżowej jest ważny przez 48 godzin. Przed podaniem choremu jakiegokolwiek preparatu konieczna jest również jego ocena makroskopowa (mówiąc wprost, gołym okiem) – skrzepy, zmętnienia czy przebarwienia lub inne odchylenia są przeciwwskazaniem do podania preparatu.
Najczęściej do transfuzji krwi wykorzystuje się preparaty zgodne z grupą krwią biorcy w układzie AB0 oraz Rh – jest to tak naprawdę podstawowa zasada przetoczeń. Próby transfuzji podejmowano bowiem już w dalekiej przeszłości, wiele z nich kończyło się jednak śmiercią pacjenta – powodem była nieznajomość grup krwi.
Sytuacja zmieniła się na początku XX wieku, kiedy to odkryte zostały grupy krwi. Od tamtego czasu chorym podawane są – z pewnymi wyjątkami – preparaty zgodne z ich grupą krwi, dzięki czemu proces transfuzji stał się zdecydowanie bezpieczniejszy.
Sam proces przetaczania krwi przypomina zazwyczaj podanie kroplówki – krew przetaczana jest przez umieszczony w obrębie żyły wenflon.
Czas trwania transfuzji bywa natomiast różny, zależny od rodzaju przetaczanego preparatu – przykładowo transfuzja płytek krwi zajmuje zwykle do 30 minut, przetaczanie koncentratu krwinek czerwonych trwa natomiast do około 4 godzin.
Pacjent musi wyrazić zgodę na przetoczenie krwi. Osoby pełnoletnie same udzielają takowej, w przypadku dzieci udzielają jej ich rodzice. Wyjątkiem są nastolatki w wieku od 16 do 18 lat – w ich przypadku zgodę udzielić muszą oni sami, jak i ich rodzice.
W sytuacji, gdy lekarze widzą konieczność transfuzji, a rodzice – np. z powodów religijnych - nie wyrażają na nią zgody, udzielić jej może sąd. Wyjątkiem od powyżej opisanych zasad są stany zagrożenia życia, gdzie przetaczanie krwi może zostać wykonane bez zgody pacjenta.
Możliwe powikłania przetaczania krwi
Przetaczanie krwi wykonuje się tylko wtedy, gdy jest to konieczne, ponieważ procedura ta może doprowadzić do pewnych powikłań – ze względu na ich ryzyko stan pacjenta jest monitorowany podczas transfuzji, jak i przez pewien czas po niej.
Wyróżnia się powikłania wczesne oraz późne. Do wczesnych powikłań transfuzji krwi zaliczane są wydarzenia, które pojawiają się w ciągu 24 godzin od przetoczenia i takowymi mogą być:
- ostry odczyn hemolityczny,
- sepsa (występująca wtedy, gdy preparat podany choremu był zanieczyszczony drobnoustrojami – problem ten, szczęśliwie, spotykany jest obecnie rzadko),
- przeciążenie układu krążenia (będące skutkiem podania pacjentowi zbyt dużej ilości krwi),
- odczyn gorączkowy niehemolityczny,
- odczyny alergiczne (np. pokrzywka),
- hiperkaliemia,
- hipokalcemia.
Późne powikłania przetaczania krwi pojawiać się mogą po różnym czasie – typowo rozwijają się one jednak w ciągu 3 do 21 dni od transfuzji. Wśród nich wymienić można takie problemy, jak m.in.:
- opóźniony odczyn hemolityczny,
- poprzetoczeniowa plamica małopłytkowa,
- przeciążenie organizmu żelazem (zjawisko spotykane przede wszystkim u wielokrotnych biorców krwi),
- choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi.
W przeszłości skutkiem transfuzji krwi bywały zakażenia różnymi schorzeniami, m.in. wirusowym zapaleniem wątroby czy wirusem HIV. Współcześnie jednak – dzięki dokładnemu badaniu dawców – tego rodzaju powikłania przetaczania krwi bywają spotykane niezmiernie rzadko.
