O nowotworach narządu rodnego rozmawiałam z dr. hab. n. med. Jackiem Sieńko, który na co dzień pracuje w warszawskim Szpitalu Klinicznym im. Ks. Anny Mazowieckiej przy ul. Karowej.
Natalia Nocuń-Komorowska, MjakMama24.pl: Nowotwory ginekologiczne nie kojarzą się z młodymi kobietami.
Dr hab. n. med. Jacek Sieńko: Rzeczywiście, nowotwory złośliwe narządu rodnego u dzieci i nastolatek występują rzadko, jednak nie można powiedzieć, że jest to domena osób starszych. Pewne grupy nowotworów mogą także dotykać kobiet, których zdecydowanie nie nazwalibyśmy starszymi, czyli 30-40-latek. Są to zarówno nowotwory związane z tzw. czynnikami dziedzicznymi, czyli przede wszystkim rak jajnika oraz rak piersi, jak i tak zwane nienabłonkowe nowotwory jajnika i rak szyjki macicy.
Które nowotwory złośliwe przeważają u kobiet w wieku rozrodczym?
Oprócz raka piersi to wciąż rak szyjki macicy.
Jak zadbać o profilaktykę? O których badaniach powinnyśmy pamiętać?
Na szczęście profilaktyka raka szyjki macicy jest bardzo prosta i skuteczna. Możemy mówić tu o profilaktyce pierwotnej i wtórnej. Profilaktyka pierwotna to przede wszystkim szczepienia przeciwko tzw. wysokoonkogennym wirusom HPV. W tej chwili mamy szczepionkę dziewięciowalentną, z czego siedem serotypów to serotypy o wysokim potencjale onkogennym. Taka szczepionka znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia wirusem HPV, a przez to zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia stanów przedrakowych, które w następstwie prowadzą do raka szyjki macicy.
A profilaktyka wtórna?
To bardzo wczesne wykrywanie przede wszystkim stanów przedrakowych, ale także raka szyjki macicy na wczesnych etapach. Tu podstawę stanowią regularne badania cytologiczne. Można wykonać cytologię standardową, choć obecnie częściej preferuje się bardziej czułą cytologię na podłożu płynnym. Ale tak naprawdę najważniejsze jest, żeby kobieta chodziła regularnie do ginekologa. Myślę, że każdy lekarz zapyta podczas wizyty, kiedy ostatnio miała pobieraną cytologię i gdy jest już czas, kiedy powinna być wykonana następna, to taką cytologię wykona.
Profilaktyka jest bardzo skuteczna, czego przejawem jest chociażby bardzo rzadkie występowanie inwazyjnego raka szyjki macicy w krajach skandynawskich, gdzie takie badania są wykonywane o wiele częściej, niż chociażby w naszym kraju.
Zapominamy, że przeciw HPV trzeba też szczepić chłopców.
Jeżeli chodzi o młodych mężczyzn, chłopców, oni też mogą chorować na nowotwory okolicy anogenitalnej, czyli odbytu, prącia jak i nowotwory głowy i szyi - to trochę rzadsze, ale równie istotne. Oczywiście jeśli porównamy to z częstotliwością występowania raka szyjki macicy, mężczyźni będą przede wszystkim tzw. wektorami. Drogą płciową przenoszą wirusy, zarażając kolejne kobiety.
Objęcie chłopców szczepieniem spowoduje, że nie tylko rzadziej będą przenosić wirus HPV, ale i rzadziej będą występowały u nich nowotwory, które HPV może wywołać u mężczyzn.
Czy można zaszczepić się w każdym wieku? Jeśli nie przyjęliśmy szczepionki w dzieciństwie, to nic straconego?
Tak, nic straconego. Młode dziewczęta i młodych chłopców szczepi się przede wszystkim dlatego, że jeśli nie rozpoczęli jeszcze współżycia, to potencjalnie jest to największa wartość, bo z największym prawdopodobieństwem są jeszcze niezakażeni wirusem HPV. Co ważne - można się nim zarazić również kontaktami zewnętrznych narządów płciowych. Kiedy już ktoś tego wirusa już ma, to szczepionka jako taka go nie wyleczy, ponieważ jej zadaniem jest zapobieganie zakażeniu. Dlatego warto zaszczepić się jak najwcześniej.
Gdy rak zostanie zdiagnozowany, zawsze konieczna jest radykalna operacja?
Jeśli chodzi o raka szyjki macicy, to na pewnych etapach wystarczająca jest konizacja szyjki macicy, czyli wycięcie jej części. W przypadku nieco bardziej zaawansowanego nowotworu niezbędne staje się wykonanie operacji radykalnej. Przy zaawansowanym raku szyjki macicy operacja nie jest postępowaniem z wyboru, jest nim radioterapia.
Dlaczego?
Jeślibyśmy zoperowali taką pacjentkę, to i tak musiałaby być napromieniana, a suma operacji i napromieniania powoduje, że multiplikują się powikłania, a korzyści terapeutyczne wcale się nie sumują.
Mastektomię często wykonuje się w połączeniu z rekonstrukcją, czy podobnie jest w przypadku narządu rodnego? Czy takie kobiety mają jeszcze szansę na macierzyństwo?
Musimy zróżnicować nowotwory i sposoby ich leczenia. Jeżeli mamy raka jajnika, przy którym usuwamy obydwa jajniki, to przede wszystkim konsekwencją takiego leczenia jest menopauza. W większości przypadków kobieta może później dostać hormonalną terapię zastępczą. Wówczas istnieją pewne metody zabezpieczenia komórek jajowych czy gamet, jednak w sposób naturalny taka kobieta w ciążę nie zajdzie. Jeśli natomiast mówimy o operacji usunięcia narządu rodnego, i jeżeli jest to operacja radykalna, to kobieta nie posiada później macicy. Oczywiście we wczesnych stadiach raka jajnika mamy możliwość wykonać operację z oszczędzeniem narządów, wtedy zaoszczędza się jeden jajnik oraz macicę tak, aby kobieta mogła zrealizować plany prokreacyjne.
A jak to wygląda w przypadku raka szyjki macicy?
W tych bardzo wczesnych stadiach wycina się tylko stożek macicy, właśnie po to, aby zachować płodność. Przy nieco bardziej zaawansowanych nowotworach, ale nadal wczesnych, kiedy kobieta planuje ciążę i oczekuje zachowania płodności, jest taka operacja, która nazywa się trachelektomią. To wycięcie całej szyjki z mankietem pochwy oraz węzłami chłonnymi. Natomiast gdy nowotwór jest w bardziej zaawansowanym stadium i wymagane jest radykalne usunięcie macicy, ciąża będzie niemożliwa.
Co ze współżyciem?
Jest jak najbardziej możliwe, bo pochwa zostaje. Oczywiście, jeśli kobieta pomimo operacji wymaga uzupełniającej radioterapii, to ta pochwa się trochę zmienia. Jest mniej jędrna, często zwężona, w związku z czym współżycie może być utrudnione, ale wcale nie musi.
Natomiast jeśli kobieta jest po samej radioterapii, to na pewno współżycie będzie znacząco utrudnione i dlatego we wczesnym stadium raka szyjki macicy leczeniem z wyboru jest leczenie operacyjne, chociaż samodzielna radioterapia jest równie skuteczna.
Jak zachęcić kobiety do profilaktyki?
Należy przede wszystkim podkreślać, że dużo łatwiej jest zapobiegać chorobom, przy czym zapobieganie to jest ta profilaktyka pierwotna. Lepiej również leczyć bardzo wczesne stadia stanów przednowotworowych czy nawet raka niż zaawansowane stadia nowotworowe. Stany przedrakowe, w których mamy do czynienia np. z dysplazją szyjki macicy, są całkowicie wyleczalne. Natomiast kiedy mamy do czynienia z rakiem inwazyjnym, to oczywiście, rokowania są różne w zależności od rodzaju nowotworu i stopnia zaawansowania, ale nigdy nie będzie to stuprocentowa wyleczalność.
Można to mierzyć przede wszystkim odsetkiem pięcioletnich przeżyć. W przypadku rozpoznania raka inwazyjnego, nie wszystkie pacjentki mają szansę na korzystne rokowanie. To jest właśnie ta cena, którą się płaci, za zaniedbanie profilaktyki, która ratuje życie i bezwzględnie powinna być wykonywana regularnie.
Integralną częścią badania ginekologicznego jest dziś wykonanie badania ultrasonograficznego i oczywiście, w określonych odstępach czasu, badania cytologicznego. USG mówi nam dużo o jajnikach i chociaż nie spełnia kryterium badania przesiewowego dla profilaktyki raka jajnika, to nierzadko przy wykonywaniu takiego badania wykrywamy nowotwory na nieco wcześniejszym stadium.
Jeśli nie USG do profilaktyki raka jajnika, to co?
Definicją populacyjną badania profilaktycznego jest nie tylko to, czy badanie jest coś w stanie wykryć, ale również czy jest odpowiednio możliwe do zastosowania w całej populacji i ma pewną efektywność kosztową. Wiem, że z lekarskiego punktu widzenia przykre jest mówienie o pieniądzach, kiedy leczymy człowieka, ale tak wygląda organizowanie ochrony zdrowia na poziomie kraju. W takim kontekście nie ma dla raka jajnika badań przesiewowych, tak jak ma to miejsce w przypadku badania cytologicznego w raku szyjki macicy.
Nie zmienia to jednak faktu, że regularne poddawanie się badaniu ginekologicznemu, połączonemu z badaniem ultrasonograficznym, pozwala zidentyfikować nowotwory jajnika na istotnie wcześniejszym etapie, niż kiedy pojawiają się objawy. Bo rak jajnika daje wyraźne objawy dość późno. A te, które występują wcześniej, są bardzo niespecyficzne. Jeśli komuś poszerzył się obwód brzucha o centymetr, to na pewno prędzej zrzuci to na wszystko inne - i najczęściej będzie miał rację - niż na możliwość rozwijania się u niego guza jajnika, który może okazać się nowotworem złośliwym.
