Na zapalenie ucha środkowego w ciągu dwóch pierwszych lat życia choruje aż 65 proc. dzieci (przynajmniej raz), a ok. 30 proc. więcej niż trzy razy. Przyczyna tak częstych infekcji ucha u dzieci jest bardzo prosta – to przede wszystkim anatomia. Szczyt zachorowań przypada na okres zimowy.
Czytaj: Zapalenie ucha u niemowląt: jak pielęgnować niemowlaka z zapaleniem ucha środkowego?
Spis treści:
- Przyczyny zapalenia ucha u dziecka
- Zapalenia ucha u dzieci - bakteryjne i wirusowe
- Objawy zapalenia ucha u dzieci
- Jak zdiagnozować zapalenie ucha u dzieci?
- Leczenie zapalenie ucha u dzieci: czy konieczny jest antybiotyk?
- Powikłania po zapaleniu ucha u dzieci
- Jak zapobiec zapaleniu ucha u dziecka?
- Przewlekłe postaci zapalenia ucha u dzieci
Przyczyny zapalenia ucha u dziecka
W ok. 90 proc. przypadków ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci jest następstwem infekcji górnych dróg oddechowych. U małych dzieci trąbka słuchowa jest krótka, szeroka i przebiega poziomo, łącząc jamę bębenkową z gardłem, a jej ujście w gardle jest stale otwarte.
Stanowi więc idealną drogę, którą bakterie i wirusy z nosogardzieli mogą wnikać w głąb ucha. Stąd tak częste infekcje i zapalenia ucha środkowego u dzieci.
Bardzo rzadko się zdarza, że chorobotwórcze drobnoustroje trafiają do ucha dziecka przez krwiobieg, jeszcze rzadziej wnikają bezpośrednio z zewnątrz ucha, dlatego noszenie (lub nie) czapki w tym przypadku nie ma większego wpływu na rozwój choroby.
Natomiast czynnikiem, który na pewno sprzyja zachorowaniu na zapalenie ucha, jest niedoskonałość układu immunologicznego u małych dzieci – po ukończeniu 7. roku życia infekcje ucha zdarzają się znacznie rzadziej.
Poza budową anatomiczną uszu i nie w pełni wykształconym układem odpornościowym u małego dziecka odpowiedzialne za zachorowanie na infekcje uszu są:
- nieprawidłowości w budowie podniebienia;
- przerost migdałków, zwłaszcza tzw. trzeciego migdałka, zamykającego ujście trąbki słuchowej;
- niedrożność trąbki słuchowej, spowodowana np. obrzękiem alergicznym błony śluzowej wyścielającej trąbkę;
- przewlekłe zapalenie zatok, a także choroby zakaźne – płonica, odra czy ospa wietrzna;
- narażanie dziecka na dym papierosowy, który podrażnia śluzówkę nosa i gardła.
Co sprzyja rozwojowi zapalenia ucha?
- zbyt długie używanie smoczka
- krótki – poniżej 3 miesięcy – okres karmienia piersią
- uczęszczanie do żłobka albo przedszkola
- wiek poniżej 2 lat
- predyspozycje genetyczne
Czytaj: Gardło niemowlaka: co należy o nim wiedzieć?
Zapalenia ucha u dzieci - bakteryjne i wirusowe
Najczęściej zapalenie ucha środkowego ma podłoże bakteryjne. Najczęściej winne temu są bakterie (ok. 70 proc. przypadków) – Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae, czyli te same, które są przyczyną zapaleń gardła czy krtani.
Znacznie rzadziej (ok. 30 proc. przypadków) sprawcą bywają wirusy – głównie grypy, paragrypy, adenowirusy, rhinowirusy. Powodują one powstawanie wysięku, który stanowi świetną pożywkę dla bakterii.
W miarę nasilania się infekcji narasta obrzęk błony śluzowej wyściełającej trąbkę słuchową (podobnie jak śluzówki nosa podczas kataru), co upośledza jej drożność. W takim przypadku dochodzi do zaburzeń ciśnienia wewnątrz ucha, a to z kolei powoduje obrzęk błony bębenkowej i wzmożone wydzielanie śluzu.
Daje to wirusom i bakteriom możliwość łatwego przenikania z nosogardła w głąb ucha. Objawy zapalenia ucha środkowego to: ból, bardzo wysoka gorączka, wymioty i biegunka. Zapytaliśmy eksperta co należy zrobić w przypadku zapalenia ucha środkowego u dziecka oraz w jaki sposób domowymi sposobami można złagodzić ból.
Z powodu niedrożności trąbki słuchowej śluz ma utrudniony odpływ: gromadzi się, w końcu może spowodować pęknięcie błony bębenkowej. Wówczas z ucha zaczyna sączyć się wydzielina.
Czytaj: Problemy ze słuchem u dzieci: przyczyny głuchoty dziecięcej
Czym czyścić uszy niemowlaka? Mycie uszu bez błędów
Objawy zapalenia ucha u dzieci
Rozwijająca się infekcja ucha u małego dziecka objawia się przede wszystkim:
- gorączką (nawet do 40°C),
- bólem ucha (dziecko trze ucho, łapię się za nie)
- niepokojem, który zaburza sen,
- niechęcią do ssania,
- wymiotami,
- czasem biegunką.
Starsze dzieci uskarżają się na:
- niedosłuch
- szum w uszach
- ból ucha (pulsujący, który nasila się w nocy, w pozycji leżącej). Ból ustępuje wtedy, gdy pojawia się wyciek z ucha, ponieważ w wyniku perforacji błony bębenkowej zmniejsza się ciśnienie w jamie bębenkowej.
Jak zdiagnozować zapalenie ucha u dzieci?
Ostre zapalenie ucha środkowego zwykle jest leczone przez pediatrę lub lekarza rodzinnego, ale jeśli stan dziecka nie poprawia się po 72 godzinach od wystąpienia pierwszych objawów albo istnieje ryzyko powikłań, wskazana jest konsultacja laryngologiczna.
W 10–14 dni po zakończeniu leczenia dziecko powinien ponownie zbadać laryngolog, konieczne jest bowiem badanie słuchu, które pozwoli ocenić, czy maluch dobrze słyszy.
Podstawą rozpoznania ostrego zapalenia ucha środkowego jest badanie otoskopowe. Polega ono na oglądaniu (za pomocą specjalnego wziernika) wnętrza przewodu słuchowego zewnętrznego i błony bębenkowej.
Jeśli zachodzi podejrzenie, że mogło dojść do powikłań (np. zapalenia wyrostka sutkowego, objawiającego się obrzękiem i bolesnością okolicy za małżowiną uszną), lekarz może zlecić wykonanie zdjęcia RTG kości skroniowej.
Leczenie zapalenie ucha u dzieci: czy konieczny jest antybiotyk?
Ponieważ sprawcą zapalenia ucha środkowego są najczęściej bakterie (a jeśli wirusy, to potem i tak najczęściej rozwija się nadkażenie bakteryjne), więc podstawą terapii jest odpowiednio dobrany antybiotyk (w pierwszej kolejności zwykle amoksycylina).
Dodatkowo lekarz najczęściej przepisuje leki przeciwzapalne, przeciwbólowe i obkurczające błonę śluzową nosa (jeśli infekcji uszu towarzyszą objawy nieżytu nosa). Gdy leki są dobrze dobrane, po 48–72 godzinach dolegliwości mijają.
Czasem jednak konieczna jest paracenteza – zabieg, który polega na nacięciu błony bębenkowej, dzięki czemu wydzielina znajduje ujście. Zabieg przynosi natychmiastową ulgę, łagodząc ból spowodowany napięciem zmienionej zapalnie błony bębenkowej. Dodatkowo podczas zabiegu pobiera się materiał do badania bakteriologicznego.
Kiedy już w uchu pojawi się ropna wydzielina, bardzo ważna jest odpowiednia higiena przewodu słuchowego – systematyczna zmiana opatrunków, stosowanie (przepisanych przez laryngologa) kropli do uszu. Błona po pewnym czasie regeneruje się (odrasta), nie pozostawiając uszczerbku na zdrowiu.
Powikłania po zapaleniu ucha u dzieci
Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego trwa zwykle ok. 3 tygodni. Potem należy jeszcze raz przeprowadzić badanie otoskopowe, żeby upewnić się, że infekcja została wyleczona – w jamie bębenkowej nie zalega wydzielina i zasklepił się otwór w błonie.
Laryngolog powinien również skontrolować, czy nie doszło do upośledzenia słuchu. Ostre zapalenie ucha środkowego ma bowiem tendencje do przechodzenia w stan przewlekły, co prowadzi do powikłań – zapalenia wyrostka sutkowego, niedowładu albo porażenia obwodowego nerwu twarzowego, zapalenia ucha wewnętrznego.Przede wszystkim zaś do niedosłuchu, spowodowanego zaleganiem płynu w jamie bębenkowej.
Czytaj: Powikłania po przeziębieniu u dziecka - bolące ucho. Zapalenie ucha środkowego
Co zrobić, gdy podejrzewasz, że dziecko źle słyszy
Jak zapobiec zapaleniu ucha u dziecka?
To niezwykle trudne – nie ma specjalnych sposobów, które zapewnią ochronę przed zachorowaniem. Jedyne co zalecają laryngolodzy, to staranne leczenie wszelkich infekcji w obrębie gardła i nosa, a także stanów zapalnych ucha zewnętrznego.
Warto też regularnie oczyszczać dziecku nos z wydzieliny (wtedy katar nie będzie przedostawał się do ucha), a także kłaść niemowlę na materacyku, który jest lekko uniesiony od strony główki dziecka - wydzielina, a także ulewany pokarm nie przedostaje się wówczas do przewodów słuchowych, gdzie może dojść do namnażania się bakterii.
Jeśli dziecko chodzi na basen, po pływaniu zawsze trzeba przepłukać jego uszy czystą wodą z mydłem i dobrze wytrzeć. Jeśli dziecko skarży się na obecność wody w uchu, nie bagatelizuj tego, tylko spróbuj ją usunąć, przechylając główkę dziecka lub "osuszyć" ucho delikatnym strumieniem suszarki do włosów.
Przewlekłe postaci zapalenia ucha u dzieci
Poza ostrym zapaleniem ucha środkowego laryngolodzy wyróżniają inne odmiany tej choroby.
- Przewlekłe zapalenie ucha środkowego jest skutkiem niedoleczonej ostrej postaci choroby, po której w błonie bębenkowej pozostał otwór. Szczelina pozwala, by do ucha środkowego wnikały bakterie, które wywołują na nowo lub podtrzymują istniejący stan zapalny. Charakterystyczną cechą tej postaci choroby są okresowe wycieki z ucha. Często niezbędny jest zabieg podczas którego laryngolog musi zamknąć ubytek w błonie bębenkowej.
- Zapalenie perlakowate to także przewlekła postać choroby. Ze złuszczonego nabłonka, mas cholesterolowych, zaschniętej wydzieliny i bakterii tworzy się perlak (przypomina nieco perłę). Ta zmiana rozrasta się i powoduje zniszczenie okolicznych tkanek: kości, kosteczek słuchowych, nerwów. Jedynym sposobem postępowania w tym przypadku jest zabieg operacyjny.
miesięcznik "Zdrowie"
