Antykoncepcja hormonalna nie zawsze jest priorytetem. Niektórzy rodzice już kilka miesięcy po przyjściu na świat dziecka starają się o kolejną ciążę, aby różnica wieku między dziećmi nie była duża. Ale jeśli wcale nie macie takich planów, to warto skorzystać z jednej z wielu metod antykoncepcji.
Wybór antykoncepcji jest coraz większy: oprócz tradycyjnych prezerwatyw mamy do dyspozycji różne metody antykoncepcji hormonalnej, które są zdecydowanie najbardziej skuteczne. I dlatego im właśnie poświęcony jest ten artykuł.
Czytaj: 8 faktów o antykoncepcji, które cię zaskoczą!
Zasady dobierania tabletek antykoncepcyjnych
Spis treści:
- Jak działa antykoncepcja hormonalna?
- Skuteczność antykoncepcji hormonalnej
- Co to jest wskaźnik Pearla?
- Metody antykoncepcji hormonalnej
- Antykoncepcja hormonalna dla kobiet, które nie karmią piersią
- Antykoncepcja dla mam karmiących
Jak działa antykoncepcja hormonalna?
Hormonalna antykoncepcja opiera się na działaniu dwóch związków będących odpowiednikami naturalnych żeńskich hormonów płciowych: estrogenu i progesteronu. Przyjmując pigułkę z tymi hormonami, kobieta powoduje w swoim organizmie sztuczną sytuację podobną do tej, jaka jest w drugiej połowie cyklu lub w bardzo wczesnej ciąży.
Oszukany w ten sposób organizm nie wytwarza hormonów stymulujących dojrzewanie pęcherzyków w jajnikach i nie doprowadza do owulacji. Jest to główny sposób działania antykoncepcji hormonalnej – hamując jajeczkowanie, wyklucza możliwość zapłodnienia.
Dodatkowo zawarte w tabletkach hormony powodują zmianę śluzu szyjkowego, który staje się gęsty i nieprzenikliwy dla plemników, oraz hamują przemiany błony śluzowej macicy umożliwiające rozpoczęcie ciąży, co dodatkowo wzmaga efekt antykoncepcyjny.
Skuteczność antykoncepcji hormonalnej
Skuteczność antykoncepcji dla kobiet zależy od uzyskania ciągłego, wystarczająco wysokiego do blokowania owulacji poziomu stężenia hormonów we krwi. Stąd pominięcie tabletki lub utrudnienia w jej prawidłowym wchłonięciu się do organizmu mogą tę skuteczność zmniejszyć lub zablokować.
I dlatego, choć tabletki hormonalne teoretycznie są bardzo skuteczne (wskaźnik Pearla 0,1), w praktyce wygląda to dużo gorzej, bo według danych Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników prawie połowa stosujących je kobiet zapomina o przyjęciu jednej tabletki w czasie trwania jednego cyklu, a 20 proc. zapomina o minimum 2–3 tabletkach.
Zdarza się więc, że kobieta zachodzi w ciążę, mimo stosowania pigułek, ale najczęściej wynika to z jej własnych błędów (46 proc.).
Jednak słaba pamięć czy niesystematyczność to niejedyne pułapki, jakie czyhają na użytkowniczki antykoncepcji doustnej. Jej działanie osłabiają też inne czynniki: niektóre leki – zwłaszcza antybiotyki – oraz kłopoty trawienne.
Okazuje się, że przyczyną co piątej ciąży wśród kobiet stosujących tabletki antykoncepcyjne jest równoczesne przyjmowanie antybiotyków, a co dziesiątej – biegunki i wymioty, które w naturalny sposób osłabiają wchłanianie tabletek.
Aby zmniejszyć to ryzyko, opracowano nowe metody antykoncepcji hormonalnej, które omijają przewód pokarmowy, a co więcej, nie wymagają od kobiety, aby codziennie pamiętała o zażyciu tabletki. Do tych metod należą: plastry, pierścienie dopochwowe, zastrzyki oraz wkładki domaciczne.
Hormony są z nich uwalniane w sposób ciągły drogą przezskórną (plastry) lub poprzez śluzówki. Dzięki samoczynnemu uwalnianiu się hormonów ich stężenie w organizmie jest stałe, znika ryzyko pominięcia pojedynczej dawki, co czyni te metody jednakowo skutecznymi zarówno praktycznie, jak i teoretycznie.
Czytaj: PREZERWATYWA DLA KOBIET: jak używać prezerwatywy damskiej?
Co to jest wskaźnik Pearla?
Służy on do oceny skuteczności metod antykoncepcyjnych. Określa liczbę ciąż, która wystąpiła u stu kobiet stosujących daną metodę przez 12 miesięcy. Jeżeli więc wskaźnik Pearla dla danego środka antykoncepcyjnego wynosi, 2 oznacza to, że w ciągu jednego roku dwie ze stu stosujących go kobiet zaszło w ciążę, wskaźnik 0,2 – to tylko dwie ciąże na tysiąc kobiet.
Wskaźnik Pearla wybranych metod:
- prezerwatywa 3–14
- kapturek naszyjkowy 6–16
- stosunek przerywany 15–28
- metoda objawowo-termiczna 0,2–3
- metoda LAM 0,9–2,5
- globulka dopochwowa 6–30
- kremy i pianki plemnikobójcze 4–30
- tabletka dwuskładnikowa 0,2–5
- tabletka jednoskładnikowa 0,5–5
- plaster 0,2–1
- hormonalny pierścień dopochwowy 0,25–1,75
- zastrzyk antykoncepcyjny 0,3
- hormonalna wkładka domaciczna 0,1–0,2
Antykoncepcja na miaręPonad 50 lat doświadczeń z pigułką hormonalną uczyniło z tej metody bezpieczny, pewny i całkowicie odwracalny sposób zapobiegania ciąży.
Antykoncepcja hormonalna staje się coraz bardziej „szyta na miarę”, co znaczy, że można ją dostosować indywidualnie dla każdej pacjentki: nastolatki, kobiety po porodzie, kobiety dojrzałej, aż po okres przekwitania. W krajach rozwiniętych uważa się, że właśnie pigułka pozwoliła kobietom aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym i zawodowym.
Niewątpliwym rozwinięciem pigułki hormonalnej są metody polegające na ciągłym dostarczaniu hormonów do krwi bez konieczności codziennego przyjmowania tabletek. Metody te poprzez eliminację błędów pigułki powodują znaczne praktyczne podwyższenie skuteczności tej antykoncepcji.
Metody antykoncepcji hormonalnej
- Tabletki dwuskładnikowe
Zawierają syntetyczne odpowiedniki dwóch hormonów: estrogenu i progesteronu. Są ich trzy rodzaje:
- jednofazowe (wszystkie tabletki mają ten sam kolor i skład, zawierają najmniej hormonów),
- dwufazowe (dwa rodzaje tabletek różniących się kolorem i zawartością progestagenu),
- trójfazowe (trzy rodzaje tabletek, o różnym kolorze i składzie).
Pigułki bierze się przez 21 dni, potem jest 7 dni przerwy (wtedy występuje miesiączka) – i kolejne opakowanie. Skuteczność tabletek osłabia: nieregularność ich zażywania, stosowanie antybiotyków, wymioty i biegunki. Płodność wraca od razu po ich odstawieniu.
- Tabletki jednoskładnikowe
Zawierają tylko progestagen, nie mają w składzie estrogenu. Należy je łykać codziennie przez 28 dni, zawsze o stałej porze (dopuszczalne tylko kilkugodzinne opóźnienie). Stosując minipigułki, nie robi się 7-dniowej przerwy. W Polsce odpowiednikiem minipigułek są preparaty zawierające większą dawkę hormonów.
Są one polecane nie tylko dla mam karmiących piersią, ale również dla kobiet palących papierosy, cierpiących na padaczkę, migrenowe bóle głowy i dla pań, które nie mogą przyjmować tabletek zawierających estrogeny.
- Pierścień dopochwowy
NuvaRing to elastyczny, bezbarwny pierścień o średnicy ok. 5 cm i przekroju 4 mm. Zawiera progestagen i niewielką ilość estrogenów. Kobieta sama umieszcza go w pochwie w pierwszym dniu cyklu i sama usuwa go po upływie 3 tygodni, po czym następuje 7-dniowa przerwa, w której występuje tzw. krwawienie z odstawienia.
Pierścień nie powinien być wyczuwalny ani dla użytkowniczki, ani dla jej partnera, ale na czas stosunku można go wyjąć z pochwy (na 2–3 godziny), a potem włożyć ponownie. Funkcja owulacyjna jajnika powraca po 17–19 dniach od zakończenia stosowania.
- Plaster na skórę
Plaster o wymiarach 45x45mm nakleja się na czystą, suchą, nieowłosioną i nieuszkodzoną skórę (np. na brzuchu, pośladku, zewnętrznej górnej części ramienia).
Zawarte w nim pochodne estrogenu i progestagenu przenikają przez skórę bezpośrednio do krwiobiegu. Plaster nakleja się w pierwszym dniu cyklu i nosi go stale przez 7 dni, ósmego dnia zdejmuje się zużyty plaster i nakleja nowy, na kolejne 7 dni, a potem jeszcze jeden.
Po trzech tygodniach, w 22. dniu cyklu, następuje tydzień przerwy (wtedy pojawia się krwawienie z odstawienia). Płodność wraca od razu po zaprzestaniu stosowania.
- Zastrzyki hormonalne
Domięśniowy zastrzyk hormonalny zawiera tylko jeden hormon – progestagen. Zabezpiecza przed ciążą przez okres 12 tygodni, potem należy przyjąć kolejną dawkę leku. Zastrzyk wykonuje lekarz (lub pielęgniarka) w ciągu pierwszych 5 dni cyklu.
Gdy kobieta nie karmi piersią, zastrzyk można zrobić już 5 dni po porodzie, a jeśli karmi – po upływie 6. tygodni od porodu. Preparat działa antykoncepcyjnie bezpośrednio po podaniu. Pełna płodność powraca dopiero po kilku miesiącach (nawet do dziesięciu) od zaprzestania stosowania tej metody.
- Wkładka domaciczna
To wykonany z plastiku przedmiot w kształcie litery T, zakładany do jamy macicy. Wkładki starszego typu zawierały spiralny drucik miedzi, obecnie dostępna jest również wkładka ze stopniowo uwalniającym się hormonem, która działa jak pigułka hormonalna w macicy.
To mała wkładka ze zbiorniczkiem zawierającym progesteron, który uwalnia się stopniowo. Można ją założyć najwcześniej 6 tygodni po porodzie, najlepiej podczas miesiączki. Zabezpiecza przed ciążą na 5 lat. Zarówno założenie wkładki, jak i jej wyjęcie należy do ginekologa. Zajście w ciążę jest możliwe już w ciągu miesiąca od usunięcia wkładki.
Czytaj: Wizyta u ginekologa. Jak dobrać antykoncepcję?
Antykoncepcja dla mężczyzn: jaką metodę wybrać?
Antykoncepcja hormonalna dla kobiet, które nie karmią piersią
Antykoncepcję dla kobiet, które nie karmią piersią warto dobrać jeszcze przed porodem. U kobiet, które urodziły o czasie i nie karmiły piersią, owulacja może pojawić się już 4 tygodnie po porodzie, a więc bardzo szybko. Zwykle następuje po pierwszej miesiączce, ale nie zawsze – i wtedy łatwo ją przegapić.
A więc jeśli chcesz rozpocząć życie seksualne najszybciej, jak to możliwe, od razu stosuj antykoncepcję. Możesz wybierać spośród wszystkich wymienionych metod hormonalnych, a więc masz do wyboru: tabletki jedno lub wieloskładnikowe, plastry, pierścienie dopochwowe, zastrzyki i wkładki domaciczne.
I najlepiej zrobisz, jeśli porozmawiasz o tym ze swoim lekarzem jeszcze w ciąży, żeby zacząć stosować wybraną metodę przed poporodową wizytą kontrolną.
Hormonalną antykoncepcję należy rozpocząć między 21. a 28. dniem po porodzie albo w pierwszym dniu miesiączki. Jeśli musisz czekać do wizyty lekarskiej, a rozpoczynasz współżycie, koniecznie stosujcie w tym czasie środki mechaniczne (prezerwatywy, kapturki) lub chemiczne.
Wybór metody antykoncepcji zawsze powinien być dobrany indywidualnie. Zanim podejmiesz z lekarzem decyzję, co wybrać, trzeba wykonać kilka badań, lekarz powinien znać twoje choroby stałe, nałogi itp. – to ma znaczenie. Także potem, gdy okaże się, że skutki uboczne stosowanej metody są dla ciebie zbyt uciążliwe, trzeba ją zmienić.
Czytaj: Seks po porodzie. 15 pytań o współżycie po urodzeniu dziecka.
Pierwsza miesiączka po porodzie: kiedy okres po ciąży
Antykoncepcja dla mam karmiących
Jeśli karmisz lub będziesz karmić piersią, twoja sytuacja będzie zupełnie inna. Po pierwsze dlatego, że samo karmienie ogranicza płodność, a po drugie – można wtedy stosować tylko niektóre środki hormonalne. U kobiet, które karmią piersią, owulacja pojawia się zazwyczaj dopiero 10–12 tygodni po porodzie (nie zawsze poprzedza ją miesiączka!).
Dlaczego tak późno? Bo karmienie ją powstrzymuje. Chodzi tu o interakcję między dwoma hormonami – prolaktyną i estrogenem. To dzięki wysokiemu stężeniu prolaktyny odbywa się produkcja pokarmu, a jednocześnie hamuje ona wydzielanie estrogenów. Im więcej prolaktyny, tym mniej estrogenów, a niski ich poziom nie wystarcza do wywołania jajeczkowania.
A zatem prolaktyna jest czymś w rodzaju naturalnego środka antykoncepcyjnego dla młodych mam. I rzeczywiście jest prawdą, że karmienie piersią może zastąpić antykoncepcję przez kilka miesięcy, ale tylko przy rygorystycznym przestrzeganiu określonych warunków (metoda LAM – patrz ramka).
Wiele kobiet zna tylko pierwszą część tego twierdzenia, i nie zabezpieczają się, bo są przekonane, że sam fakt karmienia piersią – nawet tylko 2–3 razy dziennie – chroni przed ciążą. Jeśli jednak nie wypełniają warunków LAM (np. dopajają dziecko, karmią zbyt rzadko albo stosują laktator) – srodze się zawodzą, zachodząc w kolejną ciążę.
Jeśli więc nie jesteś laktacyjną purystką, lepiej zdaj się na antykoncepcję hormonalną. Wybór masz jednak znacznie mniejszy – musisz wykluczyć tabletki dwuskładnikowe, plastry i pierścienie dopochwowe, bo możesz stosować tylko te środki, które nie zawierają estrogenów, a wyłącznie progestagen (odpowiednik progesteronu).
Estrogeny – jak wiadomo – nie lubią się z prolaktyną i hamują jej działanie, co ma zły wpływ na laktację. Środki zawierające estrogeny zmniejszają ilość mleka, a także stężenie białka i tłuszczu w mleku, dlatego nie możesz ich stosować. Do wyboru masz: tabletki jednoskładnikowe, domięśniowe zastrzyki hormonalne i wkładkę domaciczną.
Co to jest metoda LAM?Jest to czasowa fizjologiczna „niepłodność”, spowodowana przez laktacyjny brak miesiączki (z ang. Lactational amenorrhea method). Podczas karmienia dziecko, ssąc pierś, powoduje wydzielanie prolaktyny, która hamuje owulację.
Metodę tę można stosować, dopóki dziecko nie ukończyło 6 miesięcy i nie wystąpiła jeszcze miesiączka po porodzie. Aby była skuteczna, muszą być spełnione następujące warunki:
- trzeba karmić wyłącznie piersią – żadnego dopajania i dokarmiania
- nie wolno dawać dziecku smoczka, używać kapturków i laktatora
- karmienie musi odbywać się nie rzadziej niż co 4 godziny w ciągu dnia i co 6 godzin w ciągu nocy
- dziecko powinno spędzać przy piersi minimum 100 minut dziennie (liczy się czas aktywnego ssania, a nie spania przy piersi).
Przy ścisłym przestrzeganiu powyższych warunków, wskaźnik Pearla dla tej metody wynosi 0,7. Można ją stosować przez 6 miesięcy po porodzie, a nawet dłużej, jeśli mimo wprowadzania nowych pokarmów, dziecko będzie nadal równie często karmione piersią.
Na podstawie z materiałów i danych przedstawionych podczas konferencji „Hormony – nasz wspólny temat” (Warszawa, 14.04.2011 r.).
miesięcznik "M jak mama"
