Terapia poznawczo-behawioralna (w skrócie CBT, wywodzącym się od jej angielskiej nazwy cognitive-behavioral therapy) jest jedną z najpopularniejszych technik psychoterapeutycznych. Jej zwolennikami są zarówno różni terapeuci, jak i również sami pacjenci.
Powodem dużego zainteresowania terapią poznawczo-behawioralną może być chociażby to, że absolutnie nie polega ona na tym, co standardowo jest kojarzone z psychoterapią – mowa tutaj o istniejącym u wielu osób przekonaniu, że psychoterapia polega na tym, że pacjent leży na kozetce i mówi, a terapeuta go słucha.
W przypadku terapii poznawczo-behawioralnej jest inaczej – jej przebieg jest dość intensywny, a do tego skupia się ona na dwóch rzeczach: na identyfikowaniu źródeł istniejących u pacjenta problemów, a następnie na ich likwidowaniu.
Jak rozpoznać, czy dziecko ma ADHD? WIDEO
Spis treści:
- Założenia terapii poznawczo-behawioralnej
- Jak działa terapia poznawczo-behawioralna?
- Techniki stosowane w terapii poznawczo-behawioralnej
- Dla kogo jest przewidziana CBT i jak długo trwa jedna sesja?
- W jakich zaburzeniach wykorzystywana jest terapia poznawczo-behawioralna?
- Jak długo trwa terapia poznawczo-behawioralna?
Założenia terapii poznawczo-behawioralnej
W CBT istotne są dwa ujęcia: poznawcze oraz behawioralne. Najogólniej i w uproszczeniu można powiedzieć, że fundamentem całej terapii jest założenie, że każdy człowiek patrzy na świat w inny sposób i inaczej interpretuje wydarzenia, z którymi styka się w swoim życiu.
Niektóre z takich wydarzeń – np. krzywdy doświadczone w dzieciństwie, nękanie ze strony rówieśników w szkole podstawowej – mogą wyjątkowo głęboko zapadać w pamięć i, zwłaszcza u osób do tego predysponowanych, prowadzić (nawet w odległej przyszłości) do wystąpienia jakichś zaburzeń psychicznych.
Terapeuci poznawczo-behawioralni przekonują, że niektóre wydarzenia z przeszłości mogą mieć tak silny wpływ na ludzką psychikę, że przez nie ludzie będą w dysfunkcjonalny sposób postępować w swoim życiu.
Różnego typu negatywne zdarzenia mogą po prostu prowadzić do wykształcania się u pacjentów niewłaściwych odpowiedzi na codzienne i powszechne sytuacje. Tutaj właśnie ujawnia się poznawczy komponent terapii, polegający na poszukiwaniu różnych zdarzeń z przeszłości, które doprowadziły do wystąpienia problemów w teraźniejszości. Drugie ujęcie CBT – czyli behawioralne – skupia się z kolei na zachowaniach pacjenta i ich modyfikowaniu.
Czytaj:
Jak leczyć depresję u dziecka?
Ciężarna u terapeuty: gdy emocje cię przerastają
Jak działa terapia poznawczo-behawioralna?
Aby nieco rozjaśnić sytuację, można tutaj podać bardzo ogólny przykład. Pacjent z agorafobią (lękiem przed przebywaniem na otwartej przestrzeni) może unikać wychodzenia z domu z powodu dręczących go myśli, że jeżeli tylko to zrobi, to wtedy stanie mu się krzywda.
W trakcie terapii taka myśl jest zaś zmieniana na inną: inni ludzie wychodzą z domu i nic im się wtedy nie dzieje. Pacjent może więc w końcu opuścić swoje mieszkanie i zobaczyć, że rzeczywiście jego lęk jest irracjonalny.
Podsumować więc krótko założenia terapii poznawczo-behawioralnej: ma ona na celu odkryć nieprawidłowe schematy myślowe u pacjenta, a następnie doprowadzić do tego, aby przestał on przejawiać nieprawidłowe czy też nielogiczne lub irracjonalne zachowania.
Jakimi jednak sposobami doprowadza się do zmiany myślenia czy zachowania osoby zgłaszającej się na terapię poznawczo-behawioralną?
Czytaj:
Psychiatra dziecięcy: czym się zajmuje psychiatra dla dzieci?
Trichotillomania - jak leczyć niekontrolowane wyrywanie włosów?
Techniki stosowane w terapii poznawczo-behawioralnej
1. Dialog sokratejski
CBT wykorzystuje kilka różnych interesujących technik, służących poprawie stanu psychicznego pacjenta. Jedną z ciekawszych jest dialog sokratejski. Jest to rozmowa, w której terapeuta i pacjent poruszają jakiś konkretny problem – np. jakąś nieprzyjemną sytuację, która doprowadziła do wystąpienia u pacjenta bardzo negatywnych emocji.
Terapeuta zadaje potem pacjentowi szereg pytań – m.in. zwraca on mu uwagę na to, czy na pewno poprawnie zinterpretował dane zdarzenie, a także pyta, co mogłoby się w tej sytuacji zdarzyć w najlepszym, a co w najgorszym wypadku. Taka rozmowa ma na celu pokazanie, że w myśleniu pacjenta mogą po prostu występować błędy logiczne.
2. Desensytyzacja
Inną ciekawą techniką, stosowaną w terapii poznawczo-behawioralnej, jest desensytyzacja. Znajduje ona wykorzystanie głównie w terapii zaburzeń lękowych i polega na tym, że pacjent jest stopniowo eksponowany na czynnik, który wywołuje u niego lęk – np. osoba odczuwająca lęk przed owadami stopniowo ma się z nimi stykać. Odbywa się to oczywiście powoli i w kontrolowanych warunkach, przy wsparciu terapeuty.
Czytaj: Antofobia, czyli lęk przed kwiatami
Desensytyzacja ma na celu pokazać pacjentowi, że jego lęk jest bezzasadny i że zetknięciu się, w przytoczonym przypadku z owadami, nie towarzyszy żadne rzeczywiste zagrożenie.
Czytaj: Astrapofobia, czyli lęk przed burzami
3. Zadania dla pacjenta
Terapia poznawczo-behawioralna odbywa się jednak nie tylko w gabinecie psychoterapeuty – pacjent otrzymuje również i… zadania domowe. Bywają one różne w zależności od problemu, z powodu którego CBT jest prowadzona.
Jako przykład można tutaj podać zadania, które może otrzymać osoba zmagająca się ze znacznym lękiem przed podejmowaniem kontaktów z obcymi ludźmi. Pacjent taki może zostać poproszony o to, aby przed kolejnym spotkaniem z terapeutą zapytał kilku nieznanych mu ludzi np. o godzinę czy o drogę w jakieś miejsce.
Czytaj: Filofobia - czym jest lęk przed zakochaniem?
Można więc z pewnością powiedzieć, że terapia poznawczo-behawioralna wymaga od pacjenta pewnej aktywności. Jednocześnie należy tutaj podkreślić, że pacjenci nie muszą się tej aktywności czy stawianych im zadań obawiać – terapeuta ustala je w porozumieniu z nimi, biorąc pod uwagę to, jakim tak naprawdę zadaniom pacjenci są w stanie na danym etapie terapii sprostać.
Dla kogo jest przewidziana CBT i jak długo trwa jedna sesja?
Terapia poznawczo-behawioralna może być terapią indywidualną, gdzie pacjent sam spotyka się z terapeutą. Z tej możliwości terapeutycznej mogą jednak skorzystać i pary – pojedyncza sesja CBT w takim przypadku trwa nieco dłużej niż zazwyczaj. Typowo jedno spotkanie z terapeutą, podczas terapii indywidualnej, trwa około 30-60 minut, w przypadku terapii par sesja może zajmować nawet około 75 minut. Standardowo spotkania odbywają się raz w tygodniu.
W jakich zaburzeniach wykorzystywana jest terapia poznawczo-behawioralna?
Wykorzystanie terapii poznawczo-behawioralnej jest dość szerokie – przynosić ona może pomoc osobom z różnorodnymi zaburzeniami psychicznymi. Najczęstszymi problemami, które mogą być leczone z pomocą CBT, są:
- zaburzenia depresyjne,
- różne postaci zaburzeń lękowych (m.in. rozmaite fobie specyficzne, takie jak np. entomofobia, czyli lęk przed owadami czy arachnofobia, czyli lęk przed pająkami, ale i zaburzenia lękowe uogólnione czy zaburzenia lękowe z napadami paniki),
- zaburzenia odżywiania (np. bulimia, anoreksja, ortoreksja),
- zaburzenia psychotyczne (w ich przypadku podstawową rolę odgrywa leczenie farmakologiczne, aczkolwiek terapia poznawczo-behawioralna jak najbardziej może prowadzić do korzystnych efektów np. u pacjentów ze schizofrenią),
- zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne,
- zespół stresu pourazowego (w skrócie PTSD),
- zaburzenia osobowości,
- uzależnienia od różnych substancji.
Czytaj: Zespół Roszpunki - niepohamowane zjadanie włosów i jego konsekwencje
Jak długo trwa terapia poznawczo-behawioralna?
CBT ma wiele odrębności w stosunku co do innych nurtów terapeutycznych, jedną z nich jest czas trwania całego procesu terapeutycznego. Otóż tak jak w przypadku niektórych nurtów psychoterapeutycznych cała terapia może zajmować nawet kilka lat, tak zdecydowanie inaczej jest z terapią poznawczo-behawioralną.
Ogólnie można powiedzieć, że trwa ona dość krótko – dokładny czas potrzebny do rozwiązania problemów pacjenta zależny jest oczywiście od ich rodzaju, aczkolwiek typowo cały cykl CBT zamyka się w kilku (od 8), maksymalnie kilkunastu spotkaniach (maksymalnie około 25-30).
