Paracetamol to lek o działaniu przeciwbólowym oraz przeciwgorączkowym. Znajduje się on w wielu domowych apteczkach – jest on jednym z najczęściej stosowanych leków i to zarówno u dzieci, jak i u dorosłych.
Paracetamol bywa skuteczny w zbijaniu towarzyszącej infekcjom wirusowym i bakteryjnym gorączki (np. popularnej trzydniówce), jak i w łagodzeniu takich problemów, jak np. ból mięśni, ból stawów czy ból głowy.
Ogólnie preparat uznawany jest za dość bezpieczny – mogą zażywać go najmłodsi, jak i kobiety będące w ciąży. Jak jednak w przypadku każdego innego leku, jego bezpieczeństwo zależne jest m.in. od tego, czy jest on przyjmowany w zalecanych dawkach.
Nie jest to sytuacja częsta, aczkolwiek istnieje możliwość, że po zażyciu zbyt dużej ilości leku dojdzie do zatrucia paracetamolem. Problem ten jest bardzo poważny, stąd też warto wiedzieć, jak postępować w razie jego wystąpienia.
Zobacz też: Paracetamol w ciąży wcale nie tak bezpieczny?
Spis treści
- Zatrucie paracetamolem jednym z najczęstszych zatruć lekami
- Przyczyny zatruć paracetamolem
- Toksyczna dawka paracetamolu
- Objawy zatrucia paracetamolem
- Fazy zatrucia paracetamolem
- Paracetamol uszkadza nie tylko wątrobę
- Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia paracetamolem
- Badania wykonywane przy zatruciu paracetamolem
- Leczenie zatrucia paracetamolem
- Rokowania pacjenta, który przedawkował paracetamol
Zatrucie paracetamolem jednym z najczęstszych zatruć lekami
Zatrucie paracetamolem jest jednym z najczęściej spotykanych zatruć lekami – w Wielkiej Brytanii nawet połowę zatruć farmaceutykami stanowią zatrucia paracetamolem. W Polsce sytuacja jest nieco inna, szacuje się bowiem, że pośród wszystkich zatruć lekami, zatrucia paracetamolem stanowią 10 procent z nich.
Co sprawia, że aż tak często spotykane są zatrucia paracetamolem? Przede wszystkim duża dostępność tego leku – jest on dostępny bez recepty i można go nabyć nie tylko w aptekach, ale i w wielu różnych całkowicie innych sklepach.
Przyczyny zatruć paracetamolem
Paracetamol bywa przyjmowany w zbyt dużych dawkach z pełną premedytacją – wiele osób, które podejmują się próby samobójczej, do tego celu stosuje właśnie ten lek. Istnieje jednak i możliwość nieświadomego przyjęcia zbyt dużej dawki tego leku.
Taka sposobność pojawia się między innymi u pacjentów, którzy zmagają się z jakimiś przewlekłymi dolegliwościami bólowymi (np. codziennymi bólami głowy).
Zdarza się też, że pacjent przyjmuje wiele leków, które różnią się co prawda nazwami handlowymi, ale w rzeczywistości wszystkie z nich zawierają tę samą substancję czynną. To właśnie ze względu na takie ryzyko aż tak istotne jest dokładne zapoznanie się z ulotką każdego farmaceutyku przed jego zażyciem.
Czytaj: Leki przeciwzapalne dla dzieci: działanie, stosowanie, przeciwskazania
Leki przeciwirusowe bez recepty: czy warto podawać je dziecku? Wywiad z pediatrą
Toksyczna dawka paracetamolu
U osób dorosłych maksymalna dobowa dawka paracetamolu nie powinna przekraczać 4 gramów. Dziecko natomiast może przyjąć lek w dawce do 60 mg/kg masy ciała/dobę (w wyjątkowych przypadkach stosuje się paracetamol w większej, sięgającej 90 mg/kg masy ciała/dobę, dawce – tak można czynić jednak wyłącznie po uzyskaniu takiego zalecenia od lekarza).
Za pojedynczą, toksyczną dawkę paracetamolu uznaje się ilość przekraczającą 150 mg/kg masy ciała. Aby to zobrazować, można posłużyć się prostym przykładem – dla dorosłej osoby, mającej 70 kilogramów, toksyczne będzie 10,5 grama paracetamolu.
Wydawałoby się, że jest to dużo, w praktyce wcale nie. Paracetamol dostępny jest zwykle w tabletkach, gdzie jedna z nich zawiera 500 mg (czyli pół grama) leku – do zatrucia może więc doprowadzić przyjęcie zaledwie 20 tabletek zawierających paracetamol.
Teoretycznie to duża ilość, niektórzy jednak ludzie – szczególnie ci, którzy korzystają z kilku leków o różnych nazwach, gdzie wszystkie z nich zawierają tę samą substancję – przy doświadczaniu silnych dolegliwości bólowych naprawdę mogą przyjmować aż takie ilości leków przeciwbólowych.
Czytaj też: Infekcje u dzieci - kalendarz wirusowych infekcji jesiennych
Objawy zatrucia paracetamolem
Zatrucie paracetamolem przebiega zwykle czterofazowo. Nie od razu pojawiają się najpoważniejsze zaburzenia, które są skutkiem przedawkowania leku – typowo nawet przez pierwszą dobę od zażycia paracetamolu u pacjenta nie występują żadne dolegliwości.
Jeżeli pojawiają się już jakieś objawy, to zwykle są nimi nudności, wymioty oraz niewielkiego nasilenia bólu brzucha – tak przebiega pierwsza faza zatrucia.
Wraz z czasem i postępem uszkodzenia wątroby (zatrucie paracetamolem uszkadza głównie ten narząd) pojawiają się jednak coraz to kolejne i coraz poważniejsze zaburzenia.
Fazy zatrucia paracetamolem
Po 1.-3. dobach od przedawkowania leku (czyli w drugiej fazie zatrucia) u chorego wystąpić może żółtaczka, a także ból i dyskomfort w okolicy prawego łuku podżebrowego (to tam znajduje się wątroba).
Trzecia faza zatrucia ma zwykle miejsce między 3. a 5. dobą od przedawkowania paracetamolu i w jej przypadku występować mogą zaburzenia czynności układu nerwowego (określane jako encefalopatia wątrobowa) czy wynikająca z dysfunkcji wątroby skaza krwotoczna.
W czwartej zaś fazie zatrucia dochodzi albo do śmierci pacjenta (spowodowanej gwałtowną niewydolnością wątroby) albo powoli – w ciągu tygodnia, dwóch od zatrucia paracetamolem – stan chorego powoli się wyrównuje i dochodzi do regeneracji jego wątroby.
Czytaj: Obniżać gorączkę u dziecka czy czekać? Kiedy podać lek przeciwgorączkowy?
Paracetamol uszkadza nie tylko wątrobę
Rzeczywiście to wątroba jest tym narządem, który najbardziej „cierpi” po przedawkowaniu paracetamolu. Nie tylko jednak ona może ulegać uszkodzeniu wskutek zatrucia tymże lekiem.
W przypadku tego problemu rozwijać się mogą zaburzenia czynności nerek (np. ich niewydolność), uszkodzone może zostać serce (czego przejawem mogą być arytmie), ale i może wystąpić zapalenie trzustki.
Zatrucie paracetamolem z całą pewnością jest więc poważnym problemem. Co zrobić wtedy, gdy podejrzewamy, że bliski przedawkował ten lek?
Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia paracetamolem
Na początku konieczne jest przede wszystkim dokonanie oceny przytomności pacjenta, sprawdzenie jego pulsu oraz tego, czy oddycha. W przypadku, gdy nie stwierdzamy oddechu, wzywamy pogotowie ratunkowe i rozpoczynamy resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO).
Jeżeli zaś osoba, która mogła przedawkować paracetamol, jest przytomna, możemy się podjąć od razu próby wywołania u niej wymiotów. Takie postępowanie może przynieść korzyści szczególnie wtedy, kiedy lek został zażyty stosunkowo niedawno.
Podkreślić jednak trzeba tutaj, że nawet po skutecznej prowokacji wymiotów pacjent koniecznie musi trafić do szpitala. Tylko na podstawie badań, które mogą być tam właśnie wykonane, możliwy jest wybór potrzebnego mu leczenia.
Badania wykonywane przy zatruciu paracetamolem
W razie podejrzenia zatrucia paracetamolem wykonywanych jest wiele różnych badań laboratoryjnych – umożliwiają one dokonanie oceny stanu chorego, ale i na podstawie ich wyników podejmowane są decyzje o tym, jakie postępowanie terapeutyczne powinno zostać wdrożone.
Jako przykłady takich badań można wymienić:
- próby wątrobowe (m.in. oznaczenie aktywności wątrobowych aminotransferaz)
- INR (informujący o czynności układu krzepnięcia)
- poziomy kreatyniny czy bilirubiny
- gazometrię krwi tętniczej (u chorych zatrutych paracetamolem rozwijać się może kwasica – gazometria pozwala ją potwierdzić lub wykluczyć).
W zależności od pojawiających się zaburzeń, u pacjenta wykonywane mogą być jeszcze inne różnorodne badania, takie jak np. USG jamy brzusznej czy EKG. Wspomnieć warto jednak i o jeszcze jednym, dotychczas niewymienionym, bardzo ważnym badaniu laboratoryjnym – oznaczeniu stężenia paracetamolu we krwi pacjenta.
Po zatruciu paracetamolem badanie to jest bardzo ważne z tego powodu, iż jego wynik może decydować o tym, czy podana zostanie choremu odtrutka na paracetamol. Badanie to może być wykonywane z pewnym opóźnieniem i taka sytuacja zdecydowanie nie wynika z opieszałości personelu medycznego.
Oznaczenia stężenia paracetamolu we krwi dokonuje się po minimum czterech godzinach od jego zażycia, ponieważ dopiero po takim czasie we krwi osiągane jest maksymalne stężenie tego preparatu.
Czytaj: Jak bezpiecznie stosować leki bez recepty u dzieci?
Czy na grypę podaje się dziecku antybiotyki?
Leczenie zatrucia paracetamolem
Przebieg leczenia zatrucia paracetamolem zależny jest od kilku czynników. Znaczenie ma chociażby czas, który mija pomiędzy przedawkowaniem leku a trafieniem przez pacjenta do szpitala.
Jeżeli pacjent zostanie hospitalizowany w ciągu godziny od zażycia leku, przeprowadzone może zostać u niego płukanie żołądka. Możliwe jest także, że zostanie mu podany węgiel aktywowany – środek ten wiąże się z paracetamolem i zapobiega jego wchłanianiu do krwi.
W sytuacji, gdy po przeprowadzeniu badań laboratoryjnych okaże się, że stężenie paracetamolu we krwi odpowiada stężeniu toksycznemu lub wtedy, gdy chory przyjął bardzo duże dawki tego leku (przekraczające 10 gramów), rozpoczęte może być u niego dożylne podawanie odtrutki na paracetamol, którą jest acetylocysteina.
Skuteczność tego środka największa jest w ciągu 4-8 godzin od przedawkowania paracetamolu – to właśnie dlatego aż tak istotne jest to, aby pacjent, u którego wystąpiło zatrucie paracetamolem, jak najszybciej znalazł się w szpitalu.
Powyżej opisane zostały podstawowe zasady leczenia zatrucia paracetamolem. U chorych mogą być jednak stosowane również i inne oddziaływania terapeutyczne, skierowane ku korygowaniu pojawiających się u nich zaburzeń (np. służące wyrównaniu gospodarki kwasowo-zasadowej w razie wystąpienia kwasicy).
Rokowania pacjenta, który przedawkował paracetamol
Rokowania chorych, u których doszło do zatrucia paracetamolem, zależne są zarówno od tego, jak szybko rozpoczęto u nich leczenie, jak i od tego, jak dużą dawkę leku przyjął pacjent.
Wczesne wdrożenie niezbędnej terapii znacznie poprawia szanse chorego na to, że po upływie kilkunastu dni jego stan ulegnie stabilizacji.
Przy poważnym przedawkowaniu paracetamolu może jednak dochodzić do tak znacznego uszkodzenia wątroby, że jedyną opcją poprawy stanu chorego będzie wykonanie u niego transplantacji tego narządu.
Paracetamol jest i zapewne będzie często stosowanym przez pacjentów lekiem. Wymienione zagrożenia raczej nie dotyczą osób, które przyjmują go zgodnie z zaleceniami – to, że możliwe jest zatrucie paracetamolem, zdecydowanie nie powinno skutkować tym, że wyrzucimy całe domowe zapasy tego leku do kosza.
Ryzyko przedawkowania paracetamolu i skutki tego problemu pokazują jednak, z jaką ostrożnością należy przyjmować różne – zarówno te bez recepty, jak i te zapisane przez lekarza – farmaceutyki.
