Żelazo uznawane jest za najczęściej występujący na naszej planecie pierwiastek. Duże jego ilości obecne są jednak nie tylko w otaczającym nas środowisku, ale i w naszych organizmach, w których mikroelement ten pełni wiele ważnych funkcji. Jakie znaczenie dla organizmu na żelazo?
Spis treści:
- Jakie są funkcje żelaza w organizmie?
- Gdzie jest wchłaniane i magazynowane żelazo?
- Kto jest szczególnie zagrożony niedoborem żelaza?
- Jakie mogą być przyczyny niedoboru żelaza?
- Do czego może prowadzić niedobór żelaza?
- Jakie są objawy niedoboru żelaza?
- Jak zdiagnozować niedobór żelaza?
- Jakie leczenie stosuje się przy niedoborze żelaza?
- Jaką dietę zaleca się osobom z niedoborem żelaza?
Jakie są funkcje żelaza w organizmie?
W organizmie człowieka najwięcej żelaza, bo nawet aż 70% spośród całego jego zapasu, znajduje się w hemoglobinie. Dzięki zawartości żelaza, czerwony barwnik krwi jest w stanie przenosić z dróg oddechowych do wszystkich komórek organizmu życiodajny tlen – pierwiastek ten może się bowiem przyłączać właśnie do cząsteczek żelaza.
Duże ilości tego mikroelementu obecne są jednak nie tylko w hemoglobinie. Innym białkiem, które obfituje w żelazo, jest znajdująca się w komórkach mięśniowych mioglobina. Zadań, które pełni w organizmie żelazo, jest jednak zdecydowanie więcej.
Wpływa ono na wytwarzanie czerwonych krwinek w szpiku kostnym, jak i jest ono ważne dla prawidłowego funkcjonowania wielu enzymów w ludzkim organizmie. Żelazo korzystnie wpływa na czynność wątroby, jak i wspiera również układ nerwowy oraz układ odpornościowy.
Czytaj: Anemia u dzieci: objawy i oznaki anemii u dziecka, jak leczyć anemię
ŻELAZO W TABLETKACH: to nieprawda, że każda ciężarna powinna je przyjmować
Gdzie jest wchłaniane i magazynowane żelazo?
Żelazo, które przyjmujemy wraz z pożywieniem, wchłaniane jest w przewodzie pokarmowym – dochodzi do tego w dwunastnicy oraz w jelicie cienkim. We krwi transportowane jest ono w postaci transferryny i trafia ono przede wszystkim do wątroby – tam jest ono magazynowane w postaci ferrytyny.
Pozwala to organizmowi dynamicznie korzystać z tego składnika – kiedy z pokarmami trafia do niego za mała ilość tego pierwiastka, uruchamiane są właśnie jego wątrobowe zapasy. Nie jest to jednak niewyczerpywalny magazyn i wtedy, gdy żelaza brakuje w diecie przez dłuższy czas lub tracone jest ono w nadmiernych ilościach z organizmu, dochodzić może ostatecznie do jego niedoboru.
Kto jest szczególnie zagrożony niedoborem żelaza?
Niedobór żelaza pojawić się może u człowieka będącego w dowolnym wieku, pewne jednak osoby są do niego szczególnie predysponowane. Zagrożeni niedoborem tego mikroelementu są wegetarianie – co prawda w produktach pochodzenia roślinnego obecne są pewne ilości żelaza, jest go jednak mniej i jest ono słabiej wchłaniane niż w przypadku produktów mięsnych.
Deficyt żelaza pojawić się może również u tych osób, u których dojdzie do zwiększonego zapotrzebowania na ten składnik, a jednocześnie nie będą one przyjmować odpowiednio zwiększonych ilości żelaza wraz z pokarmami. Mowa tutaj o kobietach w ciąży czy o dzieciach będących w okresie intensywnego wzrostu.
Jakie mogą być przyczyny niedoboru żelaza?
Podstawową przyczyną niedoboru żelaza jest zbyt mała jego zawartość w diecie. W ludzkim organizmie znajduje się od 3,5 (u kobiet) do 4 (u mężczyzn) gramów żelaza. Dobowe zapotrzebowanie na ten składnik sięga od 1 do 2 mg, w diecie jednak powinno się znajdować przynajmniej 10-krotnie więcej żelaza – taka konieczność bierze się stąd, że w przewodzie pokarmowym nie jest wchłaniana cała jego ilość przyjęta z pożywieniem, a tylko jej część (średnio 10%).
Czasami ostateczne przyswajanie tego pierwiastka w jelitach może ulegać zmniejszeniu – tak dzieje się chociażby wtedy, gdy wraz z żelazem w pokarmie obecne są znaczne ilości cynku, magnezu, wapnia czy fosforu.
Zmniejszać wchłanianie żelaza mogą również rozmaite farmaceutyki – takowymi są chociażby niektóre antybiotyki (np. tetracyklina) czy środki zobojętniające kwas żołądkowy. Zwiększać wchłanianie żelaza może z kolei łączne spożywanie go wraz z witaminą C.
Dość częstą przyczyną niedoboru żelaza są różnego rodzaju krwawienia – wtedy żelazo tracone jest z organizmu wraz z obecną we krwi hemoglobiną. Dochodzić do takiego problemu może m.in. u kobiet mających bardzo obfite miesiączki, ale i u pacjentów, u których występują krwawienia z przewodu pokarmowego (wynikające np. z nowotworu przewodu pokarmowego czy choroby wrzodowej).
Innymi jeszcze możliwymi przyczynami deficytu żelaza w organizmie są:
- zespoły zaburzonego wchłaniania w przewodzie pokarmowym,
- przewlekłe stany zapalne (których przyczyną może być np. reumatoidalne zapalenie stawów),
- zakażenia pasożytnicze.
Do czego może prowadzić niedobór żelaza?
W przebiegu niedoboru żelaza u ludzi gorzej funkcjonuje układ nerwowy, jak i pogarsza się czynność ich układu odpornościowego – pacjenci z deficytami tego mikroelementu stają się więc bardziej podatni na występowanie różnych zakażeń, ale i pogarsza im się pamięć czy koncentracja.
U dzieci niedobór żelaza może mieć wyjątkowo poważne skutki – zdarza się bowiem, że dochodzi u nich przez to do spowolnienia tempa ich wzrastania. Podstawowym jednak problemem, który występuje w związku z niedoborem żelaza, jest niedokrwistość. Gołym okiem oczywiście jej nie widać, zdecydowanie zauważalne są już za to dolegliwości, które wynikają właśnie z anemii.
Czytaj: Miesiączka - dlaczego i po co kobiety miesiączkują?
Poznaj 5 zasad, dzięki którym unikniesz anemii i niedokrwistości
Jakie są objawy niedoboru żelaza?
Niedobór żelaza wpływa negatywnie na funkcjonowanie całego organizmu, dlatego też w przebiegu tego problemu pojawia się wyjątkowo dużo różnych dolegliwości. Wśród objawów deficytu żelaza wymienić można:
- stałe poczucie zmęczenia,
- bladość skóry,
- przyspieszoną czynność serca,
- pogorszenie tolerancji wysiłku,
- zaburzenia koncentracji,
- utratę włosów,
- zawroty głowy,
- drażliwość,
- osłabienie odporności.
Jak zdiagnozować niedobór żelaza?
Przypuszczenie niedoboru żelaza postawić można po stwierdzeniu u pacjenta charakterystycznych dla tej przypadłości objawów, na samej jednak tylko ich podstawie nie można postawić ostatecznej diagnozy – dolegliwości te mogą bowiem pojawiać się również i w przypadku całkowicie innych schorzeń.
Z tego powodu niezbędne jest wykonanie badań laboratoryjnych – przy podejrzeniu niedoboru żelaza zlecane są:
- morfologia krwi (w jej przypadku o deficycie żelaza przekonywać może obniżona ilość erytrocytów, obniżony wskaźnik MCV oraz obniżenie poziomu hemoglobiny),
- stężenie żelaza we krwi poniżej normy,
- niski poziom ferrytyny (w tej właśnie postaci żelazo jest magazynowane w organizmie),
- wysokie TIBC (całkowita zdolność surowicy do wiązania żelaza).
Skąd ten niedobór żelaza?
Diagnostyka rzadko kończy się na samym tylko stwierdzeniu deficytu żelaza. Zwykle konieczne jest poszukiwanie patologii, która do tego problemu doprowadziła – zdarza się, że poszukiwania trwają krótko, bo np. okazuje się, że niedobór żelaza wziął się z niedostatecznej ilości tego składnika w diecie wegetarianina.
Czasami jednak ciężko stwierdzić, skąd się wziął się problem u danego pacjenta i wtedy niezbędne stają się różne badania – konieczne jest chociażby wykluczenie krwawienia z przewodu pokarmowego, co można zbadać poprzez wykonanie badania kału na krew utajoną.
Jakie leczenie stosuje się przy niedoborze żelaza?
W leczeniu niedoboru żelaza podstawową rolę odgrywa suplementacja tego składnika – dostępne są preparaty w postaci tabletek, jak i zawiesin (forma płynna bywa szczególnie korzystna u najmłodszych pacjentów). Leczenie stosuje się zwykle przez kilka tygodni, a czasami niezbędne jest jego prowadzenie przez kilka miesięcy – wszystko zależy od tego, jakiego stopnia niedobór żelaza wystąpił u chorego.
W trakcie suplementacji żelaza niezbędne jest pozostawanie pod stałą opieką lekarza i regularne wykonywanie badań kontrolnych – dzięki nim możliwe jest ewentualne zmodyfikowanie dawki żelaza, oprócz tego badania umożliwiają stwierdzenie, czy chory jeszcze wymaga suplementacji.
Wymaga tutaj wyraźnego zaznaczenia to, że zawsze konieczne jest również podjęcie próby zlikwidowania przyczyny niedoboru żelaza – w końcu jeżeli pacjent doświadcza np. krwawień z przewodu pokarmowego, to wtedy suplementacja żelaza nic nie zmieni, bo i tak mikroelement ten będzie tracony w zwiększonych ilościach z organizmu.
Jaką dietę zaleca się osobom z niedoborem żelaza?
W przypadku niedoboru żelaza pomocne może być nie tylko przyjmowanie suplementów tego pierwiastka, ale i odpowiednia dieta. Duże ilości żelaza znaleźć można przede wszystkim w mięsie (szczególnie w podrobach), żółtkach jaj, ale i w nabiale (zwłaszcza w twarogu i mleku).
Osoby, które nie spożywają mięsa, również mogą wybierać pewne produkty, które są bogate w żelazo – takimi są m.in. warzywa strączkowe, orzechy oraz kakao i różne kasze.
