Spis treści
- Jak działają ultradźwięki?
- Ultradźwięki: wskazania
- Ultradźwięki: technika wykonywania zabiegów
- Ultradźwięki: ile trwa zabieg?
- Co leczą ultradźwięki?
- Ultradźwięki: przeciwwskazania
Ultradźwięki to drgania mechaniczne o częstotliwości wyższej niż 20 tys. Hz. W leczeniu fizykoterapeutycznym stosuje się te z zakresu od 0,8 do 3 MHz. W trakcie ich aplikacji przez ludzkie tkanki nie płynie prąd elektryczny. Skuteczność terapii zależy od prawidłowego ustalenia wskazań do ich zastosowania, użycia odpowiedniej dawki oraz metody aplikacji.
Jak działają ultradźwięki?
Działanie ultradźwięków może być miejscowe lub ogólnoustrojowe. Podczas zabiegów z wykorzystaniem ultradźwięków tkanki są rozgrzewane, co nazywa się efektem termicznym. Najsilniej przegrzewa się tkanka nerwowa, a nieco słabiej mięśniowa i tłuszczowa.
Rozgrzewanie tkanek o dużej zawartości kolagenu (ścięgna, więzadła, rozcięgna, torebki stawowe, blizny) zwiększa ich elastyczność, ale nie zmniejsza ich wytrzymałości.
Zabiegi z wykorzystaniem ultradźwięków są dobrym przygotowaniem przed rozpoczęciem ćwiczeń rozciągających. Ogrzewanie tkanek sprzyja również przyspieszeniu procesów naprawczych przy przewlekłych procesach zapalnych.
Efekty atermiczne ultradźwięków mogą być wywoływane dzięki pobudzaniu przepływu płynów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych.
To zjawiska fizyczne (kawitacje, strumień akustyczny i mikromasaż), które są następstwem zmieniającego się ciśnienia, powstającego jako skutek przepływu fali ultradźwiękowej. Mechanizmom tym przypisuje się działanie przeciwzapalne i przyspieszające procesy naprawcze.
Działanie ultradźwiękami prowadzi do zmiany potencjału błon komórkowych i lepszego przepływu płynów w komórkach. Dochodzi do nasilenia syntezy protein, zwiększenia wydzielania substancji aktywnych przez komórki, tworzenia naczyń krwionośnych i wzrostu ich przepuszczalności. Pobudzona zostaje także produkcja kolagenu.
Ogólne działanie biologiczne ultradźwięków ma miejsce wtedy, gdy zabiegowi przy użyciu ultradźwięków poddawane są korzenie, sploty, czy zwoje nerwowe. Zmiany, które zachodzą w organizmie są odruchowe i stymulujące dla układu współczulnego organizmu. Inaczej mówiąc, tej części autonomicznego układu nerwowego, który odpowiada za mobilizację całego organizmu.
Ultradźwięki: wskazania
Lecznicze działanie ultradźwiękami może być wykorzystywane do:
- zwalczania bólu i stanów zapalnych
- rozszerzania naczyń krwionośnych
- przyspieszenia przepływu limfy w naczyniach limfatycznych
- przyspieszenie wchłaniania tkankowego
- podwyższenia temperatury tkanek lokalnych poddanych zabiegowi
- obniżenia napięcia mięśniowego
- zwiększenia rozciągliwości tkanki łącznej w bliznach, przykurczach, zwłóknieniach mięśniowych, przykurczach torebki stawowej
- przyspieszenia procesu gojenia się ran (nie tylko tkanek miękkich, ale i tkanki kostnej)
- powstawanie związków aktywnych biologicznie
- wpływu na enzymy ustrojowe
- stabilizacji układu współczulnego
- uwalniania substancji histaminopodobnych aktywnych biologicznie
Ultradźwięki: technika wykonywania zabiegów
Aby przeprowadzić zabieg trzeba mieć do dyspozycji urządzenie wytwarzające ultradźwięki o częstotliwościach znajdujących zastosowanie w lecznictwie. Rodzaj techniki będzie uzależniony od sposobu prowadzenia głowicy po ciele pacjenta oraz od miejsca wykonywanego zabiegu.
1. Prowadzenie głowicy
- metoda labilna - głowica ultradźwiękowa prowadzona jest ruchami kolistymi (okrężnymi) lub pasmami (np. podczas zabiegów w okolicy przykręgosłupowej)
- metoda stabilna (stojąca) - przy użyciu ultradźwięków impulsowych, kiedy zabiegowi poddawane są kolejne, wybrane punkty, zwoje nerwowe, złogi wapnia. Obecnie rzadko stosuje się tę metodę ze względu na ryzyko przegrzania tkanek
2. Miejsce wykonywania zabiegu
- metoda lokalna (bezpośrednia) – zabieg wykonuje się bezpośrednio na skórę i tkanki leżące głębiej w okolicy zmian chorobowych (np. w obrębie stawów łokciowych, kolanowych, skokowych) lub miejsc bolesnych
- metoda segmentarna (pośrednią lub segmentowo-przykręgosłupową) - zabieg leczniczy jest wykonywany w okolicy przykręgosłupowej, w linii przebiegu korzeni nerwowych, które unerwiają chore miejsca
Ultradźwięki: ile trwa zabieg?
Zabiegi z wykorzystaniem ultradźwięków mogą być wykonywane w różnym czasie, co jest uzależnione od np. lokalizacji zmian, wielkości powierzchni nadźwiękawianej, rodzaju i stadium schorzenia czy ogólnego stanu pacjenta.
Zabieg może trwać:
- krótki - od 1-3 minut
- średni - od 4-9 minut
- długi - 10-15 minut
- nadźwiękawianie segmentarne prowadzi się przez 2 minuty
Zabiegi lecznicze ultradźwiękami w rehabilitacji stosuje się w seriach.
Pierwsza to zwykle do 10 zabiegów dla schorzeń przewlekłych, toczących się od kilku miesięcy. Liczba tych zabiegów, jeżeli lekarz uzna taką potrzebę, może być wydłużona do 12-15 zabiegów. To tzw. pełny cykl leczenia.
W ostrych stanach chorobowych stosuje się do 6 zabiegów w jednej serii, ale między poszczególnymi zabiegami należy zachować 1 lub 2 dniową przerwę.
Przy leczeniu urazów czy przykurczy pourazowych stosuje się zwykle zabiegi codziennie (5 dni w tygodniu). Po serii zabiegów powinna nastąpić 3-4 miesięczna przerwa.
Co leczą ultradźwięki?
- bóle pleców i krzyża
- rwę kulszową
- zespoły bólowe w chorobie zwyrodnieniowej stawów odcinka szyjnego kręgosłupa
- chorobę zwyrodnieniową stawu biodrowego (koksartroza) i kolanowego (gonartroza)
- zwyrodnienia stawów rąk i stóp
- zespół bolesnego barku
- dolegliwości bólowe stawu łokciowego
- ostrogi piętowe
- nerwobóle
- bóle fantomowe po amputacjach kończyn
- blizny
- owrzodzenia goleni
- przykurcz Dupuytrena, czyli przykurcz rozcięgna dłoniowego
Ultradźwięki: przeciwwskazania
Zabiegów nie wykonuje się:
- u chorych na nowotwory i po usunięciu zmian rozrostowych
- w czasie ciąży
- przy skazach krwotocznych
- przy niewydolności układu sercowo-naczyniowego (niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca)
- u osób ze wszczepionym stymulatorem serca
- przy zaburzeniach krążenia obwodowego
- przy zaburzeniach krzepnięcia krwi
- przy zakrzepowo-zarostowych zapaleniach żył
- przy żylakach
- toczących się ostrych stanach zapalnych i wysokiej gorączce
- zmianach skórnych (szczególnie w procesie toczących się chorób zakaźnych)
- u osób po wszczepieniu endoprotez
- po naświetlaniach i ciężkich zabiegach operacyjnych
Zabiegów nie stosuje się również u osób z nerwicą wegetatywną oraz przy nerwobólach nieznanego pochodzenia.
Ultradźwięków nie stosuje się na narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Wielką ostrożność w zalecaniu takich zabiegów należy zachować u osób z zaawansowaną miażdżycą.
Szczególnej uwagi wymaga także wykonywanie zabiegów w obrębie twarzy i czaszki, aby uniknąć działania ultradźwięków na mózg i gałki oczne.
Nie należy również stosować zabiegów powyżej trzeciego kręgu szyjnego, aby nie narazić na działanie fal rdzenia przedłużonego.
