Szczepionka przeciwko gruźlicy - BCG (Bacille Calmette-Guérin), jest szczepionką stosowaną już od 1921 roku wśród noworodków. Zmniejszyła ona śmiertelność w tej grupie dzieci z 25% do 1%. Jest najczęściej podawaną szczepionką na całym świecie. W Polsce szczepionka przeciwko gruźlicy znajduje się w kalendarzu szczepień obowiązkowych, a nasz kraj należy do państw o średniej zapadalności na gruźlicę.
Spis treści:
- Czym jest szczepionka przeciw gruźlicy?
- Czy szczepionka przeciw gruźlicy jest konieczna?
- Kogo, kiedy i jak szczepi się na gruźlicę?
- Jakie są przeciwwskazania do tego szczepienia?
- Czy szczepionka BCG jest bezpieczna?
- Co oznacza brak blizny po szczepieniu?
Czym jest szczepionka przeciw gruźlicy?
Szczepionka przeciw gruźlicy zawiera żywy, ale osłabiony (atenuowany) podtyp prątków bydlęcych, Moreau. Zaletą takiej żywej szczepionki jest fakt, że po jednym podaniu powinna powstać trwała odporność na chorobę i nie trzeba powtarzać dawek. Ochrona, którą daje szczepienie trwa 15-20 lat i jej kolejne podawanie nie zwiększa jej skuteczności.
Szczepienie BCG chroni przed najcięższą postacią gruźlicy u niemowląt i dzieci tzn. gruźliczym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych oraz uogólnionym zakażeniem. Nie działa zaś na wrodzone zakażenie, które mogło zostać nabyte od chorej mamy.
Nawet krótki kontakt z osobą zakażoną może spowodować ciężki przebieg gruźlicy pierwotnej u dziecka. Do choroby dochodzi nawet do roku od zakażenia, dlatego też podanie szczepionki tak małemu dziecku jest bardzo ważne i obecne we wszystkich wytycznych popartych szerokimi badaniami naukowymi. Korzyści ze szczepienia na gruźlicę w porównaniu do ewentualnych powikłań są niepodważalne.
Czy szczepionka przeciw gruźlicy jest konieczna?
Aby kraj mógł zrezygnować ze szczepienia przeciw gruźlicy BCG musi spełnić ściśle określone normy. Dopóki roczne ryzyko zakażenia prątkiem gruźlicy nie spadnie poniżej 0,1%, szczepienie to będzie obowiązkowe.
Mimo że w ostatnich latach w Polsce nie zanotowano zgonu dziecka z powodu tej choroby, a zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z tego powodu wystąpiło tylko u 2 dzieci poniżej 5. roku życia nasz kraj nie spełnia kryteriów rezygnacji z powszechnych szczepień przeciwko gruźlicy.
Kogo, kiedy i jak szczepi się na gruźlicę?
Jeszcze do niedawna podawano, że należy zaszczepić niemowlę w pierwszej dobie życia. Od 2019 roku zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych powinno być ono zaszczepione do czasu wyjścia ze szpitala.
Niemowlęta szczepi się śródskórnie w 1/3 górnej części lewego ramienia. Jeśli zaś dziecko nie zostało zaszczepione po porodzie szczepionkę BCG można ją podać do ukończenia 15 roku życia i zalicza się to do szczepień obowiązkowych (bezpłatnych).
Jakie są przeciwwskazania do tego szczepienia?
- Wrodzone niedobory odporności, ponieważ jest to szczepionka żywa (zabite rodzaje szczepionek nie są przeciwwskazane)
- Obecne zakażenie HIV u dziecka lub podejrzenie do czasu weryfikacji
- Gruźlica u matki noworodka
- Masa noworodka poniżej 2000 g (ale nie jest to przeciwwskazanie do szczepienia na WZW t. B!) - szczepienie podaje się po przekroczeniu 2 kg masy ciała
Czytaj: Czy szczepić dziecko, które jest alergikiem lub które miało alergię po szczepionce?
Po co w ogóle szczepić?
Szczepienia masowe zapewniają odporność zbiorowiskową (herd immunity), a co za tym idzie możemy chronić osoby, które nie mogą zostać zaszczepione z powodu posiadanych przeciwwskazań lub mają obniżoną odporność, bo są np. po przeszczepie narządu.
Jeśli odpowiednia ilość ludzi będzie zaszczepiona można praktycznie wyeliminować chorobę na danym terenie tak jak było np. z chorobą Heinego Medina czy jeszcze jakiś czas temu odrą.
Gdy nastąpi całkowite zwalczenie patogenu na całym świecie, niewystępowanie go wśród ludzi, zwierząt ani w środowisku mówimy, że dochodzi do eradykacji. Jedyną chorobą zakaźną wyeradykowaną na świecie jest obecnie ospa prawdziwa.
Do rezygnacji ze szczepień (tzw. ruchy antyszczepionkowe) dochodzi głównie w krajach rozwiniętych, w których choroby zakaźne pojawiają się na tyle rzadko, że ludzie bardziej boją się działań niepożądanych właśnie szczepionek niż ciężkich objawów jakie mogą spowodować choroby, które ostatecznie bez szczepień wrócą i mogą okazać się groźne.
Szczepienia nie dość, że zmniejszają objawy choroby w wypadku zachorowania, to redukują ilość jej powikłań oraz zapewniają ochronę nieszczepionym.
Czy szczepionka BCG jest bezpieczna?
Każdy rodzic drży o zdrowie swojego nowo narodzonego dziecka i pewnie niejeden z nas zadaje sobie pytanie czy szczepienie niemowląt nie jest dla nich po prostu groźne oraz czy nie można tego przesunąć w czasie.
Do podania szczepionki dziecko jest kwalifikowane przez lekarza, który zbiera wywiad, bada dziecko, szczególnie w kierunku wrodzonych niedoborów odporności, a także przeprowadza dodatkowe badania jeśli są konieczne.
Powszechnie uważa się, że szczepienie na gruźlicę należy do grupy szczepień bezpiecznych. Powoduje miejscowy odczyn poszczepienny.
Najczęściej jest to guzek, który przekształca się następnie w owrzodzenie mogące utrzymywać się nawet kilka tygodni. U 1/2000 zaszczepionych osób dochodzi do powiększenia lewego węzła chłonnego pachowego. Jest on niebolesny, ale może tak wyglądać jeszcze przez kilka miesięcy od zaszczepienia. Nie należy go usuwać.
W przypadku sączącej się rany nie powinno się też stosować maści, ponieważ miejsce samoistnie się wygoi. Ważne! Ślad po szczepionce na ramieniu goi się sam. Nie wolno go wyciskać, zaklejać plastrami, smarować maściami, moczem, a także długo moczyć w kąpieli.
Rzadko widuje się niepożądane odczyny poszczepienne (NOP), które w razie wystąpienia zazwyczaj nie są groźne dla zdrowia ani życia. U jednej osoby na milion zaszczepionych dochodzi do ciężkiego działania niepożądanego jakim jest uogólniony rozsiew prątków.
W przypadku całkowitej rezygnacji ze szczepienia lub zwłoki w szczepieniu może dojść do bardzo niebezpiecznego rozwoju choroby z poważnymi powikłaniami, które to już stanowią zagrożenie dla życia dziecka.
Czytaj: Powikłania po szczepieniu – kiedy mogą wystąpić?
Co oznacza brak blizny po szczepieniu
Jeszcze do niedawna twierdzono, że po szczepieniu należy ocenić bliznę, a także powtórzyć szczepienie gdy nie spełniała ona określonych norm. Obecnie odstąpiono od tego działania i jest ono niezgodne z aktualną wiedzą medyczną, ponieważ udowodniono, że nie zawsze obecność blizny jest związana z odpornością poszczepienną, ale np. z techniką wykonania szczepienia czy indywidualną reakcją organizmu każdego dziecka.
Najczęściej po podaniu szczepionki tworzy się bąbel, który znika w ciągu kilku minut. W kolejnych 2-3 dniach dochodzi do powstania nacieku - pęcherzyka, który szybko się goi. Jednakże po kilku tygodniach pojawia się naciek z krostą, a następnie owrzodzenie.
2-3 miesiące później w miejscu zagojonego owrzodzenia u ok. 90% dzieci pojawia się blado-różowa blizna. Taka sekwencja zdarzeń jest najczęstsza, ale u każdego dziecka może ten proces przebiegać inaczej.
Jeśli nie ma wątpliwości, że szczepienie zostało wykonane nie należy się niepokoić brakiem blizny, ale warto zgłosić ten fakt lekarzowi pediatrze, aby przejrzał dokumentację i upewnił się o prawidłowym sposobie przeprowadzenia szczepienia.
W przypadku dużych wątpliwości co do podania szczepionki wykonuje się u dziecka próbę tuberkulinową, aby sprawdzić odpowiedź organizmu przeciwko gruźlicy.
Czytaj: Badania noworodka: pierwsze badania niemowlaka po narodzinach
