Kontaktowe zapalenie skóry (nazywane również wypryskiem kontaktowym) to jedno z najczęściej występujących schorzeń dermatologicznych. Problem pojawić się może u każdego człowieka – u dziecka, dorosłego czy u osoby w podeszłym wieku – i jego istotą jest rozwijanie się różnych zmian skórnych pod wpływem bezpośredniego kontaktu z czynnikami drażniącymi. Tak naprawdę kontaktowe zapalenie skóry to nie jedna choroba, a grupa kilku różnych schorzeń – choć występujące w ich przebiegu zmiany skórne mogą być identyczne, to mechanizm ich powstawania bywa odmienny i dlatego wyróżnia się różne typy kontaktowego zapalenia skóry.
Spis treści:
- Rodzaje kontaktowego zapalenia skóry
- Przyczyny kontaktowego zapalenia skóry
- Mechanizm powstawania wyprysku kontaktowego
- Objawy kontaktowego zapalenia skóry
- Diagnostyka kontaktowego zapalenia skóry
- Leczenie kontaktowego zapalenia skóry
- Profilaktyka kontaktowego zapalenia skóry
Rodzaje kontaktowego zapalenie skóry
Do grupy kontaktowych zapaleń skóry zalicza się takie jednostki, jak:
- alergiczne kontaktowe zapalenie skóry,
- wyprysk kontaktowy z podrażnienia,
- wyprysk fotoalergiczny,
- pokrzywka kontaktowa.
Bliższego przyjrzenia się wymagają przede wszystkim dwa pierwsze z wymienionych problemów, ponieważ to właśnie z nimi najczęściej zmagają się pacjenci.
U dzieci, u których występuje kontaktowe zapalenie skóry, schorzenia najczęściej przebiega w postaci alergicznego wyprysku kontaktowego.
Problem ten, wbrew pozorom, jest stosunkowo częsty: według statystyk amerykańskich, z tym typem zmian skórnych może się zmagać nawet 20% spośród wszystkich pacjentów pediatrycznych. U dorosłych jednostka ta również może występować, jednakże w ich przypadku dość często spotykana jest nieco odrębny problem, czyli kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia (wyprysk niealergiczny).
Przeczytaj: Wysypka i swędzenie skóry u dziecka – co mogą oznaczać?
Przyczyny kontaktowego zapalenia skóry
Tak naprawdę tego, jakie są bezpośrednie przyczyny kontaktowego zapalenia skóry, do dziś nie udało się jednoznacznie ustalić. Poszukiwano chociażby związków pomiędzy tą jednostką a innymi schorzeniami alergicznymi, takimi jak np. astma, atopowe zapalenie skóry czy alergiczny nieżyt nosa.
Bezpośrednich, jednoznacznych powiązań pomiędzy wymienionymi zasadniczo nie odnaleziono – okazało się, że choroby alergiczne tak naprawdę nie zwiększają ryzyka tego, że u pacjenta rozwinie się wyprysk kontaktowy.
Zauważono jednak to, że np. atopowe zapalenie skóry – przez to, że w jego przypadku dochodzi do różnych uszkodzeń naskórka i innych elementów powierzchni naszego ciała – może w pewien sposób predysponować pacjenta do wystąpienia kontaktowego zapalenia skóry.
Mechanizm powstawania wyprysku kontaktowego
Dużo bardziej poznane zostały za to mechanizmy, przez które to pojawiają się same zmiany skórne u pacjentów. W przypadku alergicznego kontaktowego zapalenia skóry dochodzi do wystąpienia reakcji nadwrażliwości typu IV.
Różne cząstki, które mają potencjał do wywołania reakcji alergicznej – np. nikiel, składniki kosmetyków do pielęgnacji czy niektóre konserwanty, ale i lateks czy nawet część substancji obecnych w dziecięcych zabawkach – po pierwszym kontakcie ze skórą mogą być celem zainteresowania obecnych w skórze tzw. komórek prezentujących antygenem.
U większości ludzi zetknięcie się np. z czymś, co zawiera nikiel, nie prowadzi do żadnej odpowiedzi układu odpornościowego. U innych jednak komórki prezentujące antygeny reagują z cząstkami tego metalu, a następnie niejako „przekazują” uzyskane informacje innym komórkom – limfocytom T. One z kolei cechują się posiadaniem pamięci immunologicznej – kiedy dojdzie do kolejnego zetknięcia się z uczulającym pacjenta alergenem, odpowiadają one za wywołanie odpowiedzi immunologicznej. Rozwija się stan zapalny i on właśnie jest winny obecności zmian skórnych u pacjenta.
Zdecydowanie odmienny jest z kolei patomechanizm kontaktowego zapalenia skóry z podrażnienia. W jego przypadku różne substancje drażniące – np. mydła, detergenty czy rozpuszczalniki – doprowadzają bezpośrednio do uszkodzenia skóry. W przebiegu wyprysku z podrażnienia dochodzi do uszkodzenia keratyn, lipidów skórnych, a także do zmian zdolności utrzymywania wody w obrębie skóry.
Zobacz:
Objawy alergii u dziecka: po czym poznać, że dziecko ma alergię?
Pokrzywka u dzieci. Czy wysypka u dziecka oznacza pokrzywkę?
Objawy kontaktowego zapalenia skóry
Rodzajów kontaktowego zapalenia skóry jest więc kilka, ostatecznie jednak pojawiające się w różnych z nich objawy są zasadniczo podobne. Podstawową zmianą skórną związaną z tymi schorzeniami jest grudka. Przekształcać się ona może w wypełniony treścią (zwykle surowiczą) pęcherzyk, który finalnie może przejść w sączącą się nadżerkę. Zmianom towarzyszyć może zaczerwienienie otaczającej skóry, a także – nierzadko silny i dlatego dość uciążliwy – świąd skóry.
Dla kontaktowego zapalenia skóry typowe jest to, że zmiany skórne pojawiają się najczęściej w miejscu kontaktu z alergenem czy czynnikiem drażniącym. Na przykład w przebiegu alergicznego wyprysku kontaktowego, związanego z uczuleniem na nikiel, u dziecka zmiany skórne mogą być widoczne w okolicach pępka (tam, gdzie przylega metalowy guzik od spodni), a u dorosłego objawy mogą być zauważalne w okolicach nadgarstka, czyli tam, gdzie osoba taka nosi metalowy zegarek.
Jeżeli zaś chodzi o wyprysk kontaktowy z podrażnienia, to w jego przypadku objawy najbardziej typowo umiejscowione są w obrębie dłoni (tak bywa chociażby u osób, które w pracy często narażone są np. na detergenty).
Diagnostyka kontaktowego zapalenia skóry
W przypadku samego tylko podejrzenia, że zmiany skórne – szczególnie u dziecka – mogą być spowodowane rozwinięciem się kontaktowego zapalenia skóry, bezapelacyjnie należy udać się do lekarza. Samodzielne aplikowanie różnych środków na zmienioną skórę – np. preparatów ziołowych – może wcale nie pomóc, a tak naprawdę doprowadzić do pogorszenia stanu istniejących zmian skórnych.
Postawienie pacjentowi właściwej diagnozy jest konieczne z kilku różnych powodów. Po pierwsze niezbędne jest znalezienie czynnika, który wywołuje objawy kontaktowego zapalenia skóry. Kontakt z takowym zasadniczo już do końca życia będzie związany z nieprzyjemnymi dolegliwościami – aby więc one się nie pojawiały, trzeba zwyczajnie unikać stykania się z czynnikiem drażniącym. Aby móc to jednak robić, najpierw trzeba go zidentyfikować.
Czasami dość łatwo określić, co dokładnie odpowiada za schorzenie – tak jest np. u pacjentów z alergią na nikiel, u których objawy pojawiają się w miejscu stykania się skóry z metalem. W innych jednak przypadkach bywa zdecydowanie trudniej.
Wtedy wykorzystywane w diagnostyce kontaktowego zapalenia skóry mogą być naskórkowe testy płatkowe. Polegają one na tym, że na skórę pacjenta aplikowane są płatki zawierające różne potencjalne alergeny. Pozostawia się je na skórze przez 48 do 72 godzin i wtedy sprawdzane jest to, które alergeny doprowadziły do wystąpienia objawów wyprysku kontaktowego.
Identyfikacja rodzaju kontaktowego zapalenia skóry jest istotna również i ze względu na to, że odmiennie przebiega leczenie poszczególnych z nich – inne środki zalecane bywają pacjentom z wypryskiem alergicznym, a inne osobom z wypryskiem z podrażnienia.
Przeczytaj także: Wysypka alergiczna - jak wygląda i jak ją rozpoznać u dziecka?
Leczenie kontaktowego zapalenia skóry
Jak już zaznaczono wyżej, podstawą w przypadku kontaktowego zapalenia skóry jest unikanie czynników, które odpowiedzialne są za występowanie objawów tej choroby. Nie zawsze pacjentom się to udaje i wtedy mogą się oni zmagać się z nieprzyjemnymi dolegliwościami. Szczęśliwie istnieją sposoby na ich łagodzenie.
W przypadku alergicznego wyprysku kontaktowego stosowane są miejscowo środki o działaniu przeciwalergicznym i przeciwzapalnym. Wykorzystanie znajdują przede wszystkim glikokortykosteroidy, a także leki modyfikujące czynność układu odpornościowego, takie jak np. takrolimus.
Czasami pacjentom zalecane jest również stosowanie antybiotyków (uszkodzona skóra jest bardziej podatna na infekcje), a w przypadku nasilonego świądu skóry polecane im może być zażywanie środków przeciwhistaminowych.
Wyprysk kontaktowy z podrażnienia nie jest związany z reakcją alergiczną, w związku z czym postępowanie w jego przypadku jest nieco odmienne. Pacjentom zaleca się przede wszystkim szczególną dbałość o zmienioną skórę – wyjątkowo ważne jest utrzymywanie odpowiedniego stopnia jej nawilżenia i natłuszczenia, do tego celu stosować można różne emolienty. Należy jednak pamiętać o tym, że najkorzystniejsze jest stosowanie środków do skóry wrażliwej, najlepiej pozbawionych substancji zapachowych i konserwantów.
Profilaktyka kontaktowego zapalenia skóry
Kontaktowego zapalenia skóry – zwłaszcza w postaci alergicznej – całkowicie wyleczyć się nie da. Kiedy układ odpornościowy pacjenta stanie się nadwrażliwy na jakąś substancję, to będzie on doprowadzał do pojawiania się objawów wyprysku po kontakcie z nią już do kresu jego życia.
Podstawą więc – jak to wcześniej podkreślano – jest unikanie kontaktu z czynnikami drażniącymi. Poza epizodami, gdzie pacjent doświadcza objawów choroby, również musi on pamiętać o szczególnym traktowaniu swojej skóry. Zalecane jest korzystanie z łagodnych kosmetyków – najkorzystniejsze są te, w których składzie nie ma potencjalnych czynników drażniących.
Wspomagać się można również i wykorzystywaniem preparatów określanych jako barierowe. Tworzą one ochronną powłokę na skórze, która zmniejsza ryzyko kontaktu z różnymi alergenami, a przez to zmniejsza również i możliwość wystąpienia objawów kontaktowego zapalenia skóry.
