Tężec u dzieci jest schorzeniem, które wywołuje beztlenowa bakteria – laseczka tężca (Clostridium tetani). Do stosunkowo niedawna, bo jeszcze w latach 50. poprzedniego wieku, rocznie odnotowywano dosłownie setki zgonów z powodu tężca, obecnie – przede wszystkim dzięki powszechnym szczepieniom ochronnym – w Polsce dochodzi jedynie do kilkunastu zachorowań na tężec w ciągu roku.
Spis treści:
- Jak można zarazić się tężcem?
- Kto jest szczególnie narażony na zarażenie się tężcem?
- Jakie mogą być pierwsze objawy tężca?
- Jakie są rodzaje tężca?
- Jak rozpoznaje się tężec?
- Na czym polega leczenie tężca?
- Jakie są rokowania chorych?
- Jak zapobiegać tężcowi?
Jak można zarazić się tężcem?
Tężec rozwija się przede wszystkim u tych dzieci, które na swojej skórze mają zranienia – do choroby dochodzi wtedy, kiedy rana zostanie zanieczyszczona, np. ziemią czy zwierzęcymi odchodami (bakteriom wywołującym tężec zdarza się bytować w zwierzęcych przewodach pokarmowych), które zawierają przetrwalniki laseczek tężca.
Problemem w przypadku tężca jest to, że przetrwalniki pałeczek są oporne na różne czynniki – m.in. na wysoką temperaturę i środki dezynfekcyjne – w związku z czym w miejscu, w którym się znajdą, mogą przebywać nawet przez dziesiątki lat i pomimo upływu czasu być zdolne do zarażenia i wywołania choroby u człowieka.
Tutaj warto odpowiedzieć na jedno pytanie, które często pojawia się w głowach pacjentów: otóż czy można zarazić się tężcem od innej osoby? Odpowiedź jest w tym przypadku przecząca – nie ma możliwości zarażenia się tężcem od osoby, która na niego choruje.
Czytaj: Co zrobić, gdy dziecko otarło kolano, nabiło sobie guza, skaleczyło się?
Glista ludzka - objawy i leczenie glistnicy u dzieci
Kto jest szczególnie narażony na zarażenie się tężcem?
Zachorować na tężec może każde dziecko, które ma na swojej skórze głębszą ranę. Natomiast wśród dorosłych wyróżnia się pewne grupy, w których ryzyko wystąpienia schorzenia jest znacząco podwyższone:
- osoby pracujące ze zwierzętami lub mający bezpośredni kontakt z ziemią (np. rolnicy),
- osoby zażywające dożylnie narkotyki.
Na ryzyko wystąpienia tężca ma również wpływ rodzaj rany. Dzieci, które mają delikatne, powierzchowne zranienia, mają niskie ryzyko wystąpienia tężca. Inaczej jest już u tych, które mają rany miażdżone, kłute, postrzałowe czy mocno zanieczyszczone ziemią lub rany z tkwiącymi w nich ciałami obcymi – u nich ryzyko schorzenia jest już znacznie podwyższone.
Innym czynnikiem ryzyka zarażenia tężcem jest zakażenie rany. Otóż tak jak wspomniano na początku, laseczka tężca jest drobnoustrojem beztlenowym.
Kiedy dochodzi do zakażenia rany przez bakterie tlenowe, zużywają one wtedy ten życiodajny gaz – w takiej sytuacji w bezpośrednim otoczeniu zranienia panować mogą warunki beztlenowe, w których rozwijać się z kolei mogą bakterie wywołujące tężec.
Niewspomnianym jeszcze tutaj aspektem, który również ma wpływ na możliwość zachorowania na tężec, są szczepienia. Otóż znacząco zwiększonym ryzykiem schorzenia obarczone są te dzieci, które nie przebyły – obecnych w kalendarzu szczepień obowiązkowych – szczepień przeciwko tężcowi.
Czytaj: Dlaczego warto szczepić dzieci?
Szczepionka 6w1. Cena, dawkowanie i zalety szczepionek skojarzonych 6w1
Jakie mogą być pierwsze objawy tężca?
Dolegliwości u osób zarażonych laseczką tężca pojawiają się po okresie inkubacji, który trwać może przez różny czas – zazwyczaj wynosi on od 2 do 21 dni. Początkowo u chorych występuje okres zwiastunowy, w którym objawami tężca mogą być takie dolegliwości, jak:
- ogólne pogorszenie samopoczucia
- wzrost napięcia mięśniowego
- bóle mięśni
- bóle głowy
- zwiększenie potliwości ciała.
Główne objawy tężca spowodowane są przez toksynę produkowaną przez patogen – tetanospazminę. Dostaje się ona do komórek nerwowych, skąd ostatecznie trafia do neuronów obecnych w strukturach ośrodkowego układu nerwowego.
Tam tetanospazmina ma bardzo szkodliwe działanie, ponieważ blokuje czynność neuronów hamujących i ten właśnie problem odpowiada za to, że u chorych na tężec pojawiają się mimowolne skurcze różnych grup mięśniowych.
Jakie są rodzaje tężca?
Objawy, które pojawiają się po okresie zwiastunowym choroby, zależne są już od tego, jaka dokładnie postać tężca rozwinie się u danego chorego – wyróżnia się tężec uogólniony, miejscowy oraz tężec noworodkowy.
- Tężec uogólniony to najczęstsza postać choroby.
Najbardziej charakterystyczne są tutaj zwiększone napięcie mięśniowe oraz mimowolne skurcze mięśni, które prowadzić mogą do trudności z połykaniem (dysfagii), występować może wtedy szczękościsk oraz tzw. uśmiech sardoniczny (wargi chorego wysunięte są do przodu, jego czoło staje się zmarszczone, a oczy przymknięte). Skurczami mogą być objęte również mięśnie klatki piersiowej, karku czy kończyn górnych i dolnych.
Okresowo pojawiać się mogą napady tężcowe, w których pacjent może przybierać charakterystyczną pozę: jego ciało może się wyprężać łukowato do tyłu, kończyny dolne mogą zaś ustawiać się u niego w przeproście. Napady te są bardzo bolesne, dodatkowo – gdy skurcze dotykają również i mięśnie oddechowe – pacjent może mieć trudności z oddychaniem.
Poza zaburzeniami czynności mięśni, w przebiegu tężca uogólnionego pojawiać się mogą inne jeszcze nieprawidłowości, takie jak wahania ciśnienia tętniczego krwi, wzmożenie potliwości czy gorączka i przyspieszenie oddechu.
- Rzadszą od powyżej opisaną postacią choroby jest tężec miejscowy.
W jego przypadku wzmożenie napięcia mięśniowego ma miejsce przede wszystkim w okolicy zranienia, jeżeli zaś pojawiają się u chorych prężenia, to są one niezbyt nasilone i trwają bardzo krótko. Szczękościsk w tym wypadku występuje rzadko – jeżeli się pojawia, to raczej u tych chorych, u których zranienia, gdzie osiedliły się laseczki tężca, zlokalizowane są w obrębie twarzy.
- Kolejną, bardzo ciężko postacią tężca jest tężec noworodkowy.
Występuje u noworodków tych matek, które same nie były zaszczepione przeciwko tej chorobie. Miejscem, w którym w tym przypadku bytować mogą beztlenowe bakterie, zazwyczaj jest kikut pępowiny.
Tężec noworodkowy ma ciężki przebieg, a jego objawy – przypominające dolegliwości pojawiające się w przebiegu tężca uogólnionego – są zazwyczaj bardzo nasilone.
Jak rozpoznaje się tężec?
Zazwyczaj diagnostyka tężca opiera się na stwierdzeniu charakterystycznych dla tej choroby dolegliwości – szczególnie istotne jest powiązanie ich wystąpienia z niedawnym zranieniem u dziecka.
Ewentualne badania laboratoryjne czy obrazowe zlecane bywają wtedy, kiedy pojawia się możliwość, że pacjent cierpi na inną niż tężec chorobę – w diagnostyce różnicowej uwzględnia się w tym przypadku przede wszystkim:
- tężyczkę,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zatrucia (np. strychniną),
- reakcje polekowe (np. związane ze stosowaniem leków przeciwpsychotycznych),
- ropnie jamy ustnej lub gardła.
Na czym polega leczenie tężca?
W leczeniu tężca najistotniejsze jest podanie chorym środka, który znosi działanie tężcowej toksyny – jest nim antytoksyna tężcowa lub immunoglobulina przeciwtężcowa. Nie tylko prowadzi to do skrócenia czasu trwania choroby, ale i łagodzi jej przebieg.
W celu eliminacji drobnoustrojów bakteryjnych z zakażonej rany, pacjentom podawane są antybiotyki. Ważne jest także dokładne oczyszczenie rany – nierzadko konieczne do tego celu jest jej chirurgiczne opracowanie.
Zakres wdrażanych u chorych na tężec oddziaływań leczniczych zależny jest od tego, jakiego stopnia dolegliwości się u nich pojawią. Wtedy, gdy stan pacjenta jest ciężki, zachodzić może konieczność intubacji pacjenta i podawania mu leków, które prowadzą do zmniejszenia napięcia mięśniowego (takimi środkami są np. benzodiazepiny). Czasami niezbędne bywa wdrożenie żywienia dojelitowego przez zgłębnik.
Leczenie chorych zwykle jednak nie kończy się na opanowaniu związanych z tężcem objawów. Zazwyczaj pacjentom, którzy doświadczyli tej choroby, zalecana jest później rehabilitacja.
Sprawdź: Aktualny kalendarz szczepień
Jakie są rokowania chorych?
Rokowania zależne są przede wszystkim od postaci tężca, na którą zachoruje pacjent. Najlepsze mają te osoby, u których dojdzie do tężca miejscowego.
Nieco gorsze są rokowania w przebiegu postaci uogólnionej (szczególnie, gdy tężec ma ciężki przebieg), najgorsze zaś w przypadku tężca noworodkowego – w jego przypadku dochodzić może bowiem do zgonu nawet w 9 na 10 przypadków.
Jak zapobiegać tężcowi?
W zapobieganiu tężcowi najważniejszą rolę odgrywają szczepienia. Jedyną formą szczepionki przeciw tężcowi jest toksoid (anatoksyna). Szczepienie przeciwko tężcowi znajduje się w kalendarzu szczepień obowiązkowych i wraz ze szczepieniem przeciwko tej chorobie, podawane są jednocześnie szczepionki przeciwko błonicy i krztuścowi.
Przebywać te szczepienia powinniśmy w dzieciństwie, w wieku dorosłym zalecane z kolei jest to, aby skorzystać ze szczepienia przeciwko tężcowi raz na 10 lat.
Profilaktyka tężca obejmuje jednak również i swoiste oddziaływania u tych osób, które zostaną w jakiś sposób zranione. Najważniejsze jest w tym przypadku to, aby zawsze dokonać dokładnego oczyszczenia rany.
Wtedy zaś, gdy pacjent ma taką ranę, przy której istnieje duże ryzyko rozwoju tężca (bo np. jest ona zabrudzona ziemią) w profilaktyce choroby konieczne może być skorzystanie ze wspominanej tutaj wcześniej antytoksyny tężcowej lub podanie pacjentowi szczepionki przeciwtężcowej.
